Το γεωοικονομικό τοπίο του 21ου αιώνα μεταβάλλεται ραγδαία. Η αδιαμφισβήτητη μεταπολεμική ηγεμονία της Δύσης υποχωρεί, καθώς νέες δυνάμεις –όπως οι BRICS– επανακαθορίζουν τις ισορροπίες, οδηγώντας τον κόσμο σε μια πολυπολική εποχή. Η παγκοσμιοποίηση μετασχηματίζεται, η αποδολαριοποίηση προχωρά με σταθερά βήματα, ενώ ο έλεγχος των στρατηγικών πρώτων υλών, της ενέργειας και των κρίσιμων υποδομών γίνεται καθοριστικός για την ισχύ των κρατών.
1. Η Ανάδυση των BRICS και το Τέλος της Μονοκρατορίας
Ο όρος «BRICS» επινοήθηκε το 2001 από τον οικονομολόγο Jim O’Neill της Goldman Sachs για να περιγράψει τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες με ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Το 2009 πραγματοποιήθηκε η πρώτη Σύνοδος Κορυφής και το 2010 εντάχθηκε και η Νότια Αφρική, δημιουργώντας τους BRICS.
Το 2023, το μπλοκ επεκτάθηκε με την ένταξη της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Ιράν (η Αργεντινή είχε προσκληθεί αλλά δεν επικύρωσε τελικά τη συμμετοχή της). Η διεύρυνση αυτή σηματοδοτεί τη φιλοδοξία του οργανισμού να εκπροσωπεί τον «παγκόσμιο Νότο» και να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία του G7.
Κομβικά στοιχεία BRICS:
- Πληθυσμός: Πάνω από 45% του παγκόσμιου πληθυσμού
- ΑΕΠ σε PPP: 32% το 2023 (έναντι 25% το 2010)
- Παγκόσμια παραγωγή ενέργειας: Το μεγαλύτερο ποσοστό διεθνώς
- Στρατηγικές πρώτες ύλες: Κυριαρχία σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, σιτηρά, μέταλλα
Διάγραμμα 1: Σύγκριση ΑΕΠ BRICS – G7 (σε PPP)
- 2010: BRICS 25% | G7 40%
- 2023: BRICS 32% | G7 30%
Η Κίνα και η Ινδία αποτελούν τους πυλώνες του οργανισμού, ενώ η Ρωσία, παρά τις δυτικές κυρώσεις, παραμένει βασικός ενεργειακός παίκτης. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική προσφέρουν γεωπολιτική εμβέλεια στη Λατινική Αμερική και την Αφρική. Η διεύρυνση φέρνει στρατηγικές δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία, που ελέγχει τον ΟΠΕΚ, και τα ΗΑΕ, που λειτουργούν ως οικονομικό κέντρο για την ευρύτερη Μέση Ανατολή.
2. Η Πορεία προς την Αποδολαριοποίηση και τα Εναλλακτικά Νομίσματα
Η αμερικανική οικονομική ισχύς βασίζεται εδώ και δεκαετίες στο δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Ωστόσο, η εξάρτηση αυτή αμφισβητείται. Χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία προωθούν διμερείς εμπορικές συναλλαγές σε γιουάν, ρούβλι ή άλλα νομίσματα, ενώ γίνεται συζήτηση για τη δημιουργία κοινού νομίσματος BRICS.
Case Study:
- Το 2023, Κίνα και Βραζιλία αποφάσισαν να εκτελούν το εμπόριό τους σε γουάν και ρεάλ, παρακάμπτοντας το δολάριο.
Πίνακας 1: Νομισματική Σύνθεση Συναλλαγματικών Αποθεμάτων (IMF)
- 2015: Δολάριο 65% | Ευρώ 20% | Γιουάν 1%
- 2023: Δολάριο 58% | Ευρώ 20% | Γιουάν 3%
Το λεγόμενο «πετρογιουάν» κάνει σταδιακά την εμφάνισή του, καθώς οι ενεργειακές συναλλαγές Κίνας – Σαουδικής Αραβίας ολοένα και συχνότερα γίνονται σε γουάν. Αυτή η μετατόπιση σηματοδοτεί την απαρχή μιας μακράς διαδικασίας διαφοροποίησης από το δολάριο.
3. Εφοδιαστική Αλυσίδα, Στρατηγική Αυτονομία και Τεχνολογικός Ανταγωνισμός
Η πανδημία COVID-19 και η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση αποκάλυψαν την εξάρτηση των οικονομιών από παγκοσμιοποιημένες εφοδιαστικές αλυσίδες. Η έννοια της «οικονομικής αυτάρκειας» αποκτά πρωτεύουσα σημασία.
- Η ΕΕ προωθεί την παραγωγή ημιαγωγών με το European Chips Act.
- Οι ΗΠΑ επενδύουν στην εγχώρια παραγωγή κρίσιμων μετάλλων και τεχνολογιών (CHIPS and Science Act).
- Η Κίνα επιδιώκει τεχνολογική αυτάρκεια, ειδικά στους τομείς 5G, AI και μπαταριών.
Διάγραμμα 2: Μεταβολή του παγκόσμιου εμπορίου (WTO)
2020: -5,3% | 2021: +9,5% | 2022: +2,7% | 2023: +1,7% | 2024(e): +3,3%
Η «αναδιάρθρωση» των αλυσίδων εφοδιασμού (friend-shoring, near-shoring) ενισχύει περιφερειακές συνεργασίες και μειώνει την εξάρτηση από γεωπολιτικά ασταθείς περιοχές.
4. Νέοι Δρόμοι Εμπορίου – Η Στρατηγική Δικτύωση της Κίνας
Η Κίνα ηγείται του Belt and Road Initiative (BRI), ενός προγράμματος υποδομών που ενώνει Ασία, Ευρώπη και Αφρική μέσω λιμένων, σιδηροδρόμων και αγωγών.
Γεωπολιτική Ανάλυση:
Το BRI είναι εργαλείο οικονομικής και πολιτικής επιρροής. Παρά τις επικρίσεις της Δύσης περί «παγίδας χρέους», πολλές αναπτυσσόμενες χώρες το βλέπουν ως ευκαιρία ανάπτυξης και πρόσβασης σε κρίσιμες υποδομές.
5. Ενέργεια, Πρώτες Ύλες και Μεταβαλλόμενη Γεωπολιτική
Η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά και γεωπολιτικό.
- Οι ΗΠΑ αναδύονται εκ νέου ως εξαγωγέας LNG.
- Η Ρωσία, μετά τις κυρώσεις, στρέφεται προς την Ασία.
- Η Σαουδική Αραβία διαφοροποιεί την οικονομία της μέσω του Vision 2030.
Η στροφή στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) δεν μειώνει τη σημασία της ενέργειας αλλά μετατοπίζει το ενδιαφέρον από το πετρέλαιο στο λίθιο, το κοβάλτιο και τις σπάνιες γαίες – υλικά κρίσιμα για μπαταρίες και τεχνολογίες πράσινης ενέργειας.
Συμπεράσματα και Προβλέψεις
Η μετάβαση από έναν μονοπολικό σε έναν πολυπολικό κόσμο έχει ήδη ξεκινήσει. Οι BRICS λειτουργούν ως καταλύτης αυτής της αλλαγής, αμφισβητώντας το οικονομικό status quo και προωθώντας μια νέα αρχιτεκτονική παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Προβλέψεις για το 2025 και μετά:
- Εμβάθυνση συνεργασίας BRICS, ενδεχομένως με νέα μέλη.
- Ενίσχυση των εμπορικών συναλλαγών σε εθνικά νομίσματα.
- Αναδιάταξη εφοδιαστικών αλυσίδων για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.
- Αύξηση επενδύσεων σε στρατηγικές τεχνολογίες και «πράσινες» πρώτες ύλες.
Προτάσεις για Χώρες και Εταιρείες:
✅ Ενίσχυση διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων με Ασία & Αφρική.
✅ Ανάλυση νομισματικού ρίσκου, πέρα από την αποκλειστική εξάρτηση στο δολάριο.
✅ Επενδύσεις σε logistics, τεχνολογίες και υποδομές για μελλοντική ανθεκτικότητα.
Ποιοι είναι οι BRICS και πως αλλάζουν τον κόσμο; Δημ. Σκουτέρης
Διαβάστε περισσότερα άρθρα οικονομικών: εδώ
