Η Τέχνη της Μνήμης – Αυτός είναι ο τρόπος να μπορείς να θυμάσαι (σχεδόν) τα πάντα

Πολύ πριν τη δυνατότητα εκτύπωσης το να έχεις μία καλά εκπαιδευμένη μνήμη ήταν ζωτικής σημασίας. Οι αρχαίοι Έλληνες βασιζόμενοι σε μια τεχνική που “εντυπώνει” τους «τόπους» και τις «εικόνες» στο μυαλό, δημιούργησαν ένα αναπτυσσόμενο σύστημα μνήμης το οποίο με τη σειρά του κληρονομήθηκε από τους Ρωμαίους και πέρασε στην ευρωπαϊκή παράδοση, αναβιώνοντάς το με απόκρυφο τρόπο στην Αναγέννηση.

Απόσπαση προσοχής

Στις μέρες μας και με την ολοένα επιταχυνόμενη πληροφόρηση είναι πρακτικά αδύνατο να θυμάσαι τα πάντα. Το μυαλό του ανθρώπου είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να συγκρατεί τις σημαντικές λεπτομέρειες που είναι απαραίτητες για την καθημερινότητα και με απλά λόγια, αποθηκεύει τις υπόλοιπες προσλαμβάνουσες πληροφορίες κάπου αλλού. Αυτό το “αλλού” έχει ονομαστεί υποσυνείδητο. ‘Εχετε βιώσει στιγμές που σας έρχεται μια σκέψη στα ξαφνικά – αναδυόμενη ανάμνηση – και δεν μπορείτε να βρείτε για ποιο λόγο το σκεφτήκατε τώρα αυτό; Υπάρχουν πολλοί λόγοι, όπως:

Μια μυρωδιά, ένα χρώμα, μια γεύση, ένας ήχος από κάτι που σας έφερε τη συγκεκριμένη ανάμνηση.

Μια άλυτη υπόθεση από το παρελθόν η οποία έρχεται στην επιφάνεια, για να σας θυμίσει ότι εδώ υπάρχει κάτι που πρέπει να διευθετηθεί και να σας “ρωτήσει”, εάν είστε έτοιμοι να ασχοληθείτε με αυτό.

Κάτι που διαβάσατε και έκανε την σύνδεση με κάτι σας έκανε να πείτε: “α, ναι, το ήξερα αυτό“, αλλά παρόλα αυτά, σας διαφεύγει στην καθημερινότητα.

Είναι τόσα πολλά αυτά που αποζητούν την προσοχή μας και πολλές φορές δεν έχουμε την πληροφορία που χρειαζόμαστε άμεσα διαθέσιμη, για να δράσουμε στα ζητήματα που μας απασχολούν.

Η πραγματική τέχνη της μνήμης είναι η τέχνη της προσοχής.
 
Σάμουελ Τζόνσον, 1709-1784, Άγγλος συγγραφέας

Με την ευκολία του ίντερνετ έχουμε την δυνατότητα να “σερφάρουμε” και με μία λέξη κλειδί να βρεθούμε σε πολλές και διαφορετικές λύσεις για το κάθε τι.

Τι γίνεται όμως όταν θέλουμε να έχουμε την πληροφορία άμεσα διαθέσιμη, αλλά δεν γίνεται ή δεν έχουμε το χρόνο να έχουμε πρόσβαση στο ίντερνετ; ‘Eνα παράδειγμα είναι όταν δίνουμε εξετάσεις ή όταν έχουμε μία ομιλία, παρουσίαση ακόμα και μία απλή κουβέντα στον κοινωνικό μας περίγυρο.

Προσπαθώντας να βρω έναν τρόπο να μπορώ να απομνημονεύω πράγματα πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά, ενώ ταυτόχρονα να μπορώ να έχω πρόσβαση στην πληροφορία που χρειάζομαι την στιγμή που την χρειάζομαι απευθύνθηκα σε βιβλία και μαθήματα, speed reading, memorizing, learn fast, που είναι κάποιες από τις λέξεις κλειδιά που χρησιμοποίησα.

‘Oπως όλοι ξέρουμε, το ότι υπάρχει τεράστια πληροφόρηση δε σημαίνει πάντα ότι είναι και η κατάλληλη για όλους ή ότι μπορεί να έχει εφαρμογή στον καθένα μας, εφόσον είμαστε όλοι διαφορετικοί και έχουμε τον δικό μας τρόπο μάθησης και απομνημόνευσης. Παρόλα αυτά, ανακάλυψα μία πολύ ενδιαφέρουσα και αναγνωρισμένη πρακτική και αυτήν παρουσιάζω:

Μνημοσύνη, η Μητέρα των Μουσών

Η Μνημοσύνη, Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι – Rossetti Archive (public domain)

Να σας ενημερώσω ότι δεν πρόκειται για νεοαποκτηθείσα γνώση. Μάλλον είναι αρχαία και εξελίχθηκε από ανθρώπους που είχαν την περιέργεια να βρουν λύσεις σε καθημερινά θέματα με ένα από αυτά, την απομνημόνευση. 

Η μέθοδος Loci

Το Loci προέρχεται από το Locus που σημαίνει τόπος (location στα αγγλικά).

Υπάρχει από την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και, σύμφωνα με τον Cicero, η μέθοδος αναπτύχθηκε από τον ποιητή Simonides του Ceos, ο οποίος ήταν ο μόνος επιζών της κατάρρευσης ενός κτιρίου κατά τη διάρκεια ενός δείπνου στο οποίο ήταν καλεσμένος. Ο Simonides μπόρεσε να εντοπίσει τους νεκρούς, που δεν ήταν εφικτό να αναγνωριστούν, δείχνοντας τον τόπο όπου κάθονταν. Από αυτή την εμπειρία συνειδητοποίησε ότι θα ήταν δυνατόν να θυμηθούμε οτιδήποτε συσχετίζοντάς το με μια νοητική εικόνα μιας τοποθεσίας. Το σύστημα αυτό της τοποθεσίας χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο μνήμης από Έλληνες και Ρωμαίους ρήτορες, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν την τεχνική, για να δίνουν ομιλίες χωρίς τη βοήθεια σημειώσεων. Χρονολογείται ότι γύρω στα 500 π.Χ. ήταν το πιο δημοφιλές μνημονικό σύστημα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1600, όταν εισήχθησαν τα συστήματα ομοιοκαταληξίας (PEG) και τα φωνητικά συστήματα (Phonetic Alphabet Mnemonic).

Στο σπίτι μας ξέρουμε που είναι σχεδόν όλα τα υπάρχοντά μας. Η τοποθέτηση αντικειμένων σε μέρη που θα τα βρούμε ξανά είναι η ίδια η ουσία του τρόπου με τον οποίο κινούμαστε στον κόσμο. Τα παλάτια μνήμης είναι χάρτες σκέψεων και χρησιμοποιούνται, για να περιηγηθούμε στον κόσμο των ιδεών ακριβώς όπως οι χάρτες χρησιμοποιούνται, για να περιηγηθούμε στον κόσμο των πραγμάτων. Με τα σύγχρονα δίκτυα υπολογιστών ο φανταστικός και ο πραγματικός κόσμος συγχωνεύονται σε ένα νέο μέρος, το Διαδίκτυο.

Το Παλάτι της Μνήμης

Giordano Bruno, by Ettore Ferrari (public domain)
Giordano Bruno, by Ettore Ferrari (public domain)

Δημιουργός αυτής της μεθόδου ήταν ο Giordano Bruno, γεννηθείς το 1548 στην Ιταλία. Σπουδάζει ανθρωπιστικές επιστήμες, λογική και διαλεκτική και σε ηλικία 24 ετών χειροτονείται ιερέας στο τάγμα Δομινικανών Μοναχών στο μοναστήρι του San Domenico Majore. Εχει ήδη διακριθεί για την ικανότητά του να απομνημονεύει πράγματα και, για να ευχαριστήσει τον πάπα, εφήυρε ένα σύστημα απομνημόνευσης για το οποίο και βραβεύτηκε.

Στις μετέπειτα δραστηριότητες και αναζητήσεις του θεωρήθηκε αντικομφορμιστής και αιρετικός, αφού αντιτάχθηκε σχεδόν σε όλες τις κοσμολογικές θεωρίες και πεποιθήσεις, από τον Αριστοτέλη μέχρι την καθολική θρησκεία, επηρεασμένος από τον Νεοπλατωνισμό και την Ερμητική φιλοσοφία. Αφορίζεται, τον κυνηγούν και στο τέλος καταδικάζεται από την Ιερά Εξέταση και καίγεται στην πυρά. Άφησε πολύ μεγάλο έργο πίσω του, ένα από αυτά το De Umbris Idearum: On the Shadows of Ideas, στο οποίο περιγράφεται το Παλάτι της Μνήμης.

1) Δημιουργία του Παλατιού Μνήμης

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν χώρο που ήδη ξέρουμε ή να δημιουργήσουμε έναν καινούριο από το μηδέν. Αυτό που έχει σημασία είναι να θυμόμαστε τα “δωμάτια”, οπότε μπορούμε να τα ονομάσουμε ή να τα χρωματίσουμε.

2) Άγκιστρα και Συνδέσεις Μνήμης

Διακοσμούμε το δωμάτιο όπως θέλουμε. Αυτά τα αντικείμενα που θα βάλουμε θα είναι τα “άγκιστρα μνήμης”. Με απλά λόγια, αυτά που θα χρησιμοποιήσουμε για την αποθήκευση και τη σύνδεση με ό,τι θέλουμε να θυμόμαστε. ‘Ενα βήμα είναι να ορίσουμε μία εγκεφαλική διαδρομή, π.χ. είσοδος, χωλ, σαλόνι, κουζίνα, κρεβατοκάμαρα.

Αν δε θέλετε να θυμάστε πράγματα με συγκεκριμένη σειρά, παραλείψτε αυτό το βήμα.

3) Αποθηκευτικοί Χώροι

Σκεφθείτε συγκεκριμένες τοποθεσίες αποθήκευσης στο παλάτι σας ή κατά μήκος της διαδρομής που κάνετε, όταν χρησιμοποιείτε το παλάτι της μνήμης. Π.χ., όταν χρειάζεται να παρουσιάσετε κάτι, τοποθετήστε στο δωμάτιο τα θέματα πάνω στα έπιπλα είτε με τη σειρά που τα βλέπετε ή με τη σειρά που τα τοποθετήσετε. Σημαντικό είναι να γνωρίζετε πόσα σημεία θα χρειαστείτε, ώστε να τα συνδέσετε. Εξασκηθείτε στο να κάνετε αυτή τη διαδρομή στο μυαλό σας: ο τίτλος της παρουσίασης στον καναπέ, το πρώτο θέμα σε έναν πίνακα στον τοίχο, το δεύτερο σε κάποιο άλλο έπιπλο (άγκιστρο) κ.λπ.

Μπορεί να είναι μια διαδρομή που κάνετε στην πραγματική ζωή και να συνδέσετε δέντρα, στάσεις, αγάλματα με τη σειρά που τα βλέπετε. Μπορεί ακόμα να είναι και το σώμα σας: από πάνω προς τα κάτω, ένα – ένα μέλος, να είναι συνδεδεμένο με τη λέξη που θα σας θυμίσει αυτό που θέλετε. Οι επιλογές είναι άπειρες. Το μυστικό είναι οι τοποθεσίες που επιλέγετε να είναι διαφορετικές και ξεχωριστές μεταξύ τους, ώστε να μην συγχέονται η μία με την άλλη.

4) Κρατώντας το Παλάτι της Μνήμης σας σε φόρμα

Ενώ τα πραγματικά σπίτια ή παλάτια θέλουν συντήρηση και ανακαίνιση, τα εγκεφαλικά είναι συνάψεις, ενέργεια που περνάει μέσα από τους νευρώνες του εγκεφάλου και κάνει τις συνδέσεις, οπότε η εξάσκηση έχει μεγάλη σημασία για την “συντήρηση” των αναμνήσεων που έχουμε συνδέσει. Ένας τρόπος που βοηθάει είναι να κάνετε ένα πραγματικό σχεδιάγραμμα με το χέρι σας και να εξασκηθείτε μετά με κλειστά μάτια, για να βεβαιωθείτε ότι τα θυμάστε.

5) Τολμήστε με δημιουργικό τρόπο

Μπορείτε να έχετε σύμβολα, μυρωδιές, αίσθηση αυτών που θέλετε να θυμάστε. Π.χ. σε μία λίστα σούπερ μάρκετ θα μπορούσε να είναι: απορρυπαντικό (είσοδος), λεμόνια (κουζίνα), καφές (σαλόνι τραπεζάκι), ζάχαρη (καναπές). Μπαίνοντας στο σπίτι μυρίζει απορρυπαντικό και καθαριότητα, μπαίνοντας στην κουζίνα έχετε τη γεύση του ξυνού λεμονιού στο στόμα, στο τραπεζάκι του σαλονιού μοσχοβολάει φρέσκος καφές και συμπληρώνετε τη ζάχαρη που είναι στον καναπέ.

Συμπέρασμα

Με όποιον τρόπο, σειρά και θέμα που θέλετε να δοκιμάσετε μπορεί να δουλέψει, αρκεί να εξασκηθείτε. Με τις εικόνες και τις αισθήσεις απομνημονεύουμε περισσότερα πράγματα και τα θυμόμαστε πιο εύκολα.

Η παραπάνω μέθοδος, της οποίας αγγίξαμε μόνο ένα μικρό μέρος και με πολύ απλοϊκό τρόπο, χρησιμοποιείται για την εκμάθηση πολλών ξένων γλωσσών, ως τρόπος απομνημόνευσης ρόλων σε πολλούς ηθοποιούς, από το Μεσαίωνα μέχρι και σήμερα – ανάμεσα σε αυτούς οι πρωταγωνιστές των X-Men.  

Στο βιβλίο του YATES A. FRANCES “Η Τέχνη της Μνήμης” αναλύεται η μνημοτεχνική ως “επουσιώδης κλάδος” της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το ίδιο το βιβλίο θεωρείται ως ανεκτίμητη συμβολή στην αισθητική, την ψυχολογία, την ιστορία της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της λογοτεχνίας.

Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου

Δικτυογραφία:

https://jimkwik.com/kwik-brain-024/ 

https://www.wikihow.com/Build-a-Memory-Palace

Βιβλιογραφία:

YATES A. F., (1966), The Art of Memory, London & New York, Routledge & Kcgan Paul  

Εικόνες:

Giordano Bruno, by Ettore Ferrari (public domain)
Η Μνημοσύνη, Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι – Rossetti Archive (public domain)

https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Giordano_Bruno_Campo_dei_Fiori.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mnemosyne_(color)_Rossetti.jpg

Life Coach, Λάτρης της Επιστημονικής (και όχι μόνο) Φαντασίας. Όλα αλλάζουν όταν αλλάζει ο τρόπος που σκέφτεσαι. Τι συναρπαστική εποχή για να ζεις!