Δείκτης εξάρτησης
Ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio) είναι ένα κλάσμα που στον αριθμητή έχει το πλήθος των ατόμων που έχουν ηλικία κάτω από 15 ετών και πάνω από 64, δηλαδή τα άτομα που θεωρούνται εξαρτώμενα μέλη, και στον παρονομαστή έχει το πλήθος των ατόμων που θεωρούνται ότι είναι σε κατάλληλη ηλικία να εργαστούν και να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό της χώρας, από 15 ετών μέχρι 64 ετών, δηλαδή τα λεγόμενα «παραγωγικά μέλη». Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε πως ο δείκτης εξάρτησης είναι ο αριθμός των εξαρτώμενων μελών που αντιστοιχεί στα παραγωγικά μέλη μιας κοινωνίας. Για παράδειγμα, ένας δείκτης εξάρτησης 50%, σημαίνει ότι ανά 100 παραγωγικά μέλη αντιστοιχούν 50 εξαρτώμενα μέλη.
Πώς χρησιμεύει ο δείκτης
Ο συγκεκριμένος δείκτης έχει αποδειχθεί αρκετά χρήσιμος, αφού μπορούμε να βγάλουμε αρκετά σημαντικά συμπεράσματα τόσο για την κοινωνική όσο και την οικονομική κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί μια χώρα μακροχρόνια. Ας σκεφτούμε απλά, τα παραγωγικά μέλη είναι εκείνα που εργάζονται και στην ουσία χρηματοδοτούν τα εξαρτώμενα μέλη. Παραδείγματος χάριν, ένα άτομο 40 ετών που έχει οικογένεια, χρηματοδοτεί τα παιδιά του για την ανατροφή τους, την μόρφωσή τους, την υγεία τους κτλ. Παράλληλα, μέσω της ασφάλισης και φορολόγησής του, δημιουργούνται πόροι προκειμένου να στηριχθούν και οι ηλικιωμένοι όσον αφορά τη σύνταξη, την υγεία τους κτλ. Έτσι, αν ο δείκτης εξάρτησης αρχίζει και αυξάνεται, αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται περισσότερα παραγωγικά μέλη για να χρηματοδοτήσουν τα εξαρτώμενα μέλη. Αν αυτό συμβαίνει για αρκετά χρόνια, τότε έχουμε το φαινόμενο της λεγόμενης γήρανσης του πληθυσμού.
Παραδείγματα στην Ελλάδα
Αν δούμε τον δείκτη εξάρτησης στην Ελλάδα, αυτό που παρατηρείται είναι ότι από το 1999 και μετά παρουσιάζει μια μόνιμη αύξηση. Από 46,6% που ήταν το 1999, φτάνει στο 52,9% το 2017. Επίσης, αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι στο δείκτη εξάρτησης της Ελλάδας, τα εξαρτώμενα μέλη είναι κυρίως οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι έχουν αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τα παραγωγικά μέλη. Το γεγονός αυτό, συνδεόμενο με το υψηλό ποσοστό ανεργίας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, προμηνύει δυσμενείς εξελίξεις στην οικονομική κατάσταση της χώρας. Με απλά λόγια, αν δεν αυξηθεί η απασχόληση και το ποσοστό των παραγωγικών μελών, τότε δεν θα υπάρχουν οι απαραίτητοι πόροι για να χρηματοδοτηθούν τα μη παραγωγικά μέλη της κοινωνίας και κυρίως οι ηλικιωμένοι. Ακόμα και αν η Ελλάδα δεν αντιμετώπιζε οικονομική κρίση (αν και αργά ή γρήγορα θα ερχόταν), ο αυξανόμενος δείκτης εξάρτησης , θα πίεζε σημαντικά τα δημοσιονομικά ελλείμματα, καθώς το κράτος θα έπρεπε να δανειστεί, για να παρέχει τις συντάξεις, που δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τα παραγωγικά μέλη.
Ο δείκτης σε άλλες χώρες
Αν συγκρίνουμε και άλλες χώρες του κόσμου, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Ο παγκόσμιος δείκτης εξάρτησης βρίσκεται στο 54,4% το 2017 και για πάνω από 30 χρόνια συνεχώς μειωνόταν (δηλαδή υπήρχε αύξηση των παραγωγικών μελών). Η Ε.Ε. έχει δείκτη εξάρτησης 54,4% εξίσου και ειδικά την τελευταία δεκαετία έχει αυξηθεί σημαντικά. Πρόκειται δηλαδή, για γήρανση του πληθυσμού. Οι Η.Π.Α. έχουν 52,3% και η σημαντικότερη αύξηση εντοπίζεται κυρίως την τελευταία πενταετία. Η Κίνα έχει δείκτη εξάρτησης 39,5% ενώ στη Ρωσία το ποσοστό βρίσκεται στο 46,6%.
Ωστόσο, πέρα από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του δείκτη εξάρτησης, δεν σημαίνει ότι επηρεάζουν απόλυτα και στον ίδιο βαθμό όλες τις χώρες. Όμως, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και έγκαιρη πρόγνωση, ώστε να αποφευχθούν τυχόν ανισορροπίες.
Πηγές:
WORLDBANK ( Τα στοιχεία ανανεώθηκαν στις 11/9/18 )
United Nations, (2015), ‘’World Population Ageing 2015’’, Department of Economic and Social Affairs Population Division.
T. Paul Schultz, (2004), ‘’Demographic Determinants of Savings: Estimating and Interpreting the Aggregate Association in Asia’’, YALE UNIVERSITY, CENTER DISCUSSION PAPER NO. 901
