Ο Diderot ήταν Γάλλος φιλόσοφος, σατυρικός συγγραφέας και κριτικός, που έζησε στην εποχή του Γαλλικού Διαφωτισμού (1713–1784) και μαζί με τον d’Alembert δημιούργησαν την περίφημη “Εγκυκλοπαίδεια”, ένα πολύ μεγάλο έργο για την εποχή εκείνη.
Μεγάλωσε σε οικονομικά ευκατάστατη οικογένεια, αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη φτώχεια, καθώς ήρθε σε αντιπαράθεση με τον πατέρα του, επειδή αποφάσισε να παντρευτεί μια πλύστρα. Το 1765 όμως άλλαξαν όλα.
Σε ηλικία 52 ετών και με κόρη για παντρειά δεν είχε την δυνατότητα ούτε να την προικίσει. Παρόλο που ήταν φτωχός, δεν ήταν άγνωστος. Είχε ήδη αποκτήσει φήμη για την σύνταξη της “Εγκυκλοπαίδειας”, που θεωρείτο μία από τις πιο περιεκτικές εγκυκλοπαίδειες της εποχής.
Στη διάρκεια της διαμονής του στην Ρωσία, όπου είχε πάει για να υποβάλει προτάσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα, η Αικατερίνη η Μεγάλη, αυτοκράτειρα της Ρωσίας, άκουσε για το πρόβλημα του Diderot και προσφέρθηκε να τον βγάλει από το οικονομικό αδιέξοδο αγοράζοντας ολόκληρη τη βιβλιοθήκη του δίνοντάς του ένα γενναιόδωρο ποσό.
Τότε, ο Diderot απέκτησε τα χρήματα που χρειαζόταν. Κι έτσι ξεκίνησε ο κατήφορος.
Στην αρχή αγόρασε μια βαθυκόκκινη ρόμπα. Ήταν δε τόσο όμορφη που, όταν τη φόρεσε στο σπίτι του, παρατήρησε ότι δεν ταίριαζε με τον οικιακό του εξοπλισμό, αφού ήταν απλοϊκός. Όπως ο ίδιος είπε: “Δεν υπήρχε συντονισμός, ενότητα, ομορφιά” ανάμεσα στη ρόμπα και στα υπόλοιπα υπάρχοντά του.
Αντικατέστησε, λοιπόν, το χαλί του με ένα από τη Δαμασκό, αγόρασε όμορφα γλυπτά, για να διακοσμήσει το σπίτι του, και ένα νέο τραπέζι κουζίνας. Αγόρασε έναν καινούργιο καθρέφτη και μια νέα, δερμάτινη πολυθρόνα αντικαθιστώντας την αχυρένια που είχε.
Αυτός ο αντιδραστικός τρόπος αγορών ονομάστηκε η Επίδραση Diderot.
Η Επίδραση Diderot δηλώνει πως αγοράζοντας μόνο ένα πράγμα δημιουργείται μια αλυσιδωτή αντίδραση καταναλωτισμού η οποία οδηγεί στην αγορά περισσότερων νέων πραγμάτων. Ως αποτέλεσμα, καταλήγει κάποιος να αγοράζει πράγματα που πριν αποκτήσει την οικονομική δυνατότητα δεν χρειαζόταν, για να νιώσει ικανοποίηση και ευτυχία.
Σε όλους μας σίγουρα έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο. Είτε αγοράζοντας ένα αυτοκίνητο είτε ένα σπίτι στο οποίο τα προηγούμενα υπάρχοντά μας δείχνουν αταίριαστα, μη αρμονικά με το νέο περιβάλλον, ακόμα και ένα ρούχο ή ζευγάρι παπούτσια.
Είναι στη φύση μας να συλλέγουμε. Κανείς δεν αφήνει πράγματα, παλεύουμε να αποκτήσουμε όλο και περισσότερα, να αναβαθμιζόμαστε.
Πώς μπορούμε άραγε να ξεφύγουμε από αυτό;
Η επίδραση Diderot μάς διδάσκει πως, όσα πράγματα και να προσπαθήσουμε να χωρέσουμε στη ζωή μας, δεν εγγυώνται την ευτυχία μας. Θα πρέπει να γίνουμε πολύ επιλεκτικοί, να επικεντρωθούμε σε αυτά που έχουν πραγματικά σημασία για εμάς.
Σήμερα, που δεν υπάρχει ως επί το πλείστον έλλειψη αγαθών για πολύ καιρό, είμαστε πιο καταναλωτικοί από ποτέ. Ενδεικτικό είναι το λεγόμενο Shopping Therapy, του οποίου η επίδραση πολλές φορές κρατάει μέχρι να κρεμάσουμε τα ρούχα στην ντουλάπα μας.
Και φυσικά δεν αναφέρομαι στα πράγματα που έχουμε ανάγκη, αλλά σε αυτά που μας κάνουν να αισθανόμαστε άγχος, για να τα αποκτήσουμε, και όταν τα αποκτήσουμε, φοβόμαστε μη τα χάσουμε.
Με ένα πιο στωικό τρόπο θα λέγαμε να μην προκαλούμε, να μην εκθέτουμε τον εαυτό μας σε συνθήκες που μας αναγκάζουν να καταναλώνουμε συνέχεια.
Ό,τι δε χρειαζόμαστε να το προσφέρουμε με αγάπη σε κάποιον άλλον.
Η αληθινή αξία της ζωής υπάρχει στις εμπειρίες μας και όχι στα αγαθά που αποκτάμε. Οι στιγμές με την οικογένειά μας, οι παρέες μας, τα ταξίδια που μας γεμίζουν με εικόνες, οι γνώσεις που αποκτάμε και δε μπορούν να μετρηθούν σαν υλικά είναι τα κρυμμένα κοσμήματα της ζωής μας. Αυτά, μέσα στην ψυχή και στις αναμνήσεις μας, δε μπορεί να μας τα στερήσει κανείς όσο ζούμε.
Ο Diderot είπε αργότερα:
“Φίλοι μου, να φοβάστε το άγγιγμα του πλούτου. Ελπίζω το δικό μου παράδειγμα να σας γίνει μάθημα, η φτώχεια έχει τις ελευθερίες της, η πολυτέλεια έχει τα δικά της εμπόδια” .
Μαζί με τον Ρουσό και τον Βολταίρο που λόγω αγγλικής γλώσσας ήταν πιο γνωστοί αποτελούν την τριάδα μέσα από τους πιο σημαντικούς εκφραστές του Γαλλικού Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Ο ίδιος θεωρήθηκε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα λόγω των ακραίων αντιθρησκευτικών του πεποιθήσεων. Όταν κατάφερε να προταθεί για μία θέση στο Πάνθεον το 1913, η πρόταση καταψηφίστηκε από τη Γαλλική Βουλή.
Ο Diderot, εραστής της σοφίας ως ένας άλλος Σωκράτης, δεν προσπαθεί να μας πείσει. Αντίθετα, μας ενθαρρύνει να σκεφτόμαστε μόνοι μας και να καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα.
Υπάρχουν πράγματα που δε μπορώ να επιβάλω. Θα πρέπει να προσαρμοστώ. Υπάρχουν φορές που η μεγαλύτερη απαιτούμενη αλλαγή είναι η αλλαγή της άποψης μου – Diderot
Δικτυογραφία:
https://www.marxists.org/reference/archive/diderot/1769/regrets.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Denis_Diderot
Βιβλιογραφία:
Becker, J. (2013), The More of Less: Finding the Life You Want Under Everything You Own, WaterBrook, Colorado, USA.
