Στις μέρες μας ακούμε συχνά πυκνά σε συζητήσεις περί παγκοσμιοποίησης. Ειδικότερα, για την παγκοσμιοποίηση των κρατών σε όλα τα επίπεδα, οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά κ.λπ. Οι απόψεις διίστανται για το κατά πόσο η παγκοσμιοποίηση μπορεί να συμβαδίσει με την έννοια του κράτους, κατά πόσο οι παγκόσμιες αλλαγές επιδρούν στην «ταυτότητα» ενός κράτους. Πολλοί εκφέρουν την γνώμη ότι πλέον έχουν γίνει αλληλοεξαρτημένες έννοιες, ενώ οι περισσότεροι θεωρητικοί πιστεύουν πως κάτι τέτοιο δε μπορεί να συμβεί.
Ποια είναι τελικά η σχέση τους;
Αυτό που παρατηρείται, από την μια μεριά, είναι μια προσπάθεια του κράτους να αναπροσαρμόσει την θέση και τον ρόλο του σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση και από την άλλη να προσδιορίζεται σε σχέση με τον εσωτερικό κοινωνικό του χώρο. Το κράτος φαίνεται ότι επιθυμεί να διευρύνει τα πλαίσια της επικράτειάς του, αφήνοντας τον κοινωνικό χώρο ελεύθερο σε παγκοσμιοποιημένες διασυνδέσεις και δραστηριότητες να συμβάλλουν στην οργάνωσή του. Η παγκοσμιοποίηση, από την άλλη, είναι αυτή που συμβάλλει στην αποσύνδεση των κοινωνικών στερεοτύπων και αντικειμένων προσδίδοντάς τους μια αυτονομία από το τοπικό, το εθνικό κοινωνικό τους περιβάλλον και τα συνδέει με άλλα που υπάρχουν σε άλλες χώρες. Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί στην εμφάνιση νέων δομών, κοινωνικών σχέσεων και φαινομένων στο νέο διευρυμένο και μη συνοριακό χώρο που δημιουργείται ανάμεσα στα κράτη.
Παρατηρούμε δηλαδή μια σχέση αλληλεπίδρασης εθνικού κράτους και παγκοσμιοποίησης σε πρώτο επίπεδο. Από την άλλη, αυτά τα δύο έρχονται σε μια σύγκρουση, αν αναλογιστούμε ότι το κάθε κράτος επιθυμεί να διατηρεί τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά του (αποφάσεις, ήθη, έθιμα κ.λπ).
Ο ρόλος του κράτους στο νέο παγκοσμιοποιημένο σύστημα φαίνεται ότι συρρικνώνεται και προκύπτει από τους συσχετισμούς ισχύος των διεθνών οργανισμών έναντι των εθνικών και ενδεχομένως από τη σύγκρουση των ομάδων πίεσης που δρουν στα πλαίσια μιας δομημένης κοινωνίας. Υπάρχουν παράγοντες της παγκοσμιοποίησης που φαίνεται ότι προσπαθούν να καθορίσουν τον ρόλο του κράτους μέσω της επιβολής ενός γενικότερου πλαισίου (οικονομικού, πολιτικού, πολιτισμικού) και κατάργηση του κοινωνικού κράτους ή της λειτουργίας του. Από όλα τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά φαινόμενα σε όλες σχεδόν τις σύγχρονες κοινωνίες εντάσσονται ανεπιστρεπτί στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Μία από τις βασικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης σε οικονομικό επίπεδο είναι πως μειώνει την ικανότητα των κρατών να διαχειρίζονται την οικονομία τους και ιδιαίτερα να αποφεύγουν την ανασυγκρότησή της σύμφωνα με τις προσταγές της ελεύθερης αγοράς. Δε γίνεται να εφαρμόσουν μια οικονομική πολιτική που θα έχει όφελος για τα ίδια.
Αντίθετα, μέσω της πολιτιστικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης διακινούνται οι πληροφορίες, τα εμπορεύματα και οι εικόνες που παράγονται σε ένα μέρος του κόσμου και εισάγονται μέσω μιας παγκόσμιας ροής σε άλλα η οποία τείνει να οξύνει τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ εθνών κρατών, περιοχών και ατόμων εξαφανίζοντας επί της ουσίας τις όποιες αντιπαλότητες, έχθρες κ.λπ. Επιπλέον, η πολιτική παγκοσμιοποίηση καταδεικνύεται από την αύξηση της σημασίας των διεθνών οργανισμών.
Τελικά μπορούν να συνυπάρχουν;
Πολλοί θεωρητικοί πιστεύουν πως το κράτος είναι απαραίτητο και θα πρέπει να συνυπάρχει με την παγκοσμιοποίηση, καθώς οι διεθνείς συνθήκες και οι συμφωνίες που αποφασίζονται στα υπερεθνικά όργανα έχουν την ανάγκη ύπαρξης ενός ισχυρού κράτους το οποίο να μπορεί να ενσωματώνει και να ελέγχει την εφαρμογή των όποιων αποφάσεων στο εσωτερικό του. Επί της ουσίας, ο ρόλος του κράτους διαφοροποιείται μέσα από την παγκοσμιοποίηση. Δεν αποτελεί πλέον έναν μηχανισμό που διαχωρίζει το περιβάλλον του σε εσωτερικό και εξωτερικό. Λειτουργεί περισσότερο ως το βασικό, αλλά όχι το αποκλειστικό πλέον, δίκτυο διασύνδεσης μεταξύ χώρων του εσωτερικού και του υπό παγκοσμιοποίησης εξωτερικού περιβάλλοντος.
Μια αντιπρόταση στην λειτουργία της παγκοσμιοποίησης μπορεί να είναι μια αμοιβαία συνεργασία των εθνικών κρατών σε όλα τα επίπεδα δημιουργώντας εκείνα τα πλαίσια και στρατηγικές, ώστε να καταστήσει σαφές στην κοινή γνώμη ότι η παγκοσμιοποίηση δεν σημαίνει ότι τα πάντα επαφίενται στη δικαιοδοσία των δυνάμεων της.
Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου
Πηγές:
Αλμπάνης, Ε. (2005), Ελλάδα και παγκοσμιοποίηση, Αθήνα: LIBRO.
Basevich, A. (2008), H αμερικανική αυτοκρατορία., Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Γιαννίτσης, Τ. (2003), Παγκοσμιοποίηση, Οικονομικές-Πολιτικές-Πολιτισμικές Όψεις, Αθήνα: Ι.Σιδέρης
Μπιτζένης, Α. (2009), Παγκοσμιοποίηση. Πολυεθνικές Επενδύσεις & Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση στο Νέο Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα. Αθήνα: Σταμούλη
Ψαρρού, Ν. (2005), Εθνική ταυτότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα: Gutenberg.
