Ανέκαθεν ο άνθρωπος ενδιαφερόταν να απεικονίσει τις στιγμές της ζωής του, όπως δείχνουν τα απομεινάρια αρχαίων πολιτισμών μέσα από τα οποία εξάγονται συμπεράσματα για τον τρόπο ζωής εκείνων των ανθρώπων. Πλήθος παραδειγμάτων, όπως οι τοιχογραφίες, οι αιγυπτιακοί τάφοι, τα σπήλαια της Κνωσού, ο Παρθενώνας, μας πληροφορούν για στάσεις ζωής και συμπεριφορές (Λυδάκη Α.,2012). Ακόμα, μέσα από τη λαϊκή τέχνη, όπως για παράδειγμα τα κεντήματα ή τις παραδοσιακές φορεσιές, μπορούμε να παρατηρήσουμε την αναπαράσταση-απεικόνιση διαφόρων τελετουργιών.
Οι εικόνες –σε κάθε μορφή τους, ζωγραφιές, εγχάρακτες, φωτογραφίες κλπ-, απεικονίζουν την πραγματικότητα, φέρουν πολιτισμικά στοιχεία και αποτελούν πεδίο έρευνας προκειμένου να κατανοήσουμε τις κοινωνικές καταβολές και τα πρότυπα μιας κοινωνίας. Η κοινωνιολογία ασχολείται με την μελέτη της εικόνας, εντασσόμενη στο πεδίο της αναστοχαστικής κοινωνιολογίας και μικροκοινωνιολογίας , δηλαδή πλέον στρέφονται προς τα άτομα, στην μελέτη των ίδιων δρώντων υποκειμένων (Λυδάκη Α.,2012). Πέρα, με άλλα λόγια, του ενδιαφέροντος της κοινωνιολογίας για τη μελέτη των κοινωνικών δομών, υπάρχει και το ενδιαφέρον να ακούσουν και τον λόγο των υποκειμένων. Η δύναμη της εικόνας είναι μεγάλη και αποτελεί κοινωνικό γεγονός που χρήζει εξέτασης, όμως η έρευνα δεν μπορεί να βασιστεί μονάχα πάνω στην εικόνα. Η μελέτη του περιβάλλοντος στο οποίο δημιουργήθηκε η όποια εικόνα είναι αρκετά σημαντική, ώστε να κατανοήσουμε τα βαθύτερα νοήματά της και τα μηνύματα που θέλει να περάσει όσον αφορά την εκάστοτε κοινωνία στην οποία αναφέρεται.
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναλύσουμε το πολύ γνωστό έργο του Picasso, την “Guernica” μέσα από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε υλικό σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον εμφύλιο της Ισπανίας και την άνοδο φασιστικών καθεστώτων. Η Guernica παρουσιάζει την καταστροφή της ομώνυμης ισπανικής πόλης (1936), εκφράζοντας την έντονη ανησυχία και τον τρόμο εξαιτίας της ανόδου των φασιστικών καθεστώτων και ο πόλεμος που πλησίαζε (Βρεττός Γ.,1999). Για την κατανόηση του πίνακα χρειάζεται η ιστορική γνώση για την εποχή, αλλά κυρίως μέσα από την αισθητική ανάλυση και τη δύναμη της έκφρασης θα αποκαλυφθεί η σύλληψη του δημιουργού και η αποκωδικοποίηση του νοήματος. Η Guernica απεικονίζει την φρικαλεότητα και την αγωνία μπροστά στον θάνατο ανθρώπων και ζώων: τα παραμορφωμένα σώματα και τα ορθάνοιχτα στόματα με τη βοήθεια των σκοτεινών χρωμάτων εκφράζουν την οδύνη και τον πόνο (Βρεττός Γ.,1999). Σε μια πρώτη ματιά η καταστροφή που παρουσιάζεται στον πίνακα μπορεί να οφείλεται σε κάποια φυσικά αίτια, καθώς οι άνθρωποι έχουν τα πρόσωπά τους στραμμένα προς τα επάνω και τα χέρια τους ψηλά σαν να επικαλούνται βοήθεια από κάποιο θεό. Παρόλα αυτά, η καταστροφή έρχεται από ανθρώπινη επέμβαση: οφείλεται στον βομβαρδισμό της μικρής βασικής πόλης Guernica, όπου η χιτλερική Γερμανία βομβάρδισε την πόλη κατά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, βοηθώντας έτσι τον Φρανκο να καταστείλει τη νεαρή ισπανική δημοκρατία (Βρεττός Γ.,1999). Η πόλη αυτή είχε στρατηγική σημασία, αλλιώς ο βομβαρδισμός δεν θα είχε νόημα και αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε από τον νεκρό στρατιώτη και το λογχισμένο σώμα του αλόγου (Βρεττός Γ.,1999). Επίσης, η επίθεση σε άμαχο πληθυσμό, όπως ζώα, μητέρες και παιδιά, φανερώνει την ηθική εξασθένιση του λαού των Βάσκων.
Ο Picasso με την δράση μέσα από τα έργα του ήταν εξόριστος εκείνη την περίοδο και λίγες ημέρες μετά τον βομβαρδισμό προσπάθησε να απεικονίσει την στιγμή. Ως καλλιτέχνης, πίστευε πως η δύναμη του ζωγράφου έγκειται στο να μεταδίδει γνώση και μηνύματα σχετικά με ζητήματα που αφορούν τον λαό. Δεν πρέπει να μένει άπραγος, αλλά να αντιδρά με κάθε τρόπο ως πολιτικό ον. Η διακοσμητική ζωγραφική και η απλή απεικόνιση της πραγματικότητας δεν έλεγαν τίποτα για τον ίδιο: «Όχι η ζωγραφική δεν είναι για να στολίζει διαμερίσματα. Είναι ένα πολεμικό εργαλείο για επίθεση και για άμυνα ενάντια στον εχθρό» (Βρεττός Γ.,1999). Αυτή η απελευθέρωση των αντικειμένων στην τέχνη από την στατικότητά τους , αυτή η σύλληψη της πραγματικότητας εγκαινίασε στις αρχές του 20ου αιώνα την έννοια του κυβισμού στην ζωγραφική. Μέσα από τον κυβισμό οι καλλιτέχνες αντιδρούν στην καθιερωμένη απεικόνιση του κόσμου και προσπαθούν να μιλήσουν με την τέχνη τους. Τόσο ο ίδιος ο Picasso όσο και τα έργα του και δη η Guernica προκάλεσαν μεγάλη αίσθηση. Είναι ευρέως γνωστή, άλλωστε, η συνομιλία του καλλιτέχνη με τον Γερμανό Όττο Αμπερτζ κατά την επίσκεψή του στο εργαστήρι του καλλιτέχνη στο Παρίσι: Ο Γερμανός βλέποντας την Guernica ρώτησε: «Εσείς το κάνατε αυτό?» και ο καλλιτέχνης απάντησε: «Όχι, εσείς».
Η οικουμενικότητα του έργου και η διαχρονικότητά του είναι πολύ σημαντική, διότι αποτελεί αιώνιο σύμβολο της φρίκης του πολέμου και της καταστροφής της ζωής αθώων ανθρώπων. Μεταφέρει όχι μόνο αντιπολεμικά μηνύματα, αλλά εξυμνεί την ελευθερία, προειδοποιώντας τους κινδύνους που διατρέχει συνεχώς η δημοκρατία.
Πηγές:
Λυδάκη Α.(2012), Μέσα από την κάμερα: Κινηματογράφος και κοινωνική πραγματικότητα, Παπαζήση(Αθήνα).
Βρεττός Γ.(1999), Εικόνα και σχολικό εγχειρίδιο: επιλογή, μεθοδολογική προσέγγιση, ανάλυση, Αθήνα.
Εικόνες: Eder Fonseca
