Η διαφορετικότητα αναφέρεται στη μοναδικότητα κάθε ατόμου και εντοπίζεται στην αναγνώριση των ιδιαίτερων προσωπικών του χαρακτηριστικών.
Τα χαρακτηριστικά αυτά διαφοροποιούν το άτομο από αυτό που ορίζει η εκάστοτε κοινωνία ως συνηθισμένο, φυσιολογικό και κοινωνικά αποδεκτό. Η διαφορετικότητα εντοπίζεται σε χαρακτηριστικά που αφορούν τη φυλή, την εθνικότητα, το φύλο, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, την ηλικία, τις σωματικές ικανότητες, τη θρησκεία ή άλλες πεποιθήσεις του ατόμου. Το δυσκολότερο, ίσως, ζήτημα που έχει να αντιμετωπίσει ένα άτομο το οποίο παρουσιάζει μια διαφορετικότητα δεν είναι τόσο η διαφορετικότητα αυτή καθ’ εαυτή όσο η αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι στη διαφορετικότητά του.
Η ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου και η διαφορετικότητά του είναι στενά συνδεδεμένες με την έννοια του κοινωνικού στίγματος που δύναται να οδηγήσει το άτομο στον κοινωνικό αποκλεισμό. Το κοινωνικό στίγμα είναι η αρνητική συσχέτιση ενός ατόμου ή μιας ομάδας ανθρώπων που έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά με συγκεκριμένες συμπεριφορές ή/και καταστάσεις. Τα άτομα αντιμετωπίζονται διαφορετικά ή/και υφίστανται απώλεια της θέσης τους εξαιτίας της αντιλαμβανόμενης σύνδεσής τους με τις συγκεκριμένες συμπεριφορές ή/και καταστάσεις. Το κοινωνικό στίγμα κατά αυτό τον τρόπο στερεί από το άτομο -που φέρει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά- το δικαίωμα της κοινωνικής αποδοχής και της ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνική ζωή.
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που σχετίζονται με τη διαφορετικότητα (π.χ. εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα, σεξουαλικός προσανατολισμός, ασθένειες όπως το HIV/AIDS) αποτελούν τη βάση του κοινωνικού στίγματος. Όταν σε μία κοινωνία τα άτομα που κρίνονται ή/και αυτοπροσδιορίζονται «κανονικά» (οικονομικά, κοινωνικά, επιστημονικά, πολιτισμικά κ.ά.) υιοθετούν αντίστοιχα στερεότυπα και προκαταλήψεις έναντι ατόμων ή/και ομάδων με την όποια διαφορετικότητα, τότε παρατηρούμε διακρίσεις που δημιουργούνται έναντι της δεύτερης ομάδας. Συνεπώς, οι διακρίσεις είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκινά όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαφορετικός.
Το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τους εξαρτημένους δυσχεραίνει την όλη κατάσταση την οποία βιώνουν και δύναται να αποτρέψει τα άτομα από το να αναζητήσουν βοήθεια. Επιπλέον το κοινωνικό στίγμα επιβαρύνει ένα ήδη δύσκολο κοινωνικό περιβάλλον για τους εξαρτημένους, το οποίο χαρακτηρίζεται από περιθωριοποίηση και έλλειψη ευκαιριών.
Ζούμε σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο που συμβάλλει στην διαμόρφωση νέων ταυτοτήτων. Οι διαρκώς αναδυόμενες νέες ταυτότητες αποτελούν μία πρόκληση για την κοινωνία. Η υπέρβαση του κοινωνικού στίγματος αναφορικά με την όποια ιδιαιτερότητα δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά μας αφορά όλους. Η επανατοποθέτηση όλων των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων στο επίκεντρο της πολιτικής – οικονομικής – κοινωνικής ζωής κρίνεται αναγκαία. Όλα τα μέλη μιας κοινωνίας έχουν το δικαίωμα στην κοινωνική αποδοχή και την ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.
