Ένας από τους ανθρώπινους μηχανισμούς μας είναι η τάση εύρεσης μοτίβων γύρω μας και η σύνδεση πραγμάτων και γεγονότων μεταξύ τους ακόμα και όταν αυτά δεν συνδέονται ορθολογικά. Αυτή η τάση που έχουν οι άνθρωποι ονομάστηκε από τον Γερμανό ψυχίατρο Κλάους Κόνραντ ‘’Apophenia’’, από την ελληνική λέξη: «αποφαίνω». Η παρουσία της σε μεγάλο βαθμό θα μπορούσε να είναι σύμπτωμα κάποιας ψυχικής νόσου, όπως η σχιζοφρένεια όπου ο ασθενής συνδέει άσχετα γεγονότα μεταξύ τους και βλέπει ακόμα και συνομωσίες σε απλά καθημερινά γεγονότα.
Ο πιο συχνός τύπος αποφένιας ονομάζεται «παρειδωλία» και είναι η συσχέτιση τυχαίων εικόνων ή ήχων με εικόνες ή ήχους που έχουν κάποιο νόημα. Μορφές ζώων στα σύννεφα, ένα ανθρώπινο πρόσωπο στο φεγγάρι ή μία πατάτα να κάνει μούτρα. Είναι αστείο αλλά ο εγκέφαλος μας παίζει εύκολα παιχνίδια. Παραπλήσιο φαινόμενο συμβαίνει με τα ηχητικά μηνύματα που δεχόμαστε, τα «ανάποδα μηνύματα» που βρίσκονται κρυμμένα σε κάποια τραγούδια και αποκαλύπτονται μόνο αν ακούσεις το τραγούδι ανάποδα. Τυχαία γεγονότα και πάλι από τα οποία ο εγκέφαλος μας προσπαθεί να βγάλει νόημα. Όταν δε κάποιος μας τα υποδείξει, τα υιοθετούμε πιο εύκολα.
Μία άλλη έκφανση της αποφένιας είναι η γνωστή πλάνη του τζογαδόρου. Αυτή η πλάνη είναι η πεποίθηση ότι εάν υπάρχουν αποκλίσεις από μία αναμενόμενη συμπεριφορά που βασίζεται σε τυχαίους παράγοντες τότε οι αποκλίσεις αυτές θα εξομαλυνθούν από αντίθετες αποκλίσεις στο μέλλον. Στο καζίνο θα προσέξετε πελάτες να καταγράφουν τα αποτελέσματα της ρουλέτας. Η στρατηγική τους έχει ως εξής: αν η μπίλια σταματήσει σε συγκεκριμένο χρώμα, τότε συμφέρει στην επόμενη να γίνει το ποντάρισμα στο άλλο χρώμα. Η ρουλέτα θα εξισορροπήσει το αποτέλεσμα. Αυτό φυσικά δεν ισχύει καθώς η ρουλέτα δεν έχει ούτε μνήμη, ούτε επιθυμίες, οπότε καμία ρίψη δε συνδέεται με κανέναν τρόπο με την προηγούμενη ή την επόμενη. Οι πιθανότητες σε κάθε ρίψη, παραμένουν οι ίδιες 50%-50% να έρθει το μαύρο ή το κόκκινο χρώμα.
Επόμενος τύπος η ψευδαίσθηση της ομαδοποίησης, δηλαδή η τάση μας να βλέπουμε μοτίβα σε τυχαίες κατανομές όπως συσπειρώσεις και κενά, κάνοντας μας να νομίζουμε ότι δεν είναι τυχαίες. Κλασσικό παράδειγμα οι αστερισμοί που βλέπουμε στον ουρανό. Αυτή η πλάνη δημιουργεί πολλές παγίδες. Για παράδειγμα, σε χάρτες με περιπτώσεις κάποιας ασθένειας ανά περιοχή, όπου εσφαλμένα μπορεί να συμπεράνουμε ότι οι περιπτώσεις αυξάνονται σε περιοχές από κάποιον άσχετο παράγοντα. Επίσης σε άτομα που ασχολούνται με μετοχές καθώς παρατηρούν μοτίβα στην αυξομείωση τιμής μιας μετοχής, νομίζοντας ότι αυτό αρκεί για να προβλέψουν τη μελλοντική της αξία.
Τέλος υπάρχει η προκατάληψη της επιβεβαίωσης. Η παρατήρηση δηλαδή μόνο των δεδομένων που μας επιβεβαιώνουν, αγνοώντας αυτά που δεν μας επιβεβαιώνουν. Αυτή η προκατάληψη είναι πολύ συχνή στις θεωρίες συνομωσίας, όπου αντί να εξετάσουμε όλα τα δεδομένα που έχουμε, επικεντρωνόμαστε μόνο σε αυτά που μας βολεύουν ώστε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα που θέλουμε. Παράδειγμα: υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός μυθιστορημάτων που έχουν γραφτεί στο παρελθόν, έχουν γραφτεί τόνοι σελίδων και σίγουρα κάποιος κάπου θα έγραψε κάτι το οποίο θα μοιάζει με τη σημερινή κοινωνία. Αυτό εύκολα ερμηνεύεται ως μία συνομωσία που γνώριζαν από παλιά. Στον αντίποδα θα αγνοηθεί ένας τεράστιος αριθμός μυθοπλαστικών στοιχείων που δεν έτυχε να πραγματοποιηθούν ποτέ.
Apophenia – Πηγές :
https://sketchplanations.com/apophenia (εικόνα)
https://en.wikipedia.org/wiki/Apophenia
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0010945208001391?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0899825616300513?via%3Dihub
Διαβάστε περισσότερα άρθρα μυστηρίου: εδώ
