Πολύ πριν το χρήμα…

Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ πραγματικά τι υπήρχε πριν την εμφάνιση του χρήματος στην μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα (χαρτονομίσματα, κέρματα, χρεωστικές-πιστωτικές κάρτες κλπ.) ; Πώς έκαναν οι άνθρωποι τις καθημερινές τους συναλλαγές; Πώς γινόταν η πληρωμή για την εργασία τους; Μπορεί στη σύγχρονη εποχή που ζούμε να μοιάζουν όλα αυτά αυτονόητα, όμως προηγήθηκαν αρκετές χιλιάδες χρόνια μέχρι να εμφανιστεί το χρήμα, έστω και σε μορφή ενός ογκώδους κέρματος!

Το σύστημα που περιγράφει τον τρόπο με το οποίο γίνονταν οι συναλλαγές στα πανάρχαια χρόνια είναι γνωστό ως αντιπραγματισμός ή ανταλλακτικό εμπόριο ή ανταλλακτική οικονομία (Barter system). Πρόκειται για ένα απλό σύστημα σύμφωνα με το οποίο ο κάθε άνθρωπος αντάλλαζε προϊόντα ή/και υπηρεσίες με προϊόντα ή/και υπηρεσίες ενός άλλου ανθρώπου δίχως τη διαμεσολάβηση χρήματος. Για παράδειγμα, αν κάποιος ήταν καλός ψαράς και είχε ανάγκη από σιτάρι, μπορούσε να ανταλλάξει μερικά ψάρια για σιτάρι. Ωστόσο, ας δούμε συνοπτικά πώς ξεκίνησε το συγκεκριμένο σύστημα ανταλλαγής.

Κατά το πρώιμο στάδιο της ανθρωπότητας, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι οι άνθρωποι είχαν συγκεκριμένες και περιορισμένες ανάγκες, που ήταν συνήθως η εξασφάλιση τροφής, η ένδυση και η στέγη. Εξαιτίας, λοιπόν, των περιορισμένων αναγκών του σε συνδυασμό με τον μικρό πληθυσμό, ο άνθρωπος δεν είχε την επιθυμία να προβεί σε ανταλλαγή αγαθών.

Με το πέρασμα των αιώνων ο άνθρωπος άρχισε να δημιουργεί ομάδες προκειμένου να επιβιώσει. Ο βασικότερος σκοπός της ομάδας ήταν να βρει τροφή και γι’ αυτό το λόγο πραγματοποιούσαν μεγάλες αποστάσεις μέχρι να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους. Μέσα από τις ομάδες, ο άνθρωπος άρχισε σταδιακά να κοινωνικοποιείται και φαίνεται ότι εμφανίζεται για πρώτη φορά ένα σύστημα ανταλλαγής μεταξύ των μελών της ομάδας. Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης ανταλλαγής ήταν ότι περιοριζόταν σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.

Αργότερα, ο άνθρωπος ξεκίνησε την εγκατάσταση σε μεγαλύτερες περιοχές, με απώτερο σκοπό να καλλιεργήσει εκτάσεις γης και να εκτρέφει ζώα. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να εξοικονομήσει πολύτιμο χρόνο, όσον αφορά το ψάξιμο της τροφής που μπορεί να κρατούσε για μέρες. Έτσι, ξεκίνησε να ασχολείται και με επιπρόσθετες δραστηριότητες, όπως η ξυλουργική, η αγγειοπλαστική, το σκάλισμα, η ύφανση κ.λπ. Από αυτό το στάδιο και έπειτα, λοιπόν, ξεκινάει το εμπόριο αγαθών με αντάλλαγμα άλλα αγαθά εκτός ομάδας. Η καλλιέργεια της γης, η εκτροφή ζώων και οι επιπρόσθετες δραστηριότητες κάποιες φορές επέφεραν πλεόνασμα αγαθών. Αυτό το πλεόνασμα ήταν στην ουσία και η βασική πηγή ανταλλαγής. Για άλλη μια φορά πραγματοποιούσαν μεγάλα ταξίδια, ώστε να βρουν άλλες ομάδες και να ανταλλάξουν το πλεόνασμά τους με άλλα αγαθά που είχαν ανάγκη. Το εμπόριο άρχισε να ανθίζει δίχως χρηματικές μονάδες!

Το εν λόγω σύστημα ανταλλαγής είναι πιθανό να αναπτύχθηκε γύρω στο 6.000 π.Χ. από κάποιες φυλές της Μεσοποταμίας. Επίσης, οι Φοίνικες είχαν ενστερνιστεί ένα παρόμοιο σύστημα και διένυαν μεγάλες αποστάσεις, για να ανταλλάξουν τα αγαθά τους. Από το σύστημα ανταλλαγής αγαθών δε θα μπορούσε να απουσιάζει και η Βαβυλωνία. Ανάλογα τις ανάγκες της εποχής ανταλλάσσονταν και τα αντίστοιχα αγαθά ή υπηρεσίες. Για παράδειγμα, πέρα από βασικά αγαθά όπως είδη διατροφής, εργαλεία, όπλα, τσάι, έχουμε και ανταλλαγή με ανθρώπινα οστά, κρανία κ.λπ. Ένα πολύτιμο και ταυτόχρονα διάσημο αγαθό της εποχής ήταν το αλάτι. Λέγεται ότι ο στρατός της Ρώμης πληρωνόταν με αλάτι για τις υπηρεσίες του.

Με το πέρασμα του χρόνου εμφανίστηκαν διάφορες διαφωνίες, διότι το εν λόγω σύστημα ανταλλαγής άρχισε να παρουσιάζει αρκετά μειονεκτήματα. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν είχε καθοριστεί ποια είναι η αξία ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Παραδείγματος χάριν, αν κάποιος ήθελε να ανταλλάξει μια αγελάδα, πόσο σιτάρι ή όπλα ή οτιδήποτε άλλο έπρεπε να πάρει ως αντάλλαγμα; Και κάπου εδώ εμφανίζεται το χρήμα, για να δώσει λύση σε τέτοιου είδους προβλήματα, το οποίο χρησιμοποιούνταν παράλληλα με το σύστημα ανταλλαγής.

Πηγές:

https://www.mint.com/barter-system-history-the-past-and-present

https://historyplex.com/barter-services-history-of-barter-system

https://www.investopedia.com/terms/b/barter.asp

Εικόνες: callous seo

Πτυχιούχος οικονομικών επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών οικονομικών σπουδών. Έχω ασχοληθεί με την εκπαίδευση. Βασική μου επιδίωξη, είναι να παρουσιάσω ενδιαφέροντα άρθρα οικονομικού (κυρίως) περιεχομένου, ώστε να γίνονται από όλους κατανοητά.