Έχει τύχει ποτέ σε εσάς ή σε κοντινούς ανθρώπους σας να εμφανίσουν έντονα την επιθυμία κοιμηθούν δίχως να μπορούν να αντισταθούν; Σας έχει συμβεί να ακούσετε ότι κοιμήθηκε κάποιος άνθρωπος εν ώρα οδήγησης; Οι επιστήμονες ονομάζουν το φαινόμενο αυτό ναρκοληψία.
Ορισμός: Η ναρκοληψία είναι μια ασυνήθιστη χρόνια νευρολογική διαταραχή, η οποία επηρεάζει την ικανότητα του εγκεφάλου να ελέγχει τους κύκλους του ύπνου και της εγρήγορσης.
Οι άνθρωποι με ναρκοληψία συνήθως αισθάνονται ξεκούραστοι μετά το ξύπνημα, αλλά στην συνέχεια βιώνουν υπερβολική υπνηλία και ανεξέλεγκτα επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας, παρά τις επαρκείς ώρες ύπνου.
Επιδημιολογικά στοιχεία: Περίπου 1/2.000 ανθρώπους πάσχει από ναρκοληψία. Ο κίνδυνος εμφάνισής της είναι ακόμη μεγαλύτερος σε συγγενείς πρώτου βαθμού. Η ναρκοληψία φαίνεται να επηρεάζει εξίσου και τα δύο φύλα. Τα συμπτώματα, κυρίως η ημερήσια υπνηλία, συχνά ξεκινούν κατά την παιδική ηλικία, εφηβεία ή την νεαρή ηλικία (7-25 ετών), αλλά μπορούν να εμφανιστούν ανά πάσα ώρα και στιγμή στη ζωή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτιμάται ότι περίπου 135.000-200.000 άτομα πάσχουν από αυτή τη διαταραχή και στην Ελλάδα 2.000-5.000. Ωστόσο, δεδομένου ότι η πάθηση αυτή συχνά δεν διαγιγνώσκεται ή γίνεται λανθασμένη διάγνωση με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές ή συναισθηματικά προβλήματα, ο αριθμός μπορεί να είναι υψηλότερος, με αποτέλεσμα ο ασθενής να μην λάβει ποτέ κάποια ειδική θεραπεία.
Συνέπειες: Αν η ναρκοληψία δεν διαγνωστεί μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ψυχολογική, κοινωνική και γνωστική λειτουργία και ανάπτυξη και να εμποδίσει τις ακαδημαϊκές, εργασιακές ή κοινωνικές δραστηριότητες και συναναστροφές.
Η σωματική ακεραιότητα και ασφάλεια μπορεί να επηρεαστούν, όταν το άτομο χάσει ξαφνικά τον έλεγχο των μυών και πέσει απρόοπτα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η οδήγηση, το μαγείρεμα και το περπάτημα, καθώς μπορεί να υπάρξουν ατυχήματα κατά την διάρκεια εκτέλεσης αυτών των ενεργειών.
Η ψυχική υγεία και ευεξία φαίνεται, επίσης, να επηρεάζεται, καθώς το άτομο μπορεί να παρουσιάσει συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους. Η ναρκοληψία δυσκολεύει και τις κοινωνικές και επαγγελματικές σχέσεις, γιατί οι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι με τέτοια περιστατικά υπνηλίας, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους με ναρκοληψία ως τεμπέληδες ή αγενείς και να θεωρούν πως προσποιούνται την υπνηλία. Επίσης, οι προσωπικές ρομαντικές σχέσεις μπορεί να χαρακτηρίζονται από χαμηλή συχνότητα ερωτικών επαφών ή αδυναμία σεξουαλικής επιθυμίας. Τέλος, σχετικά με τη γνωστική λειτουργία συχνά αναφέρονται θέματα μνημονικής απώλειας και συγκέντρωσης.
Συμπτώματα: Η πάθηση αυτή είναι ένα δια βίου πρόβλημα, αλλά συνήθως δεν επιδεινώνεται όσο το άτομο μεγαλώνει. Τα συμπτώματα μπορούν εν μέρει να βελτιωθούν με την πάροδο του χρόνου, αλλά ποτέ δεν θα εξαφανιστούν εντελώς. Τα πιο συνηθισμένα είναι:
1. Υπερβολική ημερήσια υπνηλία (EDS): Όλα τα άτομα με ναρκοληψία έχουν αυτό το σύμπτωμα το οποίο είναι και το πιο προφανές. Περιγράφεται σαν μια «επίθεση ύπνου», σαν μια γρήγορη συντριπτική αίσθηση υπνηλίας, ανεξάρτητα από το πόσο ύπνο το άτομο είχε λάβει τη νύχτα. Μεταξύ των επιθέσεων ύπνου, τα άτομα έχουν φυσιολογικά επίπεδα εγρήγορσης, ιδιαίτερα εάν κάνουν δραστηριότητες που απαιτούν προσοχή.
2. Καταπληξία: Χαρακτηρίζεται από μια απότομη απώλεια του μυϊκού τόνου που οδηγεί σε αισθήματα αδυναμίας και απώλεια του εκούσιου ελέγχου των μυών. Η απώλεια αυτή συχνά προκαλείται ξαφνικά από έντονα συναισθήματα (γέλιο, έκπληξη, θυμό, φόβο, ενθουσιασμό ή στρες). Συμβάντα καταπληξίας μπορεί να λαμβάνουν χώρα ανά πάσα στιγμή, ενώ μπορεί να εμφανιστούν εβδομάδες ή και χρόνια μετά την εμφάνιση του EDS. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν μόνο μία ή δύο επιθέσεις σε ολόκληρη τη ζωή τους, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν πολλές μέσα στην ίδια ημέρα.
Η σοβαρότητά τους κυμαίνεται από μια στιγμιαία αίσθηση μικρής αδυναμίας σε έναν περιορισμένο αριθμό μυών, όπως μια ελαφριά πτώση των βλεφάρων, κάμψη των γονάτων ή χαλαρότητα στο σαγόνι μέχρι και ολική παράλυση με πτώση στο έδαφος. Συνήθως διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα έως λεπτά και επιλύονται σχεδόν άμεσα από μόνα τους. Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια των επεισοδίων παραμένουν πλήρως συνειδητοί, ένα χαρακτηριστικό που διακρίνει την καταπληξία από τις διαταραχές λιποθυμίας ή επιληπτικών κρίσεων.
3. Διαταραγμένος νυχτερινός ύπνος: Παρουσιάζεται σε ποσοστό 60%-90% των ασθενών. Ο ύπνος συνήθως είναι ελαφρύς και κατακερματισμένος από πολλές αφυπνίσεις, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να παραμένουν ξύπνιοι όλη τη νύχτα. Επιπλέον, μπορεί να διαταραχθεί από ζωντανά όνειρα, άπνοια ή και περιοδικές κινήσεις των ποδιών.
4. Υπνική παράλυση: Παρουσιάζεται συνήθως στην πρωινή αφύπνιση και χαρακτηρίζεται από προσωρινή αδυναμία της κίνησης ή ομιλίας ή ακόμη και ανοίγματος των βλεφάρων. Τα επεισόδια αυτά δεν καταλήγουν σε μόνιμη δυσλειτουργία, καθώς υποχωρούν μέσα σε λίγα λεπτά και οι άνθρωποι ανακτούν γρήγορα την πλήρη ικανότητά τους να μετακινούνται και να μιλούν. Να σημειωθεί ότι έχουν πλήρη συνείδηση κατά τη διάρκεια των περιστατικών αυτών.
5. Ψευδαισθήσεις: Πρόκειται για παραληρητικές ζωντανές εικόνες που είναι συχνά τρομακτικές. Εμφανίζονται είτε κατά την έναρξη του ύπνου ή κατά την αφύπνιση. Παραδείγματα ψευδαισθήσεων αποτελούν η αίσθηση παρουσίας κάποιου ατόμου στο χώρο, η αίσθηση θορύβων, ομιλιών, αισθήματα μετεωρισμού και η αίσθηση ότι τον αγγίζει ένα πρόσωπο ή αντικείμενο που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα.
6. Αυτόματη συμπεριφορά: Επεισόδια ύπνου διάρκειας δευτερολέπτων είναι δυνατόν να συμβούν κατά τη διάρκεια συνηθισμένων καθημερινών δραστηριοτήτων (φαγητό ή συζήτηση). Αμέσως μόλις ξυπνήσει συνεχίζει αυτόματα τη δραστηριότητα χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει τι συνέβη. Το επεισόδιο αυτό εμφανίζεται συχνότερα σε συνηθισμένες, αυτοματοποιημένες δραστηριότητες, όπως η δακτυλογράφηση ή η οδήγηση. Όταν ξυπνούν από αυτά τα επεισόδια, τείνουν να αισθάνονται ανανεωμένα.
Τι συμβαίνει κατά τον ύπνο REM; Σε έναν κανονικό κύκλο ύπνου, ένα άτομο εισέρχεται στον ύπνο ταχείας κίνησης των ματιών (REM) ύστερα από περίπου 60-90 λεπτά. Τότε συμβαίνουν τα όνειρα και ο εγκέφαλος κρατά τους μυς αδύναμους, ώστε να το εμποδίσει να ενεργεί κατά τη διάρκεια των ονείρων. Τα άτομα με ναρκοληψία εισέρχονται συχνά στο στάδιο αυτό του ύπνου εντός 15 λεπτών.
Αιτιολογία: Τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στην κατανόηση της ναρκοληψίας και στην αναγνώριση των γονιδίων που συνδέονται στενά με τη διαταραχή. Έχει ανακαλυφθεί ότι η απώλεια των νευρώνων που παράγουν το νευροπεπτίδιο υποκρετίνη ή ορεξίνη στον υποθάλαμο είναι η κύρια αιτία της ναρκοληψίας. Αυτή είναι υπεύθυνη για την σταθεροποίηση των επιπέδων της αφύπνισης και τη ρύθμιση του ύπνου REM. Η ανεπάρκειά της ή κάποια δυσλειτουργία της καθιστά ασαφή τα όρια μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης με αποτέλεσμα την παρουσία συμπτωμάτων της ναρκοληψίας, όπως αυτό της καταπληξίας.
Παραμένει ασαφές γιατί ακριβώς πεθαίνουν αυτοί οι νευρώνες. Η τρέχουσα έρευνα, όμως, υποδεικνύει ότι η ναρκοληψία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων που συνεργάζονται, για να προκαλέσουν την έλλειψη της ορμόνης υποκρετίνης. Αυτό σημαίνει ότι οι αιτίες μπορεί να είναι είτε γενετικές, είτε επίκτητες (νευρολογικές-νευροεκφυλιστικές νόσοι).
1. Αυτοάνοσες διαταραχές: Οι αυτοάνοσες διαταραχές εμφανίζονται, όταν το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος στρέφεται κατά του εαυτού του και προσβάλλει κατά λάθος υγιή κύτταρα ή ιστούς. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι σε άτομα με ναρκοληψία το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού επιτίθεται επιλεκτικά στα εγκεφαλικά κύτταρα που περιέχουν υποκρετίνη. Κάποια ασυνήθιστη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος ή ίσως μια βιοχημική παραλλαγή της οικογένειας γονιδίων HLA μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της πιθανότητας για ευαισθησία σε μια ανοσολογική επίθεση στους νευρώνες υποκρετίνης.
2. Οικογενειακό ιστορικό: Οι περισσότερες περιπτώσεις ναρκοληψίας είναι σποραδικές, που σημαίνει ότι η διαταραχή εμφανίζεται σε άτομα χωρίς γνωστό οικογενειακό ιστορικό. Ωστόσο, εμφανίζεται μερικές φορές σε συστάδες οικογενειών, σε ποσοστό έως και 10%.
3. Τραυματισμοί εγκεφάλου: Πιο σπάνια, η ναρκοληψία μπορεί να οφείλεται σε τραυματικές βλάβες σε μέρη του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την αφύπνιση και τον ύπνο REM ή σε όγκους και άλλες ασθένειες στις ίδιες περιοχές.
Συμπέρασμα: Η ναρκοληψία μπορεί να είναι μια εξουθενωτική διαταραχή που επηρεάζει την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργήσει σε όλες τις πτυχές της ζωής του, όπως στο σχολείο, το σπίτι, στην εργασία, την οδήγηση, με αποτέλεσμα να διατρέχει αυξημένο κίνδυνο για τροχαία ατυχήματα, επαγγελματικούς κινδύνους και χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Είναι γεγονός ότι απαιτείται έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, τα οποία γίνονται μόνο σε εξειδικευμένα κέντρα διαταραχών ύπνου με την κατάλληλη εμπειρία.
Πηγές:
https://www.ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Fact-Sheets/Narcolepsy-Fact-Sheet
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5611768/
https://sleepfoundation.org/sleep-disorders-problems/narcolepsy-and-sleep
