Οι Αδελφικές Σχέσεις

Υπάρχουν διάφοροι τύποι σχέσεων (συζυγική, ρομαντική, γονέα-παιδιού, εργασιακή, φιλική, αδελφική) που διαφέρουν στον βαθμό διασύνδεσης των ατόμων και στην ύπαρξη διαφορετικών χαρακτηριστικών.

Η Αδελφική Σχέση

Τα διακριτό χαρακτηριστικό της σχέσης αυτής είναι ότι τα άτομα μοιράζονται κοινές βιολογικές ρίζες. Ακόμη και στην περίπτωση που το βιολογικό στοιχείο εκλείπει (υιοθεσία, αναδοχή, ετεροθαλή αδέλφια) τα αδέλφια μοιράζονται μια μακρά ιστορία στενών οικογενειακών στιγμών και εμπειριών και γι’ αυτό, η σχέση τους διαρκεί περισσότερο στον χρόνο από οποιαδήποτε άλλη σχέση. Επίσης, θεωρείται η πιο ισότιμη σχέση που υπάρχει.

Πόσο κοντά είναι τα αδέλφια;

Ο βαθμός της αδελφικής εγγύτητας φαίνεται ότι διαφέρει στα διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Επιστημονικά ευρήματα χαρακτηρίζουν την αδελφική σχέση «κλεψύδρα» με την έννοια ότι η εγγύτητα και η αλληλεπίδραση σταδιακά μειώνονται στην πρώιμη ενήλικη ζωή (20-40 ετών), είναι χαμηλές στην μέση ενήλικη ζωή (40-65 ετών) και αυξάνεται ξανά στην ύστερη ενήλικη ζωή (65+). Η παρουσία κάποιων γεγονότων και η αντίδραση των αδελφών σε αυτά φαίνεται ότι επιδρά στην αλλαγή της κατεύθυνσης ενός συναισθήματος και στον βαθμό εγγύτητας.

Πώς είναι οι σχέσεις ανάμεσα στα αδέλφια;

Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει διάφορα είδη σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα αδέλφια. Υπάρχουν σχέσεις που χαρακτηρίζονται από συναισθήματα αγάπης, οικειότητας και ζεστασιάς, που στηρίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και στήριξη. Σε άλλες σχέσεις υπάρχει το στοιχείο της δυναμικής ανεξαρτησίας και αυτάρκειας. Άλλες φαίνεται ότι είναι συγχωνευτικές και ότι υπάρχει μια εξάρτηση και υπερεμπλοκή. Άλλες σχέσεις ενέχουν το στοιχείο του ανταγωνισμού, της επιθετικότητας ή της εχθρικής εξάρτησης. Σε άλλες σχέσεις κάποιος εξιδανικεύει τον αδελφό του ως ήρωα. Και άλλες σχέσεις είναι αδιάφορες, χωρίς εγγύτητα.

Τα αδέλφια ως πρότυπο

Είναι γεγονός ότι τα αδέλφια μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο μίμησης και μοντέλο συμπεριφοράς, άλλοτε θετικό και άλλοτε αρνητικό. Για παράδειγμα, βρέφη 6 μηνών παρουσίασαν αύξηση της γνωστικής τους επίδοσης ύστερα από την παρατήρηση των αδελφών τους, ενώ στην εφηβεία έχει βρεθεί πρώιμη σεξουαλική συμπεριφορά στα μικρότερα αδέλφια.

Τα αδέλφια ως φίλοι

Τα αδέλφια μπορεί να θεωρούνται και φίλοι μεταξύ τους, καθώς τυπικά είναι ίδιας ηλικίας, κάνουν πολλές δραστηριότητες μαζί και έχουν εύκολη πρόσβαση ο ένας στον άλλον. Η σχέση τους χαρακτηρίζεται από ισοτιμία και περιορισμένες υποχρεώσεις. Η διαφορά από τις φιλικές σχέσεις έγκειται στο γεγονός ότι τα αδέλφια δεν έχουν επιλεγεί να βρίσκονται στην ζωή μας, ενώ οι φίλοι έχουν επιλεγεί. Επίσης, τα αδέλφια ανταγωνίζονται για γονική φροντίδα και προσοχή και θεωρούνται ένα υποστηρικτικό δίκτυο από την άποψη της εμπιστοσύνης και του μοιράσματος πολύ ενδόμυχων σκέψεων, σε αντίθεση με τους φίλους που καλύπτουν τις περισσότερες φορές το κομμάτι της χαράς και της παρέας.

Ψυχική Υγεία

Αναφορικά με την ψυχική ευεξία του ανθρώπου έχει βρεθεί ότι η συχνή διαπροσωπική επαφή με τα αδέλφια είναι άσχετη με την ευεξία των ηλικιωμένων ανθρώπων, αλλά η παρουσία και η ενδεχόμενη διαθεσιμότητα μιας αδελφής προσφέρει ένα αίσθημα ικανοποίησης από την ζωή τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Παράλληλα, έχει αποδειχθεί ότι η διαφορετική μεταχείριση των γονέων απέναντι στα αδέλφια έχει αντίκτυπο στην φτωχότερη προσαρμογή κάποιου παιδιού και σε δύσκολη μετάβαση από την παιδική στην εφηβική και ενήλικη ζωή.

Διαφορές στην Προσωπικότητα

Έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές έρευνες με σκοπό την κατανόηση των διαφορών στην προσωπικότητα των αδελφών και στην εκδήλωση κάποιας ψυχοπαθολογίας. Ο Huffman τονίζει ότι το παιδί είναι ενεργός παρατηρητής του περιβάλλοντός του και εκμαιεύει πληροφορίες από τους γονείς του και τα αδέλφια. Οι επιδράσεις που δέχεται και ο τρόπος που θα τις αντιληφθεί θα καθορίσουν τα μοναδικά χαρακτηριστικά του. Ωστόσο, τόσο η κληρονομικότητα όσο και οι επιδράσεις του περιβάλλοντος αδυνατούν να εξηγήσουν τις διαφορές της προσωπικότητας, την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας και την διαφορετική γνωστική ικανότητα. Συχνά τα αδέλφια μοιράζονται κοινά βιώματα από το οικογενειακό περιβάλλον, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι η διαφορετική προσέγγιση που έχουν οι γονείς στα παιδιά και η ερμηνεία που δίνουν τα ίδια τα παιδιά στην συμπεριφορά των γονέων.

Πού οφείλονται οι συγκρούσεις;

Λέγεται ότι μια διαταραγμένη σχέση ανάμεσα στα αδέλφια ή οι συγκρούσεις είναι αποτέλεσμα μιας οικογενειακής κρίσης ή μιας αστάθειας στην δομή της οικογένειας. Έτσι, μια προβληματική σχέση με τον αδελφό μπορεί να είναι αποτέλεσμα κάποιας δυσλειτουργίας στο σύνολο του οικογενειακού συστήματος. Στόχος είναι η ενθάρρυνση των αδελφών να στηρίζουν και να ενδυναμώνουν ο ένας τον άλλον συναισθηματικά και να κατανοήσουν τον ρόλο και την θέση τους μέσα στην οικογένεια.

Τα προβλήματα σε οικογενειακές επιχειρήσεις

Τα προβλήματα που αναδύονται σε μια οικογενειακή επιχείρηση είναι αναπόφευκτα συνυφασμένα με το οικογενειακό παρελθόν, όπου θέματα οικειότητας, ανταγωνισμού, εμπιστοσύνης, αδικίας ή θέματα σχετικά με την δύναμη και τον έλεγχο επηρεάζουν την επιτυχία της επιχείρησης.

Αποκλίνουσες Συμπεριφορές

Συχνά παρατηρούνται αποκλίνουσες συμπεριφορές, αιμομιξία, βία ή σεξουαλική κακοποίηση ανάμεσα στα αδέλφια, αλλά τα επιστημονικά δεδομένα φαίνεται ότι είναι ελλιπή. Η σεξουαλική κακοποίηση από αδέλφια κατά την παιδική ηλικία φαίνεται ότι προβλέπει την κακοποίηση των γυναικών στην ενήλικη ζωή και την απουσία της επιθυμίας να παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια. Η βία, από την άλλη, φαίνεται ότι «καθρεπτίζει» κάποιο πρόβλημα στην οικογένεια. Αναφέρεται ότι παιδιά με αντικοινωνική συμπεριφορά και επιθετικότητα στο σχολείο ίσως να ενθαρρύνονται μέσα από το οικογενειακό περιβάλλον.

Η Αδελφική Στήριξη

Η αδελφική στήριξη και βοήθεια στην πρώιμη ενήλικη ζωή εμφανίζεται μέσω της φιλικής αλληλεπίδρασης, της συναισθηματικής στήριξης, της συνεργασίας στην φροντίδα των γονέων και της προσφοράς περιστασιακών υπηρεσιών. Στην μέση ηλικία η βοήθεια είναι αμεσότερη και στηρίζεται σε υπηρεσίες και κοινωνική στήριξη, ενώ στην όψιμη ηλικία η συναισθηματική υποστήριξη είναι παρούσα. Σημαντικό ρόλο κατέχει η αμοιβαιότητα στην ανταλλαγή της βοήθειας. Όταν η υποστήριξη δεν είναι αμφίδρομη, ο ηλικιωμένος αδελφός τείνει να βοηθά τον άλλον βάσει της κοινής ιστορίας τους, αλλά αργότερα αυτό δημιουργεί συναισθήματα δυσφορίας και στους δυο.

Το ζήτημα της φροντίδας των γονέων

Σημαντική έρευνα έχει γίνει στον βαθμό που ο κάθε αδελφός συμμετέχει στη φροντίδα των γονέων του. Έχουν εντοπιστεί 5 τύποι αδελφικής συμμετοχής: η βοήθεια ρουτίνας, η εναλλακτική βοήθεια, η περιορισμένη σε συγκεκριμένο τύπο βοήθειας, η σποραδική βοήθεια, η αποχή-απομάκρυνση από κάθε ευθύνη. Οι αδελφές τείνουν να μοιράζονται την ευθύνη δικαιότερα και παρέχουν περισσότερη και διαφορετικών τύπων βοήθεια. Οι αδελφοί αφιερώνουν λιγότερο χρόνο, αλλά φαίνεται ότι είναι διατεθειμένοι να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Άλλοι αδελφοί παραιτούνται συντομότερα από την φροντίδα και αποφεύγουν να βοηθήσουν τις μητέρες τους λόγω φύλου.

Το ζήτημα του θανάτου

Η διεργασία του θανάτου ενός αδελφού είναι δύσκολη υπόθεση και επηρεάζει την ψυχική υγεία των αδελφών. Όταν το γεγονός συμβαίνει στην παιδική ηλικία ο εναπομείνας αδελφός μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποκατάστατο, που αναμένεται να ξεπεράσει τις προσδοκίες και την ιδανική εικόνα του πεθαμένου παιδιού με σημαντικό κόστος για την υγεία του. Το παιδί αρνείται τον θάνατο του αδελφού του, παρουσιάζει επικοινωνιακές δυσκολίες, ενώ λαμβάνει παράλληλα την εντολή να είναι δυνατός. Έτσι, συχνά δεν θρηνεί επαρκώς για τον χαμένο του αδελφό και δεν υφίσταται η απαραίτητη γνωστική επεξεργασία του γεγονότος. Επίσης, παρατηρούνται προβλήματα συμπεριφοράς ακόμη και ένα χρόνο μετά. Πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία.

Όταν το γεγονός λάβει χώρα κατά την διάρκεια της εφηβείας, φαίνεται πως το αίσθημα της λύπης καταπιέζεται και αυτό, γιατί επιθυμούν να φανούν δυνατοί στους συνομηλίκους. Αλλά και μεγαλώνοντας τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Υπάρχει αυξημένη ευαισθησία στον θάνατο και ιδιαίτερα, αν ο αδελφός πέθανε ξαφνικά με υποθέσεις που δεν διεκπεραιώθηκαν αφήνοντας πίσω οικογένεια και παιδιά. Κυριαρχούν συναισθήματα κενού και απελπισίας. Αναδύονται υπαρξιακά θέματα και επανεκτιμάται η αξία των οικογενειακών σχέσεων.

Γιατί η αδελφική σχέση μπορεί να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα;

Η μακροπρόθεσμη διατήρηση της αδελφικής σχέσης φαίνεται πως μπορεί να ερμηνευτεί μέσω της θεωρίας του δεσμού. Ο δεσμός στην ψυχολογία αναφέρεται σε μια συναισθηματική ένωση, σε ένα δέσιμο. Συσχετίζεται με την ύπαρξη αγάπης και την επιθυμία του «μαζί» και αντιπροσωπεύει μια εσωτερική ατομική κατάσταση. Όσο αναπτύσσεται ο δεσμός, διαμορφώνεται μια πλευρά προστατευτικότητας, όπου ένας αδελφός παίρνει μέτρα, για να προστατεύσει το αγαπημένο του άτομο, ενώ υπάρχει έντονα η συναισθηματική υποστήριξη.

Βιβλιογραφία:

Cicirelli, V.G. (1994). «The longest bond: The sibling life cycle» In: L’Abate, L., Handbook of Developmental Family Psychology and Psychopathology, New York: J.Wiley

Απόφοιτη Ψυχολογίας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Eιδικευόμενη Ψυχοθεραπεύτρια Συστημικής/Οικογενειακής Ψυχοθεραπείας. Πιστεύω η ψυχολογία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας και η ύπαρξη της ψυχικής μας ευημερίας και γαλήνης δημιουργούν τις συνθήκες για μια πιο ευτυχισμένη και παραγωγική ζωή. Μόττο μου: «Ας δείξουμε εμπιστοσύνη στη ζωή και στο ένστικτό μας. Ξέρουν να μας καθοδηγούν». (nikolidakiel.psy@gmail.com)