Η Άννα Γαλανού είναι από τις πιο γνωστές γυναικείες πένες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, μαζί μας στο yourearticles για μία αποκλειστική συνέντευξη με αφορμή το νέο της βιβλίο: «Αχαρτογράφητα Νερά» από τις εκδόσεις Διόπτρα.
I. Προσωπική και δημιουργική πορεία
Ερωτήσεις:
- Πότε ξεκινήσατε να γράφετε και ποιο ήταν το έναυσμα για να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;
- Ποιες εμπειρίες ή επιρροές θεωρείτε ότι έχουν διαμορφώσει περισσότερο το συγγραφικό σας ύφος;
- Υπάρχουν συγγραφείς που σας ενέπνευσαν ιδιαίτερα με κάποια έργα τους;
Απάντηση
Είναι η πρώτη φορά που καλούμαι να απαντήσω σε ερωτήσεις διαρθρωμένες θεματικά, κάτι που ομολογώ πως με χαροποιεί ιδιαίτερα.
Ύστερα από μια εκδοτική πορεία δεκαπέντε και πλέον χρόνων, για να μη πάμε ακόμη πιο πίσω, καλούμαι να μιλήσω συνολικά για τη διαδρομή, τις επιρροές, τις εμπειρίες και τους συγγραφείς που διαμόρφωσαν τη γραφή μου.
Με τη συγγραφή, όπως έχω αναφέρει πολλές φορές, ασχολήθηκα ουσιαστικά όταν ήμουν μαθήτρια στη Β’ Λυκείου. Έγραφα και νωρίτερα, υπάρχουν κείμενά μου ήδη από το δημοτικό, όμως αυτό είναι μια άλλη, όμορφη ιστορία.
Στη Β’ Λυκείου βραβεύτηκε ένα δοκίμιό μου για την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη με το 2ο Παγκρήτιο βραβείο για μαθητές Λυκείου. Την επόμενη χρονιά βραβεύτηκα ξανά, αυτή τη φορά με 1ο Πανελλήνιο βραβείο, για δοκίμιο μου που αφορούσε συνολικά το έργο του.
Η εντρύφηση μου στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη υπήρξε καθοριστική. Μέσα από τα βιβλία του γνώρισα ένα κόσμο πνευματικής τόλμης και εσωτερικής αναμέτρησης, που με οδήγησε σε δρόμους και τρόπους σκέψης άγνωστους μέχρι τότε. Παράλληλα οι διακρίσεις που πήρα ανάμεσα σε εκατοντάδες μαθητές, καθόρισαν οριστικά την πορεία μου. Το στυλό και το χαρτί έγιναν φυσική προέκταση του χεριού και του μυαλού μου.
Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε για μένα ο Μεγάλος Δάσκαλος και ο πρώτος εμπνευστής μου.
Ακολούθησαν πολλοί ακόμη: Στράτης Μυριβήλης, Μενέλαος Λουντέμης, Αντώνης Σαμαράκης, Κώστας Ταχτσής, Λιλή Ζωγράφου, Γιάννης Σκαρίμπας, Γιάννης Ξανθούλης και άλλοι πολλοί.
Οι ποιητές μας Οδυσσέας Ελύτης, Μανώλης Αναγνωστάκης, Νίκος Καββαδίας, καθώς και οι θεατρικοί συγγραφείς Παύλος Μάτεσις, Γιώργος Σκούρτης, Μάριος Ποντίκας συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση της σκέψης μου.
Μια πληθώρα ξένων συγγραφέων πέρασαν από τα αναγνωστικά μου μονοπάτια: οι αδελφές Μπροντέ, ο Εμίλ Ζολά, η Μάργκαρετ Άτγουντ, η Περλ Μπακ, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο Λέων Τολστόι, ο Άλμπερτ Καμύ, και πολλοί ακόμη.
Από όλους αυτούς εισέπραξα πλούτο εικόνων, συναισθημάτων και ένα καινούριο κόσμο λέξεων. Η σκέψη μου και ο προσανατολισμός μου άλλαξαν ριζικά.
II. Σχετικά με το έργο σας
Ερωτήσεις:
- Ποιο από τα βιβλία σας νιώθετε ότι σας αντιπροσωπεύει περισσότερο και γιατί;
- Ποιες θεματικές προσεγγίζετε συχνότερα στα έργα σας (π.χ. κοινωνικά ζητήματα, ιστορικές περίοδοι, οικογενειακές σχέσεις);
- Πώς επιλέγετε το ιστορικό ή κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσετε τις ιστορίες σας;
- Με ποιες δυσκολίες έρχεστε πιο συχνά αντιμέτωπη κατά τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος;
- Κάτι που ίσως δεν γνωρίζουν πολλοί αναγνώστες σας είναι πως έχετε γράψει και μία σειρά 3 παιδικών βιβλίων με πρωταγωνιστή τον Λόκο (ένα σκυλάκι), το 2015. Πώς ήταν η εμπειρία; Eίναι ευκολότερο να γράφεις για ενήλικες ή για παιδιά;
Απάντηση
Τα βιβλία μου είναι πολυθεματικά και αγγίζουν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και ιστορικών θεμάτων. Η ελληνική ιστορία αποτελεί για μένα ένα μεγάλο κεφάλαιο, όπως και η ηθογραφική καταγραφή της ελληνικής κοινωνίας από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Οι ιστορίες μου καταπιάνονται με όσα με αγγίζουν βαθιά συναισθηματικά, όπως ο κοινωνικός ρατσισμός, η γυναίκα, οι οικογενειακές σχέσεις, οι ανθρώπινες συμπεριφορές στη πορεία του χρόνου, οι αληθινές αλλά και οι δήθεν φιλίες, η αγάπη σε όλες τις εκφάνσεις της, οι κοινωνικές διεκδικήσεις, αλλά και η εξέλιξη του σύγχρονου Έλληνα σε σχέση με το παρελθόν.
Παράλληλα, ηθογραφικά στοιχεία, λαϊκά έθιμα, πανηγύρια, αλλά και σύγχρονες κοσμικές συνήθειες και νέοι τρόποι διασκέδασης, αποτελούν συχνά μέρος της αφήγησης.
Σχεδόν σε κάθε βιβλίο μου υπάρχουν ιστορικές αναφορές, όλες τεκμηριωμένες με ακρίβεια. Το θέμα κάθε έργου καθορίζει και την εποχή στην οποία θα τοποθετηθεί η ιστορία.
Δεν γίνεται, για παράδειγμα, να γράφω για τον Μεσοπόλεμο χωρίς να αναφερθώ στον τρόπο ζωής, στα ήθη, στην κοινωνική θέση της γυναίκας, στο ντύσιμο και στη διασκέδαση εκείνων των χρόνων.
Μία και μόνο παράγραφος στο βιβλίο μπορεί για μένα να σημαίνει έρευνα μιας ολόκληρης εβδομάδας! Αντιπαραβάλλω πηγές, βλέπω φωτογραφίες, διαβάζω σχόλια, κείμενα και περιγραφές συγγραφέων, χρονογράφων και περιηγητών της εποχής. Τίποτα δεν γράφω τυχαία.
Η τεκμηρίωση είναι πάντα το δυσκολότερο κομμάτι της συγγραφής. Είμαι απόλυτα κάθετη ως προς αυτό το θέμα. Δεν επιτρέπω να τυπωθεί κάτι που να φέρει το όνομά μου, αν πρώτα δεν είναι ιστορικά μελετημένο και τεκμηριωμένο από όλες τις πλευρές.
Δύσκολο επίσης είναι και το κομμάτι των διαλόγων, ειδικά όταν χρειάζεται να ανατρέξω σε ντοπιολαλιές ή σε γλώσσα άλλης εποχής, που σήμερα μοιάζει δυσνόητη και ξένη στ’ αυτιά μας. Προσπαθώ να αποδώσω το ύφος εκείνης της εποχής με σεβασμό, να κάνω την γραφή μου όσο πιο «παλιακή» γίνεται, χωρίς να αναγκάσω τον αναγνώστη να ψάχνει σε λεξικά.
Πέρα από τα μυθιστορήματα, έχω γράψει τέσσερα δοκίμια, ανέκδοτα ακόμη. Το ένα από αυτά το έχω διαμορφώσει σε μαθήματα δημιουργικής γραφής τα οποία για 2η χρονιά διδάσκω στο New York College.
Ανέκδοτα επίσης παραμένουν: ένα αστυνομικό μυθιστόρημα γραμμένο πριν από επτά χρόνια και μία νεανική νουβέλα, πριν από οκτώ χρόνια. Ένα παλιότερο θεατρικό μου έργο με τίτλο «Το τέλος μιας κωμωδίας», βραβευμένο με το Β’ Βραβείο ΕΡΤ, εκδόθηκε πριν από πολλά χρόνια από τις εκδόσεις «Δωδώνη».
Επίσης παλιότερα είχαν εκδοθεί από τις εκδόσεις «Μέλισσα», τρία παραμύθια για μεγάλα παιδιά, ενώ πέντε ακόμα παραμύθια παραμένουν ανέκδοτα. Όσο για τη σειρά «Λόκο», που αναφερθήκατε, παρότι εμπορικά πήγε αρκετά καλά, από τα δώδεκα βιβλιαράκια εκδόθηκαν μόνο τα τρία.
Το παιδικό βιβλίο είναι εξαιρετικά απαιτητικό. Ο συγγραφέας πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικός γιατί μέσω αυτού απευθύνεται σε παιδικές ψυχές. Το παραμύθι οφείλει να διατηρεί τη μαγεία του, να καλλιεργεί τη φαντασία, και ταυτόχρονα, διακριτικά και όχι χειριστικά, να χαράζει δρόμους σκέψης. Ελπίζω κάποια στιγμή να ασχοληθώ ξανά πιο σοβαρά με το παραμύθι.
III. Η διαδικασία της συγγραφής
Ερωτήσεις:
- Ποια είναι η καθημερινή σας ρουτίνα όταν γράφετε;
- Πώς χτίζετε τους χαρακτήρες σας; Ξεκινούν από πραγματικά πρόσωπα, φαντασία ή συνδυασμό των δύο;
- Σας έχει τύχει ένας χαρακτήρας να «οδηγήσει» την ιστορία με τρόπο που δεν είχατε προβλέψει;
- Κάνετε εκτενή ιστορική έρευνα όταν γράφετε; Ποια διαδικασία ακολουθείτε;
Απάντηση
Για την ιστορική έρευνα και σε ό,τι αφορά στα στοιχεία που υπάρχουν στα βιβλία μου, αναφέρθηκα ήδη παραπάνω. Η συλλογή, η σύγκριση και η τελική επιλογή κάθε πληροφορίας προέρχεται κυρίως από γραπτές πηγές ή από φωτογραφικό υλικό της εποχής, εφόσον υπάρχει. Όλα αυτά ελέγχονται εξονυχιστικά, ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για την ακρίβεια και την αξιοπιστία τους.
Για τη διαδικασία της συγγραφής, δεν έχω συγκεκριμένη ρουτίνα. Δεν λειτουργώ ούτε με ωράρια ούτε με συγκεκριμένα προγράμματα. Συνήθως γράφω συνεχόμενα, πολλές φορές για μέρες, με ελάχιστο ύπνο και πλήρη απομόνωση από οτιδήποτε άλλο. Όταν νιώθω ότι οι αντιστάσεις μου πέφτουν, σταματώ εντελώς για μία ή δύο μέρες για να συνεχίσω ξανά με την ίδια ένταση και ρυθμό.
Γράφω συνεχόμενα, χωρίς καμία διόρθωση ενδιάμεσα. Η πρώτη μεγάλη διόρθωση γίνεται όταν πλέον έχει ολοκληρωθεί πλήρως η ιστορία του βιβλίου.
Κάποιες ιστορίες μου ξεκινούν πράγματι από αληθινά πρόσωπα. Μπορεί να είναι άνθρωποι που έχω συναντήσει για λίγα λεπτά στον δρόμο ή στο λεωφορείο και κάτι στις εκφράσεις, στα μάτια ή στο χαμόγελό τους να μου… «μίλησε». Άλλες φορές είναι άνθρωποι που πράγματι γνωρίζω.
Ο συνδυασμός ανάμεσα στην μυθοπλασία και την πραγματικότητα είναι απαραίτητο στοιχείο του μυθιστορήματος, συνεπώς, αρκετά συχνά για να στηθεί καλύτερα η πλοκή, να μπλέκω τον μύθο με την πραγματικότητα. Αυτή η διαδικασία απλοποιεί πολλά πράγματα και με διευκολύνει να δώσω βάθος και ένταση σε γεγονότα και χαρακτήρες.
Το «να οδηγήσει» ένας ήρωας την πλοκή, αποτελεί πράγματι συχνό φαινόμενο στη συγγραφή. Δεν μπορεί όμως να είναι ανεξέλεγκτο. Είναι δική μου, απολύτως συνειδητή επιλογή, που κάποιες φορές με διευκολύνει να καλύψω κενά, να δημιουργήσω υπερβάσεις και ανατροπές και να εφαρμόσω τεχνικές και νέες δυναμικές τις οποίες χρησιμοποιώ στα κείμενά μου.
Γενικά όμως, αν άφηνα τους ήρωες να χαράξουν εκείνοι την πορεία του βιβλίου, το αποτέλεσμα -πιστέψτε με- θα ήταν χαοτικό. Ο έλεγχος ανήκει πάντοτε σε μένα. Εγώ είμαι ο μαέστρος, ο συντονιστής και ο εκτελεστής του έργου.
IV. Σχέση με τους αναγνώστες
Ερωτήσεις:
- Πόσο σημαντική είναι για εσάς η επικοινωνία με τους αναγνώστες;
- Έχει υπάρξει κάποια αντίδραση αναγνωστών που σας συγκίνησε ιδιαίτερα ή σας άλλαξε τον τρόπο που βλέπετε το έργο σας;
Απάντηση
Από τη στιγμή που ένα βιβλίο εκδίδεται, παύει να ανήκει στον συγγραφέα του. Ανήκει πλέον στους αναγνώστες, συνεπώς η σχέση ανάμεσα στους δύο είναι αλληλένδετη και καθοριστική.
Προσωπικά, τους σέβομαι και τους τιμώ απεριόριστα. Η εκτίμηση και ο σεβασμός απέναντι σε όσους επιλέγουν το δικό μου βιβλίο είναι για μένα στάση ζωής. Χωρίς αυτούς, δεν θα είχα την τιμή να φέρω τον τίτλο της συγγραφέως.
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως η γραφή ενός βιβλίου δεν προορίζεται για ένα στενό κύκλο φίλων ή οικείων, αλλά παραδίδεται σε άγνωστους ανθρώπους, που ο καθένας έχει τη δική του πορεία, τη δική του ψυχή και τις δικές του ανάγκες.
Στα χρόνια που πέρασαν έχω γνωρίσει πάρα πολλούς αναγνώστες και με αρκετούς από αυτούς η σχέση μας έχει γίνει πιο ουσιαστική. Είναι εκείνοι που με πίστεψαν από την αρχή, που με ακολουθούν πιστά από το πρώτο μου βιβλίο, που με γεμίζουν με την αγάπη τους σε κάθε μας συνάντηση.
Είναι εκείνοι που μου στέλνουν μηνύματα ενθάρρυνσης και συμπαράστασης όταν αντιλαμβάνονται ότι γράφω, που προσεύχονται για μένα και μου εύχονται κάθε καλό.
Το «ευχαριστώ» της ψυχής μου δεν αρκεί για όλους αυτούς τους ανθρώπους που στέκονται κοντά μου ανιδιοτελώς σε μια μακρά συγγραφική πορεία.
V. Το σήμερα και το μέλλον
Ερωτήσεις:
- Πιστεύετε ότι η ελληνική λογοτεχνία σήμερα έχει νέες προκλήσεις ή ευκαιρίες;
- Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια; Μπορείτε να μας αποκαλύψετε κάτι;
- Πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας ως συγγραφέα σε δέκα χρόνια; Πιστεύετε θα υπάρχουν ακόμα βιβλία σε έντυπη μορφή ή ο κόσμος θα διαβάζει σε ψηφιακή μορφή (e-books) και ελάχιστα; Με την άνοδο των social media πάντως οι νέοι διαβάζουν λιγότερο κάτι όχι τόσο αισιόδοξο για το μέλλον του βιβλίου.
Απάντηση
Το βιβλίο έχει αντέξει πολύ μεγαλύτερες συμφορές, καταστροφές, διώξεις και απαγορεύσεις. Αν ανατρέξουμε ιστορικά τα μελανά παραδείγματα είναι αμέτρητα. Από την δαιμονοποίηση, την πυρά της Ιεράς Εξέτασης και το κάψιμο των αρχαίων παπύρων, έως την ολική καταστροφή βιβλιοθηκών και τους διωγμούς για πολιτικούς ή θρησκευτικούς λόγους.
Και όμως, το βιβλίο άντεξε.
Άντεξε και νομίζω θα αντέξει και τώρα… κι επειδή η ζωή είναι κύκλος και όλοι κινούμαστε μέσα σ’ αυτόν, γνωρίζουμε ότι το πάνω κάποια στιγμή θα γίνει κάτω και το αντίστροφο. Να είστε σίγουροι, πως αν σήμερα το βιβλίο κινείται στα χαμηλά, η ανάκαμψή του είναι ζήτημα χρόνου. Αυτός είναι ο κανόνας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται τα πάντα. Ένας κανόνας που ως τώρα, ποτέ δεν έχει διαψευστεί.
Ας μην δημιουργούμε λοιπόν από μόνοι μας αρνητικό κλίμα. Σαφώς και υπάρχουν αναγνώστες, είναι αρκετοί οι άνθρωποι που διαβάζουν. Δεν είναι μόνο οι πωλήσεις που δείχνουν τον παλμό της ανάγνωσης. Υπάρχουν οι δανειστικές βιβλιοθήκες, όπου πολλές φορές χρειάζεται κανείς να περιμένει σειρά, οι βιβλιοθήκες των σχολείων και άλλων ιδρυμάτων, οι διάφοροι πολιτιστικοί χώροι που διαθέτουν βιβλία προς ανάγνωση, αλλά και ο διαχρονικός δανεισμός ανάμεσα σε φίλους και γνωστούς. Το βιβλίο συνεχίζει να ταξιδεύει, απλώς ακολουθεί καινούριους δρόμους.
Προσωπικά δεν κάνω μακρόπνοα σχέδια. Εδώ και χρόνια πορεύομαι με τη λογική ότι το κάθε σήμερα, είναι μια μικρή αιωνιότητα. Έτσι δεν μπορώ να σας απαντήσω για το τι θα γράψω αύριο ή πιο θα είναι το επόμενο βιβλίο μου. Να είστε όμως βέβαιοι ότι ιδέες υπάρχουν, πάντα υπάρχουν…
Όσον αφορά την ελληνική λογοτεχνία, πιστεύω ότι ζούμε μια εποχή έντονου πλουραλισμού. Γράφονται πολλά βιβλία και από πολλούς συγγραφείς και αυτό για μένα είναι απολύτως θετικό. Οι αναγνώστες είναι εκείνοι που κρίνουν τι είναι «καλό» και τι όχι. Σ’ εκείνους και μόνο σ’ εκείνους λογοδοτεί ο συγγραφέας.
Το marketing μπορεί να λειτουργήσει ως ένα βαθμό. Πόσο νομίζετε ότι μπορεί να διαρκέσει μια τεχνητή προβολή που δεν έχει νόημα και ουσία; Πόσο μπορεί να σταθεί μια «πλύση εγκεφάλου» γύρω από ένα βιβλίο ή ένα συγγραφέα; Σε όλα υπάρχουν όρια και τα όρια αυτά να βάζουν οι ίδιοι οι αναγνώστες. Εκείνοι είναι που στηρίζουν ή όχι ένα βιβλίο και ένα δημιουργό.
VI. Προσωπικές απόψεις και συμβουλές
Ερωτήσεις:
- Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη δύναμη της λογοτεχνίας;
- Τι θα συμβουλεύατε νέους συγγραφείς που ξεκινούν τώρα;
- Ποια είναι η πιο σημαντική αλήθεια που έχετε μάθει μέσα από τη συγγραφή;
Απάντηση
Η λογοτεχνία ενώνει, διαμορφώνει άποψη, καλλιεργεί και ενδυναμώνει το μυαλό. Ένα λογοτεχνικό βιβλίο, είναι μία πλήρης μορφή γραπτού λόγου που παρέχει ένα σωρό πληροφορίες. Η λογοτεχνία διδάσκει να έχουμε ανοικτό μυαλό, να κρίνουμε, να παρατηρούμε, να μαθαίνουμε και να αναζητούμε πάντα το παραπάνω. Μας μαθαίνει λέξεις, μας οδηγεί στο φως. Αυτή είναι η δύναμή της και είναι τεράστια.
Οι πιο μορφωμένοι και σφαιρικά πιο καλλιεργημένοι άνθρωποι είναι εκείνοι που διαβάζουν λογοτεχνία. Πρώτος διδάξας ο Όμηρος που μέσα από τα Έπη του μας αποκάλυψε μια τέχνη ανεξάντλητη στο χρόνο.
Όλα αυτά είναι οι αλήθειες που έχω διδαχθεί μέσα από τη γραφή και την ανάγνωση. Γιατί ναι μεν γράφω, αλλά είμαι ταυτόχρονα και δεινή αναγνώστρια και όταν ακούω ομότεχνο να παραδέχεται ότι δεν διαβάζει, ανατριχιάζω.
Δεν συνηθίζω να δίνω συμβουλές. Κάθε νέος συγγραφέας πρέπει να γνωρίζει τον εαυτό του και τον δρόμο που θέλει να ακολουθήσει.
Αν έχω να πω μία μόνο φράση, αυτή είναι: Να μάθει να περιμένει. Να κάνει υπομονή.
Περισσότερα για την συγγραφέα Άννα Γαλανού: εδώ
Διαβάστε περισσότερες απόψεις για βιβλία και συνεντεύξεις με συγγραφείς/ποιητές: εδώ
