Απόκριες χαρακτηρίζεται η περίοδος των τριών εβδομάδων πριν από την Καθαρά Δευτέρα και πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή. Ταυτίζεται με την περίοδο του Τριωδίου, μια κινητή περίοδο στην Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση που οδηγεί στο Άγιο Πάσχα.
«Αποκρεά» σημαίνει αποχή από το κρέας (από-κρεώ) και συνδέεται με το έθιμο του μασκαρέματος. Η λέξη Καρναβάλι (Carnival) προέρχεται από το λατινικό carnem levare (Carne=κρέας Vale=αντίο) και είναι συνώνυμη της λέξης Αποκριά.
Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών λέγεται Προφωνή, επειδή ανακοινώνεται η έναρξη των Αποκριών. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου, επειδή περιλαμβάνει την βρώση κρέατος μέχρι και την Κυριακή της Απόκρεω. Η εβδομάδα αυτή γιορτάζεται με γλέντια και φαγοπότια. Η Τσικνοπέμπτη κατέχει ιδιαίτερη θέση, καθώς παραδοσιακά καταναλώνεται η μεγαλύτερη ποσότητα κρέατος. Το όνομα «Τσικνοπέμπτη» προέκυψε γιατί την ημέρα αυτή το δείπνο αποτελείται από κρέας ψημένο στα κάρβουνα, το οποίο πρέπει να έχει λίγο λίπος ώστε κατά το ψήσιμο να υπάρξει η απαραίτητη «τσίκνα». Η Τσικνοπέμπτη θεωρείται η αρχή της αποκριάς, η είσοδος του βασιλιά καρνάβαλου και η έναρξη των αποκριάτικων εκδηλώσεων. Έπειτα από την Κυριακή της Απόκρεω ως και την Καθαρά Δευτέρα συνηθιζόταν «να απέχουν από το κρέας». Με την Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτείται η λήξη των Αποκριών και η έναρξη της Σαρακοστής. Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή περιλαμβάνει την βρώση γαλακτοκομικών προϊόντων σαν ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας, με σκοπό την προετοιμασία των χριστιανών για την νηστεία της Σαρακοστής.
Καθαρά Δευτέρα / Κούλουμα:
Εορτάζεται σε όλη την Ελλάδα με διάφορα έθιμα και αποτελεί επίσημη αργία. Συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα), ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι. Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο «Γαϊτανάκι», ένας ιδιότυπος χορός, ένα έθιμο που έφεραν οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία.
Το έθιμο του μασκαρέματος / Καρναβάλι:
Οι ρίζες των αποκριάτικων εκδηλώσεων βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Διονυσιακή λατρεία. Ο Διόνυσος, κατά το δωδεκάθεο, ήταν ο θεός της γονιμότητας και οι αρχαίοι Έλληνες τον τιμούσαν με μεγάλους εορτασμούς, τα Μεγάλα Διονύσια, για την ευφορία της γης, των καλλιεργειών, της βλάστησης και τη γονιμότητα των σπιτικών. Κατά τους εορτασμούς αυτούς, στην αρχαία Αθήνα, γινόταν παρέλαση άρματος που ξεκινούσε από την θάλασσα (συμβόλιζε τον ερχομό της Άνοιξης). Το άρμα ακολουθούσαν χορευτές και τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες που τραγουδούσαν σατυρικά τραγούδια. Ο λαός διασκέδαζε πίνοντας κρασί και χορεύοντας προς τιμή του Θεού. Οι εορτασμοί αυτοί πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες και ιστορικά γεγονότα.
Το Καρναβάλι είναι μια περίοδος ευθυμίας και χαρούμενης ελευθερίας, όπου οι κανόνες προσωρινά αναστέλλονται. Τα ταμπού και οι απαγορεύσεις παραμερίζονται και όλες οι εκτροπές επιτρέπονται. Χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις, γλέντια, πλουσιοπάροχα τραπέζια, ξέφρενους χορούς και μεταμφιέσεις σε αποκριάτικα πάρτι. Παράλληλα, υπάρχουν οργανωμένες εορταστικές εκδηλώσεις από τις τοπικές κοινωνίες με αποκριάτικες στολές και άρματα (Πατρινό, Ρεθεμνιώτικο, Ξανθιώτικο καρναβάλι, καρναβάλι Μοσχάτου), ενώ δεν λείπουν τα διάφορα ιδιαίτερα έθιμα σε κάθε μέρος της Ελλάδας (Νάουσα Ημαθίας, Θήβα, Κοζάνη, Σοχό Θεσσαλονίκης, Κάρπαθος, Νάξος κ.α)
Διεθνώς μόνο οι Ορθόδοξοι και οι Καθολικοί Χριστιανοί γνωρίζουν τις Απόκριες, ενώ στην προτεσταντική βόρεια Ευρώπη δεν υπάρχουν. Στην Κολωνία, σε άλλες πόλεις του Ρήνου και στην Γερμανία το Καρναβάλι είναι σημαντικό κομμάτι της τοπικής παράδοσης και της κριτικής εναντίον της πολιτικής. Σύλλογοι και οργανώσεις προετοιμάζονται όλο το χρόνο για αυτές τις ημέρες.
Σημαντικό Καρναβάλι παρουσιάζουν η Βενετία στην Ιταλία και η Νίκαια στην Γαλλία. Το Καρναβάλι του Ρίο ντε Τζανέιρο στην Βραζιλία θεωρείται το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο του κόσμου, όπου γιορτάζεται με φαντασμαγορικές παρουσιάσεις και παραδοσιακούς ξέφρενους χορούς.
