Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο στάθηκε η πρόσφατη «διαμάχη» μου με δύο φίλους που γνωρίζω και στην πραγματική ζωή, σχετικά με την διαδικτυακή μου συμπεριφορά ή – πιο σωστά – την διαδικτυακή στάση που έχω επιλέξει. Δέχτηκα αρνητική κριτική, επειδή άσκησα αρνητική κριτική (ένα γελαστό φατσάκι εδώ παρακαλώ). Πρόσφατα σχολίασα ένα σχόλιο (κι άλλο φατσάκι). Ο σχολιασμός μου έγινε αρχικά με έμμεσο τρόπο κι έπειτα ευθέως, μετά από απαίτηση του ιδίου του προσώπου που αποδέχτηκε την κριτική μου. Είχα (και έχω) την εντύπωση ότι το άτομο που κριτικάρισα λειτουργούσε ως τρολ, σκοπίμως μέσα στην ομάδα που και οι δυο μας συμμετείχαμε. Θα προτείνω εδώ, για μία φορά ακόμη, τον ορισμό της Βικιπαίδεια για το τρολ με σκοπό να γίνω σαφέστερη. Αξίζει να τον διαβάσετε πριν συνεχίσω.
Φυσικά, όπως ακριβώς ήταν αναμενόμενο και πιστοποιώντας τον παραπάνω ορισμό, όλο αυτό συνεχίστηκε με μια διαμάχη γύρω από τα κίνητρα και το τι ακριβώς ήθελε να πει ο ποιητής. Υποσχέθηκα στους φίλους μου, που με κριτικάρισαν ως κακοπροαίρετη (και ίσως όχι μόνο έτσι), να σκεφτώ σοβαρά γύρω από το όλο ζήτημα και ιδού. Καταθέτω τις σκέψεις μου.
Θεωρώ λοιπόν ότι από την στιγμή που αποφασίζεις να πατήσεις το enter και να δημοσιοποιηθεί έστω και μια σου λέξη, κρίνεσαι. Αυτό που θα πεις, εφόσον το διαβάζει ακόμη και ένα άτομο εκτός από σένα, υπόκειται αυτομάτως σε κριτική. Αυτά που ακούμε, που διαβάζουμε, που βλέπουμε μάς δημιουργούν εντυπώσεις, σκέψεις και συναισθήματα. Άλλες φορές δεν δίνουμε ιδιαίτερη σημασία σε αυτό που έχει ειπωθεί ή έχει γραφεί. Το χρησιμοποιούμε απλώς ως μία πληροφορία που μας επηρεάζει στιγμιαία χωρίς να αφήσει αποτύπωμα.
Άλλες φορές επεξεργαζόμαστε αυτήν την πληροφορία και εμβαθύνουμε και ίσως κρίνουμε και τον γράφοντα, τα κίνητρά του, την σκοπιμότητα των λόγων του, τον χαρακτήρα του. Άλλες φορές κατανοούμε ακριβώς αυτό που ήθελε να κατανοήσουμε ο γράφων και άλλες φορές ερμηνεύουμε τα γραφόμενά του με τον δικό μας τρόπο. Είναι μάλλον σπάνιο νομίζω να καταφέρουμε να ερμηνεύσουμε τα γραφόμενα ακριβώς με τον τρόπο που θα ήθελε αυτός που τα δημιούργησε, όσο κι αν προσπαθήσουμε να πείσουμε πρωτίστως τους εαυτούς μας για την αντικειμενικότητά μας.
Ερμηνεύουμε βάσει του χαρακτήρα μας, της στάσης ζωής μας, της ηθικής μας, του αξιακού μας συστήματος, των εμπειριών μας, ακόμη και βάσει της διάθεσης που έχουμε τη δεδομένη στιγμή. Είχα επίσης ξαναπεί ότι υπάρχουν χίλιοι τρόποι για να εκφράσεις αυτό που θες, αλλά υπάρχουν και χίλιοι διαφορετικοί τρόποι για να καταλάβεις αυτό που εκφράζεται.
Επομένως, όταν μας γίνεται γνωστή μία πληροφορία, ένα σχόλιο, μία άποψη και επιλέγουμε να αποκτήσει κάποια επιπλέον σημασία για εμάς, τότε έχουμε δυο επιλογές. Να εκφράσουμε την άποψή μας σχετικά με αυτήν την πληροφορία ή να μην το κάνουμε. Αν εκφράσουμε την άποψή μας, μπορούμε να διαλέξουμε αν θα είμαστε ειλικρινείς, ευγενείς, χυδαίοι, είρωνες, πραγματικά κακοί, αστείοι κτλ. Αυτές οι αποφάσεις που καλείται να πάρει ο κάθε χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι που καθορίζουν και την διαδικτυακή του ταυτότητα (αντανακλούν όμως και τον χαρακτήρα του).
Στο διαδίκτυο και στο Facebook ειδικότερα έχω παρατηρήσει ότι επιλέγονται διάφοροι τύποι επικοινωνίας και συνεπώς επικοινωνιακών προφίλ, με κάποια από αυτά να είναι και επικρατέστερα. Ένα από αυτά τα προφίλ, το έχουμε πιστεύω συναντήσει όλοι μας και είναι πραγματικά αποκρουστικό. Μιλώ για αυτούς που επιεικώς θα αποκαλέσω κάφρους, που διαλέγουν το διαδίκτυο για να χύσουν το δηλητήριό τους.
Άλλες φορές είναι φανατικοί με μία ιδέα, θρησκεία, πατρίδα, πολιτική πεποίθηση, ποδοσφαιρική ομάδα κλπ. Άλλες φορές είναι θρασύδειλοι, συνήθως καταπιεσμένοι άνθρωποι που καραδοκούν να σε κατατροπώσουν με την παραμικρή ευκαιρία. Συμπλεγματικοί που θεωρούν ότι γίνονται ανώτεροι με το να μειώνουν τους άλλους. Θέλω να πιστεύω ότι δεν ανήκω σε αυτήν την κατηγορία, παρόλο που έγραψα στον «τοίχο μου»: «Θα γκρινιάζω για πάντα».
Συχνά οι άνθρωποι στους οποίους αναφέρομαι δεν θα αρκεστούν σε μια σκληρή και αναίτια κριτική, αλλά θα προχωρήσουν και σε βωμολοχίες, απειλές και ύβρεις. Στο μεταξύ, σε αρκετούς από αυτούς δεν μπορείς καν να απαντήσεις, επειδή είναι προστατευμένοι από την ανωνυμία. Χρησιμοποιούν ένα ψευδώνυμο ή έναν ψεύτικο λογαριασμό. Τζάμπα μάγκες δηλαδή για να χρησιμοποιήσω κι εγώ μια έκφραση που ήταν πολύ της μόδας.
Μου έτυχαν τέτοιοι άνθρωποι και θυμάμαι την πρώτη φορά που αντιμετώπισα έναν τέτοιο (γυναίκα ήταν ή έλεγε ότι ήταν), ένιωσα πραγματικά ότι απειλούμαι. Όποτε συναντώ τέτοιους πλέον, έμαθα να μην εμπλέκομαι. Τους μπλοκάρω ή και τους αναφέρω, γιατί η εχθρότητά τους είναι το λιγότερο ενοχλητική.
Ένα άλλο προφίλ, που είναι και περισσότερο αποδεκτό συγκρινόμενο με το πρώτο, είναι αυτό που εγώ ονομάζω «coca cola πάει με όλα». Μιλώ για έναν ψεύτικο εαυτό, προσεκτικά κατασκευασμένο. Μιλώ για την ψεύτικη εικόνα με οσμή κονσέρβας, απαλλαγμένη από όλα τα παθογόνα αλλά χωρίς νοστιμιά και φρεσκάδα και χωρίς θρεπτικές ουσίες. Αυτοί οι άνθρωποι ίσως έχουν εκατοντάδες «φίλους», στα γραφόμενά τους πάντα περιλαμβάνονται πάντα φιλοφρονήσεις προς όλους και όμορφα, σοφά λόγια και κυρίως υπερβολικά προσεγμένα σχόλια που ποτέ δεν βάζουν το μαχαίρι στο κόκαλο. Μιλώ για ένα πλασματικό και υποκριτικό – κατ’ εμέ – προφίλ. Κάποιες φορές αυτό το προφίλ ίσως δείχνει τον εαυτό που θα θέλαμε να είμαστε και στην πραγματική μας ζωή. Τους ευσεβείς μας πόθους. Πάντα ευγενείς και καλοπροαίρετοι, να συγκεντρώνουμε όλα τα θετικά κοσμητικά επίθετα που μπορεί να περιλαμβάνει το ελληνικό λεξικό.
Αλλά είναι αυτό τελικά έντιμο; Να μην εκφραζόμαστε με ειλικρίνεια για να μην κακοχαρακτηριστούμε; Θεωρώ ότι έντιμο είναι να λέμε αυτό που εννοούμε και να εννοούμε αυτό που λέμε. Να συμβαδίζει η εικόνα που έχουμε στο διαδίκτυο με την εικόνα που έχουμε στην πραγματική μας ζωή. Επίσης, θεωρώ ότι μόνο η κατάθεση ειλικρινών απόψεων οδηγεί σε ωφέλιμη επικοινωνία. Και δεν είναι καθόλου εύκολο. Αν επιλέξετε τον δύσκολο δρόμο της ειλικρίνειας, είστε εκτεθειμένοι. Αν κρίνετε, θα κριθείτε. Και φυσικά, μπορεί και να παρερμηνεύσετε και να παρερμηνευθείτε. Και να που πάλι εμφανίζεται ένας φαύλος κύκλος (όπως στο τρολάρισμα).
Φοβάμαι ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αντί να διευκολύνουν την χρήσιμη επικοινωνία ίσως τελικά την δυσχεραίνουν. Η διαδικτυακή επικοινωνία παρουσιάζει πολλά εμπόδια. Δεν είναι εύκολο να καθοριστούν τα όρια. Πού σταματάει η ευγένεια και αρχίζει η υποκρισία; Πού σταματάει η ειλικρίνεια και αρχίζει η εμπάθεια; Όσο έντιμος και καλοπροαίρετος να είναι κάποιος, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να χαρακτηριστεί ως υπερβολικός, εμπαθής, κομπλεξικός και ένα σωρό, αρνητικά αυτή τη φορά, κοσμητικά επίθετα του ελληνικού λεξικού. Βλέπετε;
Είναι το μέγα ζήτημα του πώς. Ποιον τρόπο θα χρησιμοποιήσει ο χρήστης για να εκφράσει την -ειλικρινή αυτή τη φορά- άποψή του; Αλλά και του ποιος. Ποιος θα είναι ο αποδέκτης αυτών που θα εκφράσει και πώς θα τα ερμηνεύσει; Όμως, όσο κι αν θέλει να μην θίξει, αλλά να κινητοποιήσει τον συνομιλητή του να σκεφτεί διαφορετικά, όσο κι αν προτίθεται να τον προβληματίσει χωρίς να τον προσβάλλει, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να επέλθει ρήξη. Κι αυτό, επειδή δεν γεννηθήκαμε με πληκτρολόγια για χέρια, με οθόνες για μάτια και με ηχεία για αυτιά.
Η λεκτική επικοινωνία αφορά μόνο το 7% του συνόλου της επικοινωνίας μας σύμφωνα με μελέτες. Στην διαδικτυακή γραπτή επικοινωνία, συνεπώς, απουσιάζουν οι εκφράσεις του προσώπου μας, το χαμόγελό μας, το βλέμμα μας, η χροιά, η ένταση και ο τόνος της φωνής μας και άλλα ακόμη στοιχεία που βοηθούν στην αλληλοκατανόηση. Γι’ αυτό, έχοντας τις καλύτερες προθέσεις, ακόμη και οι ειλικρινείς άνθρωποι, όπως θεωρώ ότι είμαι και του λόγου μου, υποπίπτουν συχνά σε σφάλματα και είναι επιρρεπείς σε επικοινωνιακά ατυχήματα. Κινδυνεύουν να δείξουν έλλειψη σεβασμού προς τον συνομιλητή τους και να τον προκαλέσουν να υιοθετήσει μια επιθετική στάση με σκοπό να αμυνθεί. Κινδυνεύουν επίσης να προστάζουν και να ορίζουν τη συμπεριφορά του άλλου.
Και τώρα, αγαπητοί μου, καλοί, καλοπροαίρετοι και αληθινοί μου φίλοι, ήρθε η ώρα για προβληματισμό και αυτοκριτική. Αναλογιστείτε κι εσείς, όπως έκανα κι εγώ, ποιοι και πόσο υποπέσατε στα παραπάνω σφάλματα και σκεφτείτε πώς θα καταφέρετε να βρείτε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα που θα προκύπτουν στην ειλικρινή διαδικτυακή σας επικοινωνία. Αναρωτηθείτε αν κρίνατε σωστά τα κίνητρά μου ή τα κίνητρα κάποιου άλλου διαδικτυακού σας φίλου, αν υπερβήκατε τα δικά μου όρια, αν, χωρίς ίσως να το επιδιώκετε, με προστάξατε να έχω διαφορετική στάση από αυτή που εγώ ελεύθερα και δικαιωματικά έχω επιλέξει.
Αν με ρωτήσετε, δεν έχω κάτι να προτείνω ως λύση. Τουλάχιστον όχι ακόμη. Δεν έχω βρει τον τρόπο να λέω με ειλικρίνεια αυτά που πιστεύω χωρίς να κάνω εκπτώσεις στην πνευματική μου εντιμότητα αλλά και χωρίς να υπερβαίνω τα όρια που για τον καθένα είναι διαφορετικά τοποθετημένα. Το σίγουρο είναι ότι αποφάσισα να μην επιδεικνύω υπερβολική ευθιξία. Η υπερβολική ευθιξία είναι μειονέκτημα.
Αποφάσισα να μην καταθέτω εύκολα τα όπλα. Θα συνεχίσω να προσπαθώ (όσο κι αν είναι πολύπλοκο) να έχω μια αποτελεσματική και σωστή επικοινωνία. Έχω βρεθεί στη θέση να παρεξηγήσω και να παρεξηγηθώ. Έχω βρεθεί στη θέση να θυμώσω με τους πιο αγαπημένους διαδικτυακούς μου φίλους πάνω από μία φορά λόγω υπερβολικής ευθιξίας και παρερμηνείας των κινήτρων των συνομιλητών μου και των σχολίων τους και μου στοίχισε αυτό όλες τις φορές.
Έχω δεχθεί παρατήρηση σε ομάδα με το «καλημέρα σας», κυριολεκτικά. Θυμάμαι το είχα κάνει και θέμα σε φόρουμ που συμμετέχω. Η πρώτη μου ανάρτηση σε ξενόγλωσση ομάδα ήταν ένα καλημέρα σας στη γλώσσα μου και δέχτηκα αρνητική κριτική για την χρήση της, παρόλο που δεν σκόπευα να γράφω σε μια γλώσσα που οι άλλοι δεν καταλάβαιναν, αλλά το έκανα μόνο εκείνη την πρώτη (και τελευταία) φορά, για να δώσω το στίγμα μου, την ελληνική μου ταυτότητα.
Με έχουν διαγράψει από ομάδα επειδή θεώρησαν το χιούμορ μου τρολάρισμα. Λίγο πριν τη διαγραφή μου μου έγραψαν μάλιστα «σε ακούω να γελάς ειρωνικά». Πρόσφατα μου είπε φίλος μου να προσέχω πώς εκφράζομαι δημόσια, επειδή με ένα σχόλιό μου αποχώρησε μέλος ομάδας. Άλλος πάλι μου είπε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι ρίχνω το επίπεδο της ομάδας που συμμετέχουμε αμφότεροι με τον σχολιασμό μου και μάλλον «ντρέπεται να κάνουμε διαδικτυακή παρέα, επειδή μας διαβάζουν πάνω από χίλια άτομα».
Δεν έχω βρει τη λύση. Ωστόσο, προσπαθώ να κατανοήσω τα εμπόδια που δημιουργώ εγώ στην επικοινωνία μου. Ελπίζω να καταφέρω, οποτεδήποτε προκύπτει αυτή η ανάγκη, να εξετάζω πιο σοβαρά τα λεγόμενα και την στάση ή την αντίδραση του άλλου, ανεξάρτητα από την δική μου επιδίωξη κατά την συζήτηση.
Σας ευχαριστώ για την κατανόηση και την εποικοδομητική επικοινωνία. Irene/ mavirenes
Από την Ειρήνη Μαύρου
