Ένα από τα μεγαλύτερα και αναλλοίωτα στο χρόνο, τεκμήρια της ανθρώπινης ευφυίας, βεβαιότατα αποτελεί η επικοινωνιακή ικανότητα. Αυτή τη δεξιότητα του ανθρώπου μελέτησε και μελετάει η επιστήμη της Γλωσσολογίας, που αποτελεί μέρος και αναπόσπαστο κομμάτι της επιστήμης της Φιλολογίας.
Η επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου ορίζεται ως η ικανότητα των ομιλητών μιας γλωσσικής κοινότητας να παράγουν γραμματικά ορθή γλώσσα και να τη χρησιμοποιούν με βάση τις κοινωνικές περιστάσεις (συνομιλιακές συμβάσεις / κανονικότητες). Σαφέστατα γίνεται κατανοητό ότι λόγω των πολλών και διαφορετικών περιστάσεων και είδη ομιλητών, θα υπάρχει και η ανάλογη ποικιλότητα της γλώσσας. Πρόκειται για την «Ποικιλότητα – Variation», η οποία και αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της γλώσσας. Είναι εγγενής στο ίδιο το γλωσσικό σύστημα, γιατί τα πάντα μπορούν να λεχθούν με άλλο τρόπο και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως κοινωνική περίσταση, η καταγωγή και το φύλο.
Όλα τα παραπάνω μελετώνται σημαντικά από τον κλάδο την Κοινωνιογλωσσολογία, τη «Συσχετιστική Κοινωνιογλωσσολογία». Θεμελιωτής της υπήρξε ο William Labov, ο οποίος μίλησε και για τις μακροκοινωνικές κατηγορίες, όπως είναι το φύλο και η ηλικία. Χρειάζεται μεγάλο δείγμα πληθυσμού προκειμένου να μπορέσουν να θεμελιωθούν σε ποσοτικά στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα γλωσσικά στοιχεία και μπορεί να συνδέονται με όλα τα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (Φωνολογία, Μορφολογία, Σύνταξη, Λεξιλόγιο). Παράλληλα, αποτελεί το πρώτο από τα τρία κύματα (three waves) μελέτης της κοινωνιογλωσσικής ποικιλότητας.
Με μια πιο βαθιά ματιά, θα οδηγηθούμε στην «Γλωσσική Μεταβλητή», η οποία είναι το γλωσσικό στοιχείο, που χαρακτηρίζεται από ποικιλότητα και σε αυτό επικεντρώνεται η έρευνα κάθε φορά. Ακολουθούν οι «Τιμές», όπου πρόκειται για εναλλακτικούς τρόπους χρήσης του γλωσσικού στοιχείου. Σύμφωνα μάλιστα με τον Labov, οι «Γλωσσικές Μεταβλητές» χωρίζονται με βάσει τρεις παραμέτρους και πρόκειται για τις εξής: τα γλωσσικά περιβάλλοντα, τις τιμές και τη μέτρηση των τιμών των μεταβλητών για κάθε πληροφορητή.
Ωστόσο υπάρχουν και οι «Ανεξάρτητες Μεταβλητές» και πρόκειται για διάφορες κοινωνικές κατηγορίες, που θεωρούνται προσδιορισμένες και μετρήσιμες από τη Συσχετιστική Κοινωνιογλωσσολογία. Αυτές συνδέονται πάντα με τις «Εξαρτημένες Μεταβλητές», οι οποίες είναι γλωσσικές μεταβολές. Η σχέση τους είναι μονόδρομη λόγω συγκεκριμένων γλωσσικών επιλογών, που επιβάλλουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ομιλητών.
Μέσα σε όλα αυτά αξιοσημείωτο ρόλο για τη «Συσχετιστική Κοινωνιογλωσσολογία» αποτελεί η «Γλωσσική Κοινότητα». Για αυτό το λόγο θα πρέπει να γίνει λόγος και δεν θα πρέπει ποτέ να παραλείπεται της σκέψης του επιστήμονα γλωσσολόγου. Η «Γλωσσική Κοινότητα» λοιπόν, είναι μια ομάδα συνομιλητών που έχουν την ίδια αντίληψη για τη γλώσσα, αξιολογούν ως θετικά ή αρνητικά τα ίδια γλωσσικά στοιχεία, αλλά δεν εμφανίζουν ομοιόμορφη γλωσσική συμπεριφορά. Για να μπορέσει να υπάρξει ένα στέρεο αποτέλεσμα, επιλέγεται ένας αντιπροσωπευτικός αριθμός ομιλητών από όλες τις ομάδες.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα να αναφερθώ στην «Ενδεικτικότητα – Indexicality», η οποία αποτελεί μια δεύτερου τύπου έμμεση Δεικτικότητα, που δεν καθορίζει το αντικείμενο αναφοράς, αλλά συσχετίζει τη γλωσσική χρήση με συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά / κανονικότητες, που αναγνωρίζονται από μια γλωσσική κοινότητα. Αυτά τα γλωσσικά σημεία, που μας αποκαλύπτουν κοινωνικά χαρακτηριστικά, μάς οδηγούν σε συμπεράσματα για τον ομιλητή και το κοινωνικό του περιβάλλον, όπως το φύλο και η καταγωγή του ομιλητή ή η τοποθέτηση και η ταυτότητα των συνομιλητών.
Από την Σοφία Σιμέλα Θωίδη
Σχετική βιβλιογραφία:
Επικοινωνιακές δεξιότητες (Communication skills) ως η βάση των κοινωνικών δεξιοτήτων: εδώ
Η Συμβολή των Επικοινωνιακών Δεξιοτήτων στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Παιδαγωγική: εδώ
Οι Επικοινωνιακές Δεξιότητες των Δασκάλων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ως Παράγοντας Διδακτικής Αποτελεσματικότητας: εδώ
Διαβάστε περισσότερα άρθρα σχετικά: εδώ
