Τι είναι η διαφορετικότητα;
Η διαφορετικότητα αναφέρεται στη μοναδικότητα κάθε ατόμου και εντοπίζεται στην αναγνώριση των ιδιαίτερων προσωπικών του χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαφοροποιούν το άτομο από αυτό που ορίζει η εκάστοτε κοινωνία ως συνηθισμένο, φυσιολογικό και κοινωνικά αποδεκτό. Η διαφορετικότητα εντοπίζεται σε χαρακτηριστικά που αφορούν τη φυλή, την εθνικότητα, το φύλο, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, την ηλικία, τις σωματικές ικανότητες, τη θρησκεία ή άλλες πεποιθήσεις του ατόμου.
Η ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου και η διαφορετικότητά του είναι στενά συνδεδεμένες με την έννοια του κοινωνικού στίγματος που δύναται να οδηγήσει το άτομο στον κοινωνικό αποκλεισμό. Το κοινωνικό στίγμα είναι η αρνητική συσχέτιση ενός ατόμου ή μιας ομάδας ανθρώπων που έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά με συγκεκριμένες συμπεριφορές ή/και καταστάσεις. Τα άτομα αντιμετωπίζονται διαφορετικά ή/και υφίστανται απώλεια της θέσης τους εξαιτίας της αντιλαμβανόμενης σύνδεσής τους με τις συγκεκριμένες συμπεριφορές ή/και καταστάσεις. Το κοινωνικό στίγμα κατά αυτό τον τρόπο στερεί από το άτομο -που φέρει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά- το δικαίωμα της κοινωνικής αποδοχής και της ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνική ζωή.
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που σχετίζονται με τη διαφορετικότητα (π.χ. εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα, σεξουαλικός προσανατολισμός, ασθένειες όπως το HIV/AIDS) αποτελούν τη βάση του κοινωνικού στίγματος. Όταν σε μία κοινωνία τα άτομα που κρίνονται «κανονικά» (οικονομικά, κοινωνικά, επιστημονικά, πολιτισμικά κ.ά.) υιοθετούν αντίστοιχα στερεότυπα και προκαταλήψεις έναντι ατόμων ή/και ομάδων με την όποια διαφορετικότητα, τότε παρατηρούμε διακρίσεις που δημιουργούνται έναντι της δεύτερης ομάδας. Συνεπώς, οι διακρίσεις είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκινά όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαφορετικός.
Καταπολεμώντας τις διακρίσεις
Η προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης και η καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου προβλέπονται στον νόμο 4443/2016.
Στην παράγραφο 1 του άρθρου 2 του νόμου 4443/2016 αναφέρεται ότι απαγορεύεται κάθε μορφή διάκρισης για έναν από τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επίσης, στην παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου ορίζεται η άμεση και η έμμεση διάκριση:
α) ως «άμεση διάκριση» νοείται όταν ένα πρόσωπο υφίσταται, για λόγους φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε άλλο πρόσωπο σε ανάλογη κατάσταση,
β) ως «έμμεση διάκριση» νοείται όταν μία εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι απαγορεύεται κάθε είδους διάκριση από οποιοδήποτε πρόσωπο -δημόσιο ή μη- αλλά και ότι στην αποτύπωση της όποιας νομοθεσίας οφείλεται να πρεσβεύεται η ίση μεταχείριση όλων των πολιτών του κράτους στην ουσία της. Η ίση μεταχείριση όλων των πολιτών μίας χώρας δεν είναι αρκετό να αποτυπωθεί απλά σε νόμους, αλλά χρειάζεται να εφαρμόζεται τόσο από την πολιτεία όσο και από τα άτομα στο σύνολό τους.
Υπάρχει αποδοχή της διαφορετικότητας στην κοινωνία;
Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος αναφορικά με τη στάση του γενικού συνόλου απέναντι στα άτομα ή/και στις ομάδες με κάθε είδους διαφορετικότητα. Ωστόσο, απέχουμε πολύ από την πλήρη αποδοχή. Η άνιση και άδικη πολλές φορές αντιμετώπιση της διαφορετικότητας πηγάζει από μια αίσθηση ανωτερότητας των ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται «κανονικοί» με βάση τα κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα. Το δυσκολότερο, ίσως, ζήτημα που έχει να αντιμετωπίσει ένα άτομο το οποίο παρουσιάζει μια διαφορετικότητα δεν είναι τόσο η διαφορετικότητα αυτή καθ’ εαυτή όσο η αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι στη διαφορετικότητά του. Μεγάλο ρόλο σε αυτό διαδραματίζει η επιρροή των Μ.Μ.Ε. και των κοινωνικών δικτύων, τα οποία συμβάλλουν στην προώθηση συγκεκριμένων κοινωνικών προτύπων. Άλλοι παράμετροι που επηρεάζουν το ζήτημα είναι η ελλιπής και ανεπαρκής σε κοινωνική ευαισθητοποίηση παιδεία αλλά και η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πάνω σε ζητήματα διαφορετικότητας. Σε αυτό το σημείο αναφερόμαστε σε ένα εθνικό σχέδιο δράσης και όχι απλά μέσω δράσεων από οργανώσεις, οι οποίες ήδη συμβάλλουν σημαντικά -και σε πολλές περιπτώσεις σηκώνοντας όλο το βάρος της ευθύνης μόνες τους- στο έργο αυτό.
Πώς δύναται να επιτευχθεί η υπέρβαση του στίγματος;
Η υπέρβαση του στίγματος μπορεί να συντελεστεί με παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο γενικές (π.χ. συνεργασία µε τα Μ.Μ.Ε., επιστημονικές-πολιτιστικές εκδηλώσεις κ.ά.) όσο και στοχευμένες (εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία αλλά και επαγγελματίες υγείας, αστυνομικούς κ.ά). Ωστόσο, ζούμε σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο που συμβάλλει στην διαμόρφωση νέων ταυτοτήτων. Οι διαρκώς αναδυόμενες νέες ταυτότητες αποτελούν μία πρόκληση για μία κοινωνία που είναι τόσο πίσω σε ζητήματα ευαισθητοποίησης των πολιτών, καθώς η όποια δράση και αν δρομολογηθεί θα ακολουθεί απλώς τις κοινωνικές εξελίξεις. Αυτό που πραγματικά θα επιφέρει την αλλαγή είναι η επανατοποθέτηση όλων των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων στο επίκεντρο της πολιτικής – οικονομικής – κοινωνικής ζωής. Όλα τα μέλη μιας κοινωνίας έχουν το δικαίωμα στην κοινωνική αποδοχή και την ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.
Πηγή:
Νόμος 4443/2016
Διαδικτυακές πηγές:
https://www.biomatiko.gr/wp-content/uploads/2015/07/diaforetikotita.pdf
