Κοινωνικές αλλαγές
Ζούμε σε μία εποχή έντονων κοινωνικών αλλαγών. Κοινωνικές αλλαγές συντελούνταν πάντοτε. Ο σύγχρονος κόσμος ωστόσο χαρακτηρίζεται από μεγάλες και απότομες αλλαγές. Στη σημερινή κοινωνία παρατηρούνται δομικές αλλαγές αλλά και αλλαγές σε συνήθειες, σε πολλούς κοινωνικούς θεσμούς. Ειδικότερα στη μετα-κορωνοϊό εποχή οι κοινωνικές αλλαγές που έχουν επέλθει περιέχουν και το στοιχείο του καταναγκασμού.
Αλλαγές που παρατηρούνται σε κάποιους θεσμούς στην κοινωνία του σήμερα:
- Οικογένεια: ο ορισμός της οικογένειας ολοένα αλλάζει, έχει αποσυνδεθεί από την τυπική δομή της. Πλέον υπάρχουν οικογένειες με ένα άτομο, με άτομα του ιδίου φύλου, οικογένειες ανασυγκροτημένες, μονογονεϊκές. Όποια μορφή κι αν έχει μία οικογένεια σήμερα, οι έντονοι ρυθμοί της σύγχρονης εποχής έχουν οδηγήσει σε έναν τρόπο ζωής γεμάτο υποχρεώσεις (επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, αθλητικές κ.ά.) με αποτέλεσμα ο χρόνος που περνάνε τα μέλη της οικογένειας μαζί να έχει συρρικνωθεί πολύ. Σήμερα, κάθε οικογένεια, λόγω των περιοριστικών μέτρων, έχει κληθεί να αναδιαμορφώσει τις πρότερες συνήθειες και να βρει τρόπο να συμβιώνουν αρμονικά πολλές περισσότερες ώρες μέσα στην μέρα από ό,τι παλιότερα.
- Θρησκεία: παρότι στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες ο ρόλος της θρησκευτικής πίστης ολοένα και μειωνόταν, με την εμφάνιση του κορωνοϊού -και των μετέπειτα εξελίξεων που ακολούθησαν- παρατηρήθηκε στροφή των πιστών στον θεσμό της θρησκείας. Στη θρησκεία στρέφονται δισεκατομμύρια άνθρωποι που αντιμετωπίζουν την πανδημία, καθώς θεωρούν ότι ο ιατρικός κόσμος αδυνατεί να δώσει πειστικές απαντήσεις.
- Οικονομία: η εργασία εξ αποστάσεως έχει εδραιωθεί στην μετα-κορωνοϊό εποχή. Η τηλεργασία αναμένεται να μεταβάλει τους τρόπους λειτουργίας του συνόλου των εργαζομένων – τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες – και να συμβάλλει στην επιτάχυνση της ψηφιοποίησης στις υπηρεσίες ή στην αυτοματοποίηση στις βιομηχανίες.
- Εκπαίδευση: η πανδημία ανέδειξε και πάλι την αξία του θεσμού. Το μεγάλο ενδιαφέρον γύρω από τον τρόπο λειτουργίας των σχολείων ανά τον κόσμο κατέδειξε την μεγάλη συμβολή που έχει η εκπαίδευση στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Μία λειτουργία του θεσμού που με τα χρόνια είχε έρθει σε δεύτερη μοίρα, καθώς η εκπαίδευση είχε συνδεθεί κυρίως με την μεταλαμπάδευση γνώσεων. Ωστόσο, οι βασικές ελλείψεις στην εκπαίδευση γενικά αλλά και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τηλεκπαίδευση ανά τον κόσμο κατά την διάρκεια της πανδημίας γεννούν ανασφάλεια και αβεβαιότητα ως προς την επιτυχή λειτουργία του θεσμού.
Σε μία εποχή αποδόμησης θεσμών και συνηθειών, τα άτομα μέσα στην κοινωνία χάνουν τα σημεία αναφοράς, τις σταθερές στις οποίες έχουν συνηθίσει. Στον σύγχρονο κόσμο τα άτομα καλούνται να αντιμετωπίσουν πλήθος ρευστών καταστάσεων. Οι έντονες και γρήγορες αλλαγές οδηγούν σε ανασφάλεια, τόσο προσωπική όσο και κοινωνική. Το αίσθημα ανασφάλειας είναι αποτέλεσμα της ανομίας που χαρακτηρίζει την σύγχρονη κοινωνία.
Τι είναι ανομία;
Η ανομία ως έννοια έχει προσδιοριστεί από πολλούς θεωρητικούς. Ωστόσο, ο Ντυρκέμ, Γάλλος κοινωνιολόγος, ήταν αυτός που εισήγαγε την έννοια της ανομίας για να περιγράψει μια κατάσταση απορρύθμισης στην κοινωνία. Ο Ντυρκέμ θεωρούσε ότι οι γρήγορες και έντονες αλλαγές στην κοινωνία δημιουργούν σε πολλούς ανθρώπους συναισθήματα ματαιότητας ή απελπισίας. Οι σαφείς κανόνες για το πώς τα άτομα θα έπρεπε να συμπεριφέρονται μεταξύ τους μεταβάλλονται με αποτέλεσμα εκείνα να μην ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν ή τι να περιμένουν από τους άλλους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να μην μπορούν να βρουν την θέση τους μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Συνεπώς, οι προσπάθειες να ακολουθήσουν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και να προσαρμοστούν σε ένα ασαφές κοινωνικό περιβάλλον οδηγούν, σύμφωνα με τον Ντυρκέμ, σε απογοήτευση, δυσαρέσκεια, ματαίωση από μέρους των ατόμων αλλά και εκδήλωση παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς.
Σύνδεση της ανομίας με την κοινωνικοποίηση
Η ανομία προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα στα άτομα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τα μέλη της κοινωνίας δεν θα κοινωνικοποιηθούν. Η κοινωνικοποίηση είναι μία συνεχής και αδιάλειπτη διαδικασία που συντελείται σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Επομένως, τα άτομα δεν σταματούν να κοινωνικοποιούνται, όταν μία κοινωνία χαρακτηρίζεται από ανομία. Αυτό το οποίο συμβαίνει είναι ότι η κοινωνικοποίησή τους θα εμπεριέχει τα δομικά συστατικά μιας κοινωνικής δομής που χαρακτηρίζεται από ανομικές καταστάσεις.
Σε περιόδους ανομίας τα προβλήματα κοινωνικοποίησης δεν οφείλονται άμεσα στην προσωπικότητα του ατόμου και στις δικές του δυνατότητες προσαρμογής. Τα προβλήματα οφείλονται στις ανομικές καταστάσεις που επικρατούν. Ξεκινώντας από ανομικές κοινωνικές δομές, καταλήγουμε σε άτομα που δυσκολεύονται να κατανοήσουν την θέση τους στο κοινωνικό πλαίσιο. Συνεπώς το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν υπάρχουν αξίες, αλλά ότι αυτές αλλάζουν διαρκώς και χάνονται οι σταθερές μας μέσα στην κοινωνία. Η διαδικασία αυτή είναι πολύ πιο έντονη όταν τα επίπεδα ανομίας είναι υψηλά (Κάτσας, 2012).
Ειδικότερα, στην κοινωνία του σήμερα, με τις αλλαγές που έχουν επέλθει λόγω της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, οι ανομικές καταστάσεις στις οποίες κοινωνικοποιούμαστε είναι μαζικότερες και γρηγορότερες από ποτέ. Η ιδιαιτερότητα της κοινωνικοποίησης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι συντελείται με καταναγκαστικό χαρακτήρα, σε πολλές των περιπτώσεων χωρίς δικαίωμα επιλογής και περιθώρια κινήσεων. Οι επιπτώσεις αυτής της κοινωνικοποίησης ήδη αποτελούν αντικείμενο μελέτης από τους κοινωνικούς επιστήμονες της εποχής.
Πηγή:
Κάτσας, Γρ. (2012). Ανομία, Κοινωνικές Αλλαγές και Δυσλειτουργία στην Κοινωνικοποίηση. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ, 49, σσ. 98-102. Ανακτήθηκε από http://www.encephalos.gr/pdf/49-4-02g.pdf
Επιμέλεια άρθρου: Ευγενία Κελαράκου
