Τον 14ο αιώνα, ένας Άγγλος φραγκισκανός μοναχός και φιλόσοφος, ο Γουλιέλμος του Όκαμ (1287-1347) διατύπωσε μία αρχή η οποία αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του επιστημονικού τρόπου σκέψης και πήρε το όνομά του από αυτόν. Το περίφημο «ξυράφι του Όκαμ».
Το ξυράφι του Όκαμ, ή αλλιώς «η αρχή της απλότητας», είναι μία επιστημονική αρχή, η οποία μας λέει πως «Κανείς δε θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες απ’ όσες είναι απαραίτητες» ή πιο απλά: «Η απλούστερη εξήγηση είναι συνήθως και η πιο σωστή». Ένας ακόμα ορισμός που δεν πρέπει να παραλειφθεί: «Οι οντότητες δε θα πρέπει να αυξάνονται, όταν αυτό δεν είναι αναγκαίο».
Σύμφωνα με τον φιλοσοφικό κράτος της Οντολογίας: «κάθε άνθρωπος έχει μία νοητή λίστα από οντότητες οι οποίες θεωρεί ότι υπάρχουν». Για παράδειγμα: τα δέντρα, οι άνθρωποι, ο αέρας, το νερό και πολλά άλλα. Έστω τώρα ότι παρατηρούμε ένα δέντρο που έχει πέσει μετά από μια θύελλα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε:
- Ότι ο αέρας έριξε το δέντρο. Το αίτιο, δηλαδή ο αέρας, υπάρχει ήδη στη λίστα των οντοτήτων μας. Καθώς επίσης υπάρχουν και λογικοί δεσμοί μεταξύ αυτού που γνωρίζουμε και αυτού που υποθέτουμε. Αυτή η υπόθεση δεν προσβάλει την κριτική μας σκέψη.
- Ότι ένας γιγάντιος εξωγήινος ξερίζωσε το δέντρο. Υπόθεση η οποία όμως προϋποθέτει περισσότερες οντότητες, όπως την ύπαρξη γιγάντιων εξωγήινων και εικασίες, την ικανότητα τους να ξεριζώνουν δέντρα.
Σύμφωνα με το ξυράφι του Όκαμ αν πρέπει να διαλέξουμε μία επικρατούσα υπόθεση, θα ήταν φυσικά αυτή με τον αέρα. Με το ξυράφι του Όκαμ κόβονται οι περιττές εικασίες και οντότητες. Εξού και αποκαλείται «ξυράφι» του Όκαμ. Αυτό βέβαια σημαίνει πως το ξυράφι του Όκαμ δεν αποδίδει απαραιτήτως ορθά αποτελέσματα. Απλώς μεταξύ δύο εξηγήσεων όταν όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες είναι ταυτόσημοι, προτιμάται η απλούστερη.
Το «ξυράφι του Όκαμ» λοιπόν είναι στην ουσία μία πυξίδα που δείχνει προς την γενική κατεύθυνση η οποία πρέπει να ακολουθηθεί προκειμένου να επιλεχθεί η επιστημονική υπόθεση που περιέχει τον μικρότερο αριθμό μη αποδεδειγμένων μέχρι στιγμής εικασιών.
Ο μοναχός Γουλιέλμος του Όκαμ, στην πραγματικότητα δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε αυτή την αρχή. Δύο χιλιετίες νωρίτερα, οι Πυθαγόρειοι ανέφεραν για τη σημαντικότητα της απλούστευσης των υποθέσεων, ενώ ο Αριστοτέλης στο «Αναλυτικά ύστερα» έχει αρκετές αναφορές σε αυτή την αρχή. Πολύ αργότερα ο Νεύτων (1643-1727) ανέφερε πως: «Δεν αποδεχόμαστε περισσότερες αιτίες για φυσικά φαινόμενα απ’ όσες είναι ταυτόχρονα αληθείς και επαρκείς όσον αφορά τη δικαιολόγηση της ύπαρξής τους». Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879-1955) πιθανότατα αναφερόταν σε αυτό όταν έγραψε το 1933 ότι: «ο υπέρτατος σκοπός κάθε θεωρίας είναι να καταστήσει τα ανεπίδεκτα μείωσης στοιχεία όσο απλά και λιγότερα είναι δυνατόν, χωρίς να εγκαταλείπει την επαρκή παράσταση έστω και ενός εμπειρικού δεδομένου», δηλαδή πιο απλά: «Μία θεωρία πρέπει να είναι όσο απλή είναι δυνατόν, αλλά όχι απλούστερη».
Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν βλέπουμε κινούμε φώτα στον νυχτερινό ουρανό. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για κάποιον ιπτάμενο δίσκο εξωγήινης προέλευσης, ή να υποθέσουμε ότι πρόκειται για κάποιο μετέωρο, γνωστότερο ως πεφταστέρι.
Οι μετεωρίτες έχουν μελετηθεί από επιστήμονες και γνωρίζουμε σίγουρα την ύπαρξή τους. Άρα αυτό το φαινόμενο μπορεί εύκολα να εξηγηθεί με αυτή την υπόθεση. Από την άλλη η ύπαρξη εξωγήινων ιπτάμενων δίσκων στη γη, αυξάνει τις οντότητες και τις εικασίες μας και άρα είναι μία υπόθεση που δεν αξίζει να ασχοληθούμε.
Το ξυράφι του Όκαμ αν και όχι εμφανώς, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της επιστήμης. Η πρωταρχική πράξη της επιστήμης είναι η σύνθεση επιστημονικών θεωριών, με βάση τη συλλογική ανάλυση δεδομένων. Για κάθε σύνολο παρατηρήσιμων δεδομένων όμως, αντιστοιχεί και ένας άπειρος αριθμός θεωριών οι οποίες είναι συνεπείς σε αυτά τα δεδομένα. Έτσι δημιουργείται η ανάγκη για απλότητα στην επιστημονική μέθοδο η οποία βασίζεται στο κριτήριο της διάψευσης. Η επιστημονική μέθοδος είναι εκείνη η οποία θα καθορίσει αν μία υπόθεση «προάγεται» σε επιστημονική θεωρία. Το «ξυράφι» είναι απλώς ένα «εργαλείο» που συνεργάζεται σε αυτό. Αν ωστόσο μέσω της επιστημονικής μεθόδου αποδείξουμε ότι μία πολύπλοκη υπόθεση αληθεύει, τότε οφείλουμε να την αποδεχθούμε και το «ξυράφι του Όκαμ» καταρρέει ως θεωρία.
Πηγές:
https://www.ellinikahoaxes.gr/2014/08/28/xirafi-okam/
https://www.panoptron.gr/reference/tips/occam_razor.htm
Διαβάστε περισσότερα άρθρα Μυστηρίου: εδώ
