Ο Αϊνστάιν και οι απόψεις του για οικονομικά ζητήματα

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Αϊνστάιν, ο γνωστός σε όλους μας φυσικός, φαίνεται ότι πέρα από διάφορα φαινόμενα της Φυσικής, τον απασχολούσαν και άλλα ζητήματα, όπως για παράδειγμα της οικονομίας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας. Οι απόψεις του πάνω σε θέματα της κοινωνίας, της οργάνωσής της, καθώς και του οικονομικού συστήματος που θα έπρεπε να κυριαρχήσει, εκφράζονται στο περιοδικό «Monthly Review» , που εκδόθηκε τον Μάϊο του 1949. Όπως θα δείτε, αρκετές απόψεις του πηγάζουν από την Μαρξιστική θεωρία, έντονα επηρεασμένες από τις συνθήκες και την κατάσταση της εποχής στην οποία ζούσε.

Οι κοινωνίες και τα χαρακτηριστικά των νοημόνων όντων

Το πρώτο ερώτημα που θέτει, είναι κατά πόσο θεωρείται ορθό, ένας άνθρωπος που δεν είναι «expert», να εκφράσει κάποιες απόψεις για τον σοσιαλισμό. Από επιστημονικής άποψης, φαίνεται να μην υπάρχει κάποια ουσιαστική διαφορά για παράδειγμα μεταξύ αστρονομίας και οικονομικών, καθώς και οι δύο επιστήμες ερευνούν νόμους γενικής αποδοχής! Ωστόσο, στην οικονομική επιστήμη, αυτό φαίνεται να είναι πιο δύσκολο, καθώς εξαρτάται από παράγοντες και φαινόμενα που δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις ή να τα προβλέψεις. Για παράδειγμα, οι πιο σημαντικές κοινωνίες, στηρίχθηκαν κυρίως στην κατάκτηση-κυριαρχία, όπου άντλησαν όλα τα οφέλη από τις κατακτημένες κοινωνίες. Επίσης, οι ιερείς, έχοντας στην κατοχή τους την εκπαίδευση, κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν ελεγχόμενο λαό, όσον αφορά την κοινωνική τους συμπεριφορά. Με βάση αυτά λοιπόν, οι «expert» δεν θα πρέπει να είναι οι μόνοι που θα εκφράζουν τις απόψεις τους σχετικά με την οργάνωση της κοινωνίας.

Ο άνθρωπος από τη φύση του, χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η «ατομική» του συμπεριφορά, δηλαδή η προστασία της ίδιας του της ύπαρξης και η ικανοποίηση των αναγκών του. Το δεύτερο στοιχείο, είναι η «κοινωνική» του συμπεριφορά, που σχετίζεται κυρίως με αναγνώριση από την κοινωνία, καθώς και με την συναναστροφή του με άλλους ανθρώπους. Ωστόσο, η συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου, καθορίζεται από την κοινωνία και το περιβάλλον που μεγάλωσε, καθώς και από τις παραδόσεις της κοινωνίας στην οποία ανήκει. Με απλά λόγια, η κοινωνία είναι εκείνη που στην ουσία παρέχει στον άνθρωπο τροφή, στέγη, ένδυση, εκπαίδευση κλπ. Έτσι, η ζωή του ανθρώπου υπάρχει, λόγω των επιτευγμάτων και της εργασίας όλων αυτών των ετών που προηγήθηκαν και που θα υπάρξουν, σε αυτή τη λέξη που ονομάζουμε κοινωνία.

Οι στρεβλώσεις του υπάρχοντος συστήματος

Αυτό επομένως, που σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, είναι η βασική «πηγή του κακού» , είναι το καπιταλιστικό σύστημα. Με βάση αυτό, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παραγωγών, που επιδιώκουν την στέρηση της προσπάθειας και της εργασίας των άλλων παραγωγών και όλα αυτά σύμφωνα με τους θεσπισμένους κανόνες και νόμους. Αυτοί που έχουν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής, μισθώνουν την εργατική δύναμη των «εργατών» που δεν έχουν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής. Αυτό που παίρνουν σαν αντάλλαγμα οι εργάτες, είναι ένας μισθός, όχι με βάση την πραγματική αξία των αγαθών που παράγουν, αλλά στην ουσία όσα επιθυμεί να δώσει ο κάτοχος των μέσων παραγωγής, προκειμένου να ικανοποιήσει ο εργάτης τις πιο βασικές του ανάγκες. Όλα αυτά, συνεπάγονται μια κατάσταση κατά την οποία, το ιδιωτικό κεφάλαιο συγκεντρώνεται σε λίγους καπιταλιστές, που μπαίνουν σε μια μάχη ανταγωνισμού.

Το βασικό συμπέρασμα, είναι ότι η παραγωγή προορίζεται κυρίως για κέρδος και όχι για όφελος. Έτσι, πάντα θα υπάρχει ένα ποσοστό ανέργων, όπως επίσης και όσοι εργάζονται, θα ζουν υπό τον φόβο της απόλυσης. Ένα άλλο βασικό στοιχείο , είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, που αντί να διευκολύνει την εργασία των εργατών, τείνει να την αντικαταστήσει. Το τελικό αποτέλεσμα, είναι να επικρατεί μια ανισορροπία, που οδηγεί σε κρίσεις.

Βασική πρόταση

Προκειμένου να αποφευχθούν όλες αυτές οι ανισορροπίες, η λύση που προτείνεται σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, είναι μια σοσιαλιστική οικονομία που θα συνοδεύεται από ένα εκπαιδευτικό σύστημα με συγκεκριμένους κοινωνικούς στόχους. Τα μέσα παραγωγής θα ανήκουν στην ίδια την κοινωνία, όπου και θα χρησιμοποιούνται με προγραμματισμένο τρόπο. Το θετικό που παρέχει μια προγραμματισμένη-σχεδιασμένη οικονομία, είναι ότι προσαρμόζει την παραγωγή, ανάλογα με τις ανάγκες που θα έχει η κοινωνία την εκάστοτε στιγμή. Επιπλέον, η εκπαίδευση, πέρα από τις επιπρόσθετες δεξιότητες που προσφέρει στο άτομο, θα πρέπει να του αναπτύσσει και ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στους συνανθρώπους του .

Επίλογος

Αυτό που παρατηρούμε, είναι ότι οι απόψεις του Αϊνστάιν έχουν μια συσχέτιση με την θεωρία του Μαρξ, κάτι απόλυτα λογικό, αφού οι συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή, είχαν ως συνέπεια την επικράτηση τέτοιων ιδεών. Σημαντική παρατήρηση, αποτελεί η άποψη για το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο οφείλει να προωθεί συγκεκριμένους στόχους, καθώς και η αντίληψη ότι η τεχνολογία με το πέρασμα του χρόνου γίνεται υποκατάστατο της εργασίας, καταλαμβάνοντας τις θέσεις εργασίας των ανθρώπων.

Πηγές:

(Το άρθρο βασίζεται σε προσωπικές απόψεις του Αϊνστάιν)

Monthly review

Why Socialism? Analyzing Einstein’s Essay

Πτυχιούχος οικονομικών επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών οικονομικών σπουδών. Έχω ασχοληθεί με την εκπαίδευση. Βασική μου επιδίωξη, είναι να παρουσιάσω ενδιαφέροντα άρθρα οικονομικού (κυρίως) περιεχομένου, ώστε να γίνονται από όλους κατανοητά.