Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι σε περιόδους έντονης πολιτικής αστάθειας και οικονομικών κρίσεων ανατρέχουμε πίσω στη θεωρία και στις απόψεις του John Maynard Keynes. Ήταν ένας άνθρωπος που εξέφραζε ευθέως τις απόψεις του, είχε αρκετούς εχθρούς αλλά και αρκετούς οπαδούς και εν τέλει φαίνεται να ήταν αρκετά διορατικός για την εποχή του. Βιώνοντας και τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, σίγουρα οι απόψεις του είχαν και έχουν τεράστιο ενδιαφέρον. Διαβάζοντας, λοιπόν, το βιβλίο του «Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης» (The Economic Consequences of the Peace, 1919) και κάνοντας μια σύνδεση με την τωρινή κατάσταση της Ευρώπης στο ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης, παρατηρούμε ότι οι απόψεις του είναι πιο επίκαιρες από ποτέ.
Κατ’ αρχάς, ας μεταφερθούμε πίσω στο διάστημα 1918-1919, δηλαδή στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Keynes, αν και Άγγλος, θεωρεί τον εαυτό του αρκετά Ευρωπαίο και επιδιώκει μια ειρηνική και αλληλέγγυα Ευρώπη. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, που στην ουσία τερμάτισε επίσημα τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, ξεκίνησε αρχικά μέσα από τα «14 σημεία» του προέδρου των ΗΠΑ, Woodrow Wilson. Ο πρόεδρος Wilson από την μεριά του ήθελε μια δίκαιη συμφωνία προκειμένου να επέλθει η ειρήνη στην Ευρώπη. Ενώ τα «14 σημεία» στην αρχή ήταν αποδεκτά από τους Ευρωπαίους, στην πορεία ασκήθηκε πίεση από τους βασικούς του συμμάχους Georges Clemenceau της Γαλλίας, David Lloyd George του Ηνωμένου Βασιλείου, και Vittorio Orlando της Ιταλίας. Μια βασική αλλαγή που έγινε στα σημεία 7,8 και 11 από τους συμμάχους ήταν η εξής: Η Γερμανία αντί να «αποκαταστήσει» (restore) έπρεπε να «αποζημιώσει» (compensate) τις περιοχές που καταστράφηκαν από τον πόλεμο. Με αυτόν τον τρόπο, επιδίωκαν μια Γερμανία αδύναμη , προκειμένου οι σύμμαχοι να ικανοποιήσουν τις χώρες τους.
Ο Keynes, παρατηρώντας την πραγματική διάθεση των συμμάχων, θεώρησε ότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών θα φέρει περισσότερα προβλήματα αντί να τα λύσει. Όντως, περίπου 20 χρόνια αργότερα, ακολουθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, κάνοντας τον Keynes δυστυχώς σωστό στις προβλέψεις του. Ας δούμε πιο αναλυτικά τι ήταν αυτό που παρατήρησε ο Keynes και τον έκανε δύσπιστο ως προς την επιτυχία της Συνθήκης;
Αρχικά, στο βιβλίο του είχε κάνει κάποιες βασικές διαπιστώσεις ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά της Ευρώπης εκείνη την περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, από το 1870 και μετά ο πληθυσμός της Γερμανίας αυξήθηκε σημαντικά. Η Γερμανία είχε μετατραπεί σε μια τεράστια βιομηχανία, η οποία τροφοδοτούσε τόσο το εμπόριο, όσο και τις επενδύσεις των χωρών της Ευρώπης. Με απλά λόγια, οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης είχαν εξάρτηση από τη Γερμανία. Επιπρόσθετα, υπήρχε και εξάρτηση από το εξαγώγιμο πλεόνασμα τροφίμων των ΗΠΑ, που στένεψε λίγο πριν τον πόλεμο.
Σύμφωνα με τις παραπάνω διαπιστώσεις ήταν προφανές ότι η συγκεκριμένη Συνθήκη δεν είχε σκοπό να δώσει λύση στα υπάρχοντα προβλήματα αντίθετα έθετε σε κίνδυνο την πορεία ολόκληρης της Ευρώπης. Οι σύμμαχοι ζητούσαν επανορθώσεις που ήταν αδύνατο να υλοποιηθούν , αφού στην ουσία ολόκληρο το κόστος του πολέμου το είχαν επωμιστεί οι ηττημένοι. Για παράδειγμα, η Συνθήκη Ειρήνης όριζε ένα ποσό 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως επανορθώσεις της Γερμανίας, όμως, όπως τα είχε υπολογίσει ο Keynes, ένα δικαιότερο ποσό ήταν 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Αν ληφθούν υπόψη οι τόκοι καθώς και το σύστημα αποπληρωμής που δεν διακρινόταν τόσο για τη διαφάνειά του, τότε η Γερμανία είχε μπει σε μια «παγίδα αέναου χρέους». Για τον Keynes, ήταν αδιανόητο να στερηθεί η Γερμανία τα μέσα και τους πόρους για να αναπαραχθεί, διότι ήταν προφανές ότι με αυτόν τον τρόπο δεν θα μπορούσε να ξεχρεώσει ποτέ τους συμμάχους.
Επειδή, όμως, με μια πρώτη ματιά φαίνεται να υπάρχει υποστήριξη του Keynes προς τη Γερμανία, κάτι τέτοιο δεν ίσχυε απόλυτα. Σαφώς θεωρούσε ότι η Γερμανία είχε μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τις καταστροφές και τα θύματα του πολέμου. Γενικά, η βασική του άποψη ήταν ότι ένας πόλεμος δεν είναι απλά μια σύγκρουση ανάμεσα σε «κακούς» και «καλούς». Αντίθετα, όλοι έχουν συνδράμει λίγο ή πολύ σε μια τέτοια σύγκρουση. Το όραμά του ήταν η ειρήνη στο εσωτερικό της Ευρώπης για το ευρύτερο καλό όλων των χωρών και ιδίως της μελλοντικής γενιάς, δίχως εγωιστικές συμπεριφορές.
Φτάνοντας τον Ιούνιο του 1919, ο Keynes ως βοηθός γραμματέα με ισχυρές αρμοδιότητες στο Υπουργείο Οικονομικών αποφασίζει να παραιτηθεί, καθώς διαφωνούσε με τη στάση που κράτησε η πατρίδα του στη Συνθήκη. Πρόκειται για μια απόφαση που, ειδικά στη χώρα μας, ελάχιστοι θα τηρούσαν. Αυτά είναι, λοιπόν, τα βασικά συμπεράσματα που μας διδάσκει το βιβλίο του. Παρατηρώντας αρκετές ομοιότητες με την σημερινή κατάσταση της Ευρώπης, μήπως πρέπει να σταματήσουν οι εγωιστικές συμπεριφορές από όλες τις πλευρές; Μήπως χρειάζεται μια πραγματικά αλληλέγγυα Ευρώπη ή είναι όλα ένα κομμάτι επιστημονικής φαντασίας;
Πηγές:
John Maynard Keynes, (2009), «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης», εκδ. Παπαζήση
Snell, John L. (1954). “Wilson on Germany and the Fourteen Points”. Journal of Modern History
https://en.wikipedia.org/wiki/Fourteen_Points
Graebner, Norman A. and Edward M. Bennett, (2011) The Versailles Treaty and Its Legacy: The Failure of the Wilsonian Vision. New York: Cambridge University Press
Εικόνες: Alihan Ozan
