Η κρίση του 1929
To 1929 η Wall Street υπέστη μία από τις πιο σοβαρές κρίσεις στα χρονικά. Αρκετοί οικονομολόγοι είχαν την πεποίθηση ότι μία κρίση την δεκαετία του ‘30 ήταν αναπόφευκτη. Είναι πολύ πιθανόν να διέκριναν την αισχροκέρδεια, καθώς και την κακή δομή των επιχειρήσεων που κυριαρχούσε. Ένας άλλος λόγος που μπορεί να είχε γίνει αυτή η πρόβλεψη είναι η έντονη ανισοκατανομή του εισοδήματος· κάτι που αναπόφευκτα οδηγούσε την οικονομική ισορροπία ολόκληρου του κράτους να εξαρτάται από τις ιδιωτικές επενδύσεις. Όπως και να έχει, επαληθεύτηκαν. Η Black Tuesday ήταν γεγονός και η πρώτη δοκιμασία του καπιταλισμού στον 20ο αιώνα είχε ήδη ξεκινήσει. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 1929 εξελίχθηκε σε μια παγκόσμια οικονομική κρίση και είχε ολέθριες συνέπειες. Μία από αυτές και ίσως η δεύτερη πιο σημαντική μετά την πληθώρα αυτοκτονιών[1] που υπήρχε λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών ήταν η άνοδος φασιστικών αντιλήψεων στην πολιτική εξουσία, που οδήγησε στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Ήδη ο καπιταλισμός και συνεπώς τα νεοκλασικά οικονομικά μοντέλα άρχισαν να εμφανίζουν τρωτά σημεία.
Η κρίση του 2008
Το 2008 «η φούσκα των ακινήτων έσκασε»[2]. Μία φούσκα που δημιουργήθηκε κυρίως στην Αμερική, εξαιτίας των πολύ χαμηλών επιτοκίων που κυριαρχούσαν και ώθησε τους ανθρώπους να δανείζονται χωρίς σταματημό με σκοπό να έρθουν όλο και πιο κοντά στο όνειρο της ιδιοκτησίας. Η πτώχευση και το «λουκέτο» της Lehman Brothers το 2008 ήταν σαν η σειρήνα της κρίσης να χτυπούσε ξανά την πόρτα της καπιταλιστικής οικονομίας όλο και πιο δυνατά. Δυστυχώς, η θεωρία του Kondratieff για τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου είχε επαληθευτεί, με αποτέλεσμα ο καπιταλισμός να είχε πλέον μπει σε μια νέα τροχιά ύφεσης. Το 2009 η κρίση γενικεύεται και ξεσπά παγκόσμια ύφεση που οι ισχυρές οικονομίες την ξεπέρασαν σε μικρό χρονικό διάστημα, ενώ ανίσχυρες χώρες υπέστησαν ολέθριες συνέπειες.
Η αποτυχία και των νεοκλασικών
Το καπιταλιστικό σύστημα έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο που οι οικονομικές κρίσεις είναι αναγκαίες, ώστε να «αναζωογονείται». Οι δύο παραπάνω κρίσεις μάς δείχνουν ότι ο νόμος του Say, δηλαδή πως η προσφορά δημιουργεί την ζήτηση και ότι οι χαμηλοί μισθοί μειώνουν την ανεργία, δεν ισχύουν. Είναι σαφές ήδη από το 1929 ότι ο καπιταλισμός αυτούσιος δεν είχε την δυνατότητα να αντέξει σε βάθος χρόνου, ειδικά με τον κίνδυνο του κομμουνιστικού κινδύνου να εγκυμονεί εκείνη την περίοδο.
Η άνοδος των Κεϋνσιανών οικονομικών
Η κεϋνσιανή οικονομική σκέψη προέρχεται από τις αντιλήψεις και τις ιδέες του Άγγλου οικονομολόγου John Μaynard Keynes και αναδείχθηκε το 1945 με 1971 με την συνθήκη του Bretton-Woods. Όπως αναφέρει o Robert Skidelsky στο βιβλίο του «Keynes, επιστροφή στην διδασκαλία του», ο Keynes δεν θεωρούσε το καπιταλιστικό σύστημα καλό, αλλά το θεωρούσε καλύτερο από τα υπόλοιπα. Ουσιαστικά, επιθυμούσε να το διορθώσει και όχι να το αντικαταστήσει. Ως οικονομολόγος κατέρριψε την θεωρία που κυριαρχούσε για τις αποταμιεύσεις με το παράδοξο της φειδούς εξηγώντας πως, αν η αποταμίευση γίνεται μαζικά, αυτή αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ύφεση, αφού η συνολική ζήτηση θα μειωθεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιδέες του: H ζήτηση δημιουργεί την προσφορά καταρρίπτοντας συνεπώς τον νόμο του Say και την ανάγκη που υπάρχει στην οικονομία για αρμονική συνεργασία κράτους και επιχειρήσεων. Τέλος, θεωρούσε ότι σε περιόδους κρίσης θα έπρεπε να ασκείται επεκτατική [3] δημοσιονομική πολιτική. Οι ιδέες του Keynes γνώρισαν την «αποθέωση» – όπως αναφέραμε – για 26 χρόνια μέσω της συνθήκης του Bretton-Woods. Μια περίοδος που οι ανισότητες του εισοδήματος είχαν μειωθεί, υπήρχε αύξηση των κρατικών δαπανών για την υγεία, την παιδεία κ.ο.κ και το εμπόριο γινόταν με ελεγχόμενο ρυθμό, χωρίς σημαντικά φαινόμενα αισχροκέρδειας. Πρέπει να σημειωθεί πως η περίοδος του 1945-1971 ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη για τον δυτικό κόσμο, καθώς έπρεπε να διαφυλαχθεί ο οικονομικός φιλελευθερισμός από την ραγδαία άνοδο του σοσιαλισμού.
Συμπερασματικά,
ο Keynes με τις ιδέες του δημιούργησε έναν καπιταλισμό πιο ελπιδοφόρο και προσιτό για τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις και σταθεροποίησε την οικονομία με αρωγό τις κρατικές παρεμβάσεις στην αγορά. Πλέον οι ιδέες του έχουν ξεχαστεί, όμως o Paul Krugman αναφέρει ότι «η οικονομική θεωρία του Keynes είναι πιο επίκαιρη από ποτέ».
Πηγές:
https://www.sansimera.gr/articles/182
https://gravitonio.blogspot.com/2012/03/john-keynes-vs-milton-friedman.html
Skidelsky, R. (2012), Keynes επιστροφή στην διδασκαλία του, εκδόσεις Κριτική.
Galbraith, J.K. (1954), Το μεγάλο κραχ του 1929, εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη.
Rodrik, D. (2012), Το παράδοξο της
παγκοσμιοποίησης, εκδόσεις Κριτική.
[1] 23000 σε έναν χρόνο
[2] Ήδη από το 2007 αρκετοί δανειζόμενοι δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους και αρκετά γραφεία που «είχαν εξειδικευτεί» στα στεγαστικά, έκλειναν το ένα μετά το άλλο.
[3] Επεκτατική δημοσιονομική πολιτική είναι όταν το κράτος αυξάνει τις κρατικές δαπάνες ή μειώνει τη φορολογία.
