Γνωστικός ή Δομικός Εποικοδομισμός

Tι είναι Γνωστικός Εποικοδομισμός; Ποια είναι τα τυπικά στάδια νοητικής ανάπτυξης ενός παιδιού; Πώς μαθαίνουν τα παιδιά και σε ποια ηλικία; Ας γνωρίσουμε μια θεωρία με σημαντική συνεισφορά και επιρροή στα Παιδαγωγικά και την Ψυχολογία, την θεωρία του Γνωστικού ή Δομικού Εποικοδομισμού.

Βασικός εισηγητής της θεωρίας του γνωστικού εποικοδομισμού είναι ο Piaget. Σύμφωνα με την θεωρία του Piaget η ψυχοπνευματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου συνιστά μια εξελικτική διαδικασία, η οποία διαμορφώνεται μέσα από διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια. Η ηλικία του παιδιού και οι εμπειρίες του συνιστούν τις παραμέτρους εκείνες, οι οποίες ρυθμίζουν το κάθε στάδιο για την ανάπτυξη ορισμένων από τις διανοητικές του λειτουργίες. Ο Piaget επικέντρωσε το ερευνητικό του ενδιαφέρον στην ανάπτυξη της λογικής σκέψης – επιστημονική σκέψη – του παιδιού. Η λογική σκέψη του παιδιού περιγράφεται από τον Ελβετό ψυχολόγο ως μια διαδικασία εξελικτική, η οποία διαμορφώνεται μέσα από διαφορετικά στάδια. Ο χρονολογικός προσδιορισμός των σταδίων αυτών είναι ο ακόλουθος:

  • μέχρι 2 ετών το αισθησιοκινητικό στάδιο,
  • από 2 ετών έως 7 ετών το στάδιο της προλογικής σκέψης,
  • από 7 έως 12 ετών το στάδιο των συγκεκριμένων πράξεων και
  • από 12 ετών το στάδιο των λογικών τυπικών πράξεων.

Στο αισθησιοκινητικό στάδιο τα παιδιά ανακαλύπτουν τον κόσμο μέσω των αισθήσεων και της κινητικής τους δράσης και βασικό επίτευγμα αυτού του σταδίου γνωστικής ανάπτυξης είναι ότι το παιδί αντιλαμβάνεται τις διακριτές και σταθερές ιδιότητες που διαθέτει το περιβάλλον.

Στο προ-λειτουργικό στάδιο ή στάδιο της προλογικής σκέψης τα παιδιά αναπτύσσουν την ομιλία, προσδιορίζουν αντικείμενα και εικόνες με συμβολικό τρόπο, αποκτούν αυξημένο αυτοέλεγχο και αναπτύσσουν αριθμητικές ικανότητες. Βασικό χαρακτηριστικό του προ-λειτουργικού σταδίου είναι ο εγωκεντρισμός, σύμφωνα με τον οποίο το παιδί έχει την τάση να ερμηνεύει τον κόσμο αποκλειστικά με βάση τη δική του θέση.

Στο λειτουργικό στάδιο ή στάδιο των συγκεκριμένων πράξεων τα παιδιά είναι πολύ λιγότερο εγωκεντρικά και είναι σε θέση να κάνουν μαθηματικούς υπολογισμούς πολλαπλασιασμού, διαίρεσης και αφαίρεσης.

Τα παιδιά, τα οποία διέρχονται το στάδιο των λογικών τυπικών πράξεων και της τυπικής λειτουργικής περιόδου διαμορφώνουν και ελέγχουν υποθέσεις, οργανώνουν τις πληροφορίες και αιτιολογούν επιστημονικά. Τα παιδιά αυτού του σταδίου είναι σε θέση να συλλάβουν αφηρημένες υποθετικές ιδέες και να δείξουν τα αποτελέσματα της αφηρημένης σκέψης με συμβολικά μέσα (π.χ. γραπτό λόγο, υποκριτική). Τα παιδιά που διέρχονται το στάδιο των τυπικών λειτουργικών πράξεων είναι σε θέση να εξετάσουν όλους τους ενδεχόμενους τρόπους, για να λύσουν και να εξετάσουν θεωρητικά ένα πρόβλημα, προκειμένου να διερευνήσουν θεωρητικά μια λύση.

Σύμφωνα με τον Piaget τα πρώτα τρία στάδια γνωστικής ανάπτυξης είναι καθολικά. Ωστόσο, δεν φτάνουν όλοι οι ενήλικες στο στάδιο της τυπικής λειτουργικότητας. Οι διαδικασίες της τυπικής σχολικής εκπαίδευσης διαδραματίζουν εν μέρει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της τυπικής λειτουργικής σκέψης. Ενήλικες με χαμηλή σχολική επίδοση έχουν την τάση να σκέφτονται με περισσότερο συγκεκριμένους όρους και να διακατέχονται από έντονα στοιχεία εγωκεντρισμού.

Ορισμένα βασικά αξιώματα της θεώρησης που είχε ο Piaget για τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης είναι τα ακόλουθα. Ο Piaget πίστευε στην έννοια της εξελικτικότητας των σταδίων της ψυχοπνευματικής ανάπτυξης του ατόμου. Επιπρόσθετα, θεωρούσε προϋπόθεση για τις λειτουργίες του επόμενου σταδίου τις κατακτήσεις του προηγούμενου σταδίου (όχι μόνο ως ποσοτικές αλλά και ως ποιοτικές αλλαγές της όλης δομής ενός τρόπου σκέψης). Ο ρυθμός, με τον οποίο τα άτομα περνούν από το ένα στάδιο στο άλλο μπορεί να διαφέρει, αλλά η σειρά των σταδίων ανάπτυξης είναι αδύνατον να ανατραπεί. Τέλος, η εξέλιξη αυτή των γνωστικών σταδίων ανάπτυξης είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον του και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις υποκειμενικές ιδιομορφίες του τρόπου, με τον οποίο το άτομο διευθετεί τις βιοψυχολογικές του δυνατότητες, προκειμένου η πραγματικότητα να γίνεται για το άτομο κατανοητή και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος.

Ορισμένες βασικές έννοιες της θεωρίας του Piaget είναι το «γνωστικό σχήμα», η «προσαρμογή», η «αφομοίωση», η «συμμόρφωση» και η «εξισορρόπηση». Γνωστικό σχήμα, σύμφωνα με τη θεωρία του γνωστικού εποικοδομισμού, είναι μια απλή αναπαράσταση που δείχνει τα κύρια χαρακτηριστικά μιας έννοιας. Η προσαρμογή (adaptation) είναι βασικό συστατικό της ανθρώπινης νοημοσύνης, αφού κατά τον Piaget νοημοσύνη είναι η προσαρμογή σε νέες καταστάσεις. Αφομοίωση είναι η διαδικασία, με την οποία χρησιμοποιούνται οι υπάρχουσες δομές του ανθρώπου, για να κατανοήσει ο ίδιος το περιβάλλον και να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Συμμόρφωση ονομάζεται η διαδικασία, κατά την οποία οι προηγούμενες γνωστικές δομές του οργανισμού αλλάζουνε, προκειμένου το άτομο να είναι σε θέση να ανταποκριθεί αποτελεσματικότερα σε νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και εμπειρίες. Είθισται τα προηγούμενα γνωστικά σχήματα να αντιφάσκουν με τα νέα και να μην θεωρούνται πλέον τα προηγούμενα βιώσιμα. Εξισορρόπηση, τέλος, είναι έννοια που συνδέεται με την λειτουργία ενός συστήματος, το οποίο βρίσκεται σε συνεχή διάδραση με το περιβάλλον του.

(Ο χρονολογικός προσδιορισμός των σταδίων)

Πηγές:

· Giddens A. (2002), Κοινωνιολογία, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα

· Hughes M., Kroehler C. (2007), Κοινωνιολογία. Οι Βασικές Έννοιες, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα

· Κόμης Β. (2004), Εισαγωγή στις Εκπαιδευτικές Εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα

· Μουντρίδου Μ. (2006), Σημειώσεις Διδιασκαλιας για το Μάθημα: «Εκπαιδευτική Τεχνολογία – Πολυμέσα» , Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Γενικό Τμήμα Παιδαγωγικών Μαθηματων

· Ομάδα Εκπαιδευτικών – Παιδαγωγών (2004), Κλάδος Κοινωνιολόγων. Διαγωνισμοί Πρόσληψης Εκπαιδευτικών Α.Σ.Ε.Π., εκδόσεις Πελεκάνος, Αθήνα

· Ράπτης Α., Ράπτη Α. (2004), Μάθηση και Διδασκαλία στην Εποχή της Πληροφορίας. Ολική Προσέγγιση, τόμος Α’ , Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα

· Σάτμαρη Α.(2009) (επίβλεψη Ραγκούση Μ.) Συνεργατικά Περιβάλλοντα Ηλεκτρονικής Μάθησης: Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Υλικού σε Περιβάλλον moodle και wiki και Εφαρμογή στη Διδασκαλία της Φυσικής, Διπλωματική Εργασία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

· Σολομωνίδου Χ. (2006), Νέες Τάσεις στην εκπαιδευτική τεχνολογία. Εποικοδομητισμός και σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης. Εκδόσεις Μεταίχμιο, χ.τ.

Απόφοιτος Κοινωνιολογίας και Διοίκησης Επιχειρήσεων με μετεκπαίδευση στα Παιδαγωγικά και ασορτί κοστουμάκι με μεταπτυχιακά καπρίτσια στις Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση γράφει αβάδιστα και από απόγνωση για να σωθεί από τις σκέψεις του.