Όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν μια ισχυρή ανάγκη να ανήκουν κάπου. Επιθυμούν και επιλέγουν να έχουν θετικές αλληλεπιδράσεις και θετικούς συναισθηματικούς δεσμούς με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους. Σύμφωνα με τη θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby, η διαμόρφωση θετικών δεσμών με την οικογένεια, ήδη από τη γέννηση, λειτουργεί ως προσαρμοστικός μηχανισμός που συντελεί στην γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Κατά τη διάρκεια της ζωής τους οι άνθρωποι επιθυμούν να αγαπηθούν για το ποιοι είναι. Ωστόσο, μερικά παιδιά μεγαλώνουν νιώθοντας ότι η αγάπη από τους σημαντικούς άλλους θα τους δοθεί μόνο αν εκπληρωθούν ορισμένες προσδοκίες, με αποτέλεσμα η απόκτηση της αγάπης από τους γονείς να θεωρείται βραβείο. Αυτές οι αντιλήψεις για την αγάπη υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθήματα αναξιότητας, χαρακτηρίζοντας τον εαυτό τους ως ανθρώπους που δεν αξίζουν να αγαπηθούν.
Ασφαλής δεσμός προσκόλλησης
Τα συναισθήματα της αγάπης και της θετικής σύνδεσης με την οικογένεια είναι θεμελιώδη για την παιδική και εφηβική ανάπτυξη και την λειτουργικότητα και ωριμότητα στην ενήλικη ζωή. Οι θετικοί δεσμοί νωρίς στην παιδική ηλικία θέτουν το έδαφος για την μεταγενέστερη ψυχοκοινωνική ευεξία. Ο Bowlby υποστήριζε ότι οι θετικές αλληλεπιδράσεις με τα διαθέσιμα υποστηρικτικά δίκτυα επιτρέπουν στα παιδιά να αναπτύξουν ένα μοντέλο πεποιθήσεων για τον εαυτό τους που να στηρίζεται στην αντίληψη της αξίας της αγάπης και της φροντίδας στους άλλους. Τα άτομα αυτά έχουν θετικότερες σκέψεις για τον εαυτό τους με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν θετικές διαπροσωπικές σχέσεις στην μετέπειτα ζωή. Παρόμοια άποψη εξέφρασε και ο Fromm ο οποίος υποστήριξε ότι οι μητέρες που φροντίζουν τα παιδιά τους τα διδάσκουν ότι είναι αξιαγάπητα και μοναδικά απλά με το να είναι ζωντανά.
Ανασφαλής δεσμός προσκόλλησης
Το συναίσθημα της αναξιότητας της αγάπης θα μπορούσε να οφείλεται στην αντίληψη των υπερβολικών απαιτήσεων και προσδοκιών των γονιών για το παιδί τους. Με άλλα λόγια, η αγάπη από τους γονείς εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο το παιδί θα εκπληρώσει αυτές τις προσδοκίες. Ο Fromm υποστήριξε ότι αυτή η υπό όρους αγάπη προέρχεται από τις αλληλεπιδράσεις του παιδιού με τον πατέρα, καθώς δεν υπάρχει κάποια «φυσική» σχέση και η αγάπη του πατέρα πρέπει να αποκτηθεί, σε αντίθεση προς την μητέρα, που η αγάπη της είναι άνευ όρων και φυσικό επακόλουθο της γέννας. Αυτές οι προσδοκίες δημιουργούν συναισθήματα ανησυχίας και άγχους στα παιδιά.
Παράλληλα, όταν το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι φροντιστές του δεν είναι διαθέσιμοι και δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του διαμορφώνει γνωστικά σχήματα αναξιότητας. Λέγεται ότι αυτές οι αντιλήψεις παραμένουν μάλλον σταθερές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής καθοδηγώντας τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές, με επιπτώσεις στην προσοχή, την μνήμη και την γνώση. Η αίσθηση της χαμηλής αυτοαξίας συνδέεται με ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Ο μη ασφαλής δεσμός μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη κατάθλιψης και άγχους, σε προβλήματα με χρήση ουσιών, διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένο νευρωτισμό. Εν συνεχεία, μπορεί να έχουν φτωχότερες διαπροσωπικές δεξιότητες.
Οικογενειακό Περιβάλλον
Οι επιστημονικές έρευνες αναφέρουν ότι οι συνθήκες του γονικού περιβάλλοντος, η γονική μέριμνα και το γονικό πρότυπο διαπαιδαγώγησης μπορεί να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα παιδιά, επιδεινώνοντας τα συναισθήματα αναξιότητας με βαθιές επιπτώσεις στον τρόπο που αντιλαμβάνεται κάποιος τον εαυτό του.
Τα θετικά οικογενειακά περιβάλλοντα, όπου οι γονείς είναι υποστηρικτικοί, ζεστοί και αλληλεπιδρούν με τα παιδιά έχουν συσχετιστεί με θετική κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η αίσθηση της υποστήριξης ότι κάποιος έχει την εμπιστοσύνη της οικογένειας και ότι μπορεί να πάρει τις δικές του αποφάσεις, μπορεί να μειώσει την πιθανότητα του αρνητικού συναισθήματος της αναξιότητας.
Αντίθετα, τα αρνητικά οικογενειακά περιβάλλοντα, όπου οι γονείς είναι σκληροί, αδιάφοροι και μη επικοινωνιακοί έχουν συνδεθεί με κοινωνικές και συναισθηματικές αναπτυξιακές δυσκολίες. Επίσης, η εμφάνιση υψηλών επιπέδων σύγκρουσης και διαφωνιών, η αίσθηση της μη υποστήριξης από την οικογένεια σε περιόδους δυσκολίας και συναισθηματικής δυσφορίας και η αίσθηση της παραμέλησης μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να αισθάνονται αβέβαια για την αγάπη των γονιών τους.
Γονική Φροντίδα
Γονική μέριμνα υπό όρους:
Το είδος της γονικής μέριμνας μπορεί να έχει σημαντικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τη μελλοντική ευημερία του παιδιού. Η κακή γονική μέριμνα έχει διαπιστωθεί ότι συσχετίζεται με μια σειρά αρνητικών αποτελεσμάτων, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς, της χαμηλής συναισθηματικής και γενικής ευημερίας (μεγαλύτερη ανησυχία και πίεση, διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμηση). Μπορεί να οδηγήσει το παιδί να πιστέψει ότι η αγάπη από τους γονείς είναι ασταθής και αναξιόπιστη.
Η συνήθεια της υπό όρου αγάπη χρησιμοποιείται συχνά ως πρακτική γονικής μέριμνας με στόχο την διδασκαλία των παιδιών να εκτιμούν τις συμπεριφορές. Ωστόσο, η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι δεν είναι η βέλτιστη πρακτική διαπαιδαγώγησης.
Άνευ όρων γονική μέριμνα:
Τελευταία, εμφανίζεται η άνευ όρων γονική μέριμνα, η παροχή απεριόριστης θετικής στάσης όπου τα παιδιά διδάσκονται ότι είναι καλά και αξιαγάπητα ανεξάρτητα από τις πράξεις τους. Αυτή η τακτική οδηγεί στην αύξηση της αυτοεκτίμησης η οποία βοηθά στην αντιμετώπιση πολλών ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Για το σκοπό αυτό, πολλοί γονείς επικεντρώνονται στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης φοβούμενοι ότι, αν τα παιδιά τους δεν αισθάνονται καλά για τον εαυτό τους, θα διατρέχουν κίνδυνο για συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, μέσω της άνευ όρων αποδοχής, τα παιδιά έχουν καλύτερη απόδοση στο σχολείο, αυξημένη αυτοεκτίμηση και δημιουργικότητα. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η στρατηγική ενέχει προβλήματα.
Συνδυασμός:
Οι επιστήμονες θεωρούν τον συνδυασμό των δυο στρατηγικών μια βιώσιμη στρατηγική γονικής μέριμνας που ενισχύει τον αυτοέλεγχο και τον αυτοσεβασμό. Μια τέτοια εστίαση μπορεί να διαμορφώσει άτομα ικανά να αλληλεπιδρούν με τους άλλους και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα προβλήματα και απογοητεύσεις. Η υπό όρους γονική φροντίδα μπορεί να είναι μια οδός μέσω της οποίας θα ενισχύονται οι θετικές αξίες και συμπεριφορές του παιδιού. Παράλληλα, θα μάθει να αγαπιέται για το ποιο πραγματικά είναι, αλλά αν οι πράξεις του δεν δικαιολογούνται, τότε να μην φοβάται την αποδοκιμασία και την τιμωρία. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν ότι αυτές οι απορρίψεις δεν αντανακλούν απαραιτήτως μείωση ή απώλεια της αξίας της αγάπης που δέχονται.
Πηγές:
Overup, C.S., Brunson, J.A., Steers, M.N. &Acitelli, L.K.(2017). I know I have to earn your love: how the family environment shapes feelings of worthiness of love. International Journal of Adolescence and Youth, 22:1, 16-35. DOI:10.1080/02673843.2013.868362
