Μάτι, Κόκκινο Λιμανάκι, Νέος Βουτζάς και Κινέτα οι περιοχές της Ανατολικής και Δυτικής Αττικής που επλήγησαν από τη φονική φωτιά (και όχι μόνο) που ξέσπασε στις 23/7/2018. Μέσα σε μισή ώρα η πυρκαγιά διένυσε περίπου μια απόσταση 7 χλμ με απίστευτη ταχύτητα, σε μια μέρα ίσως με 11 μποφόρ ανέμων, αφήνοντας πίσω της χάος και αποκαΐδια. Η καταστροφή εκτιμάται σε χιλιάδες στρέμματα καμένης γης, μέσα σε οικιστική ζώνη, δεκάδες νεκρούς, δεκάδες τραυματίες και ακόμη αγνοούμενους ανθρώπους.
Η πυρκαγιά, ως φυσικό γεγονός, έχει το μεγαλύτερο και μακροπρόθεσμο αντίκτυπο σε ανθρώπους και περιβάλλον. Τεράστιες καταστροφές σε σπίτια, αυτοκίνητα και περιουσίες που με μόχθο δημιουργήθηκαν. Απειλεί την υγεία των ανθρώπων εξαιτίας της αποπνικτικής ατμόσφαιρας από τον καπνό, ενώ προκαλεί σοβαρούς τραυματισμούς και εγκαύματα. Κοστίζει ανθρώπινες ζωές με σημαντικές επιδράσεις στην ψυχολογία λόγω της ξαφνικής απώλειας αγαπημένων προσώπων, οικογενειών, συγγενών και φίλων. Τέλος, καταστρέφει δασικές εκτάσεις, με ανεπανόρθωτες και ανυπολόγιστες συνέπειες στο περιβάλλον και την οικονομία που προέρχεται από αυτό. Συχνά οι συνέπειες και τα προβλήματα είναι εμφανή μελλοντικά, όσο οργανωμένη και αν είναι η προσπάθεια και η εκστρατεία κατά της πυρκαγιάς, ακόμη και κάτω από ευνοϊκότερες και καλύτερες συνθήκες.
Η πυρκαγιά αποτελεί σημαντικό στρεσογόνο και τραυματικό γεγονός καθώς η δύναμη και η κατεύθυνσή της μπορεί να αλλάξει ανά πάσα στιγμή προκαλώντας σύγχυση και πανικό. Είναι πραγματικότητα πως οι άνθρωποι που εκτίθενται στην εμπειρία της φωτιάς βιώνουν δυνατά συναισθήματα. Αμέσως μετά τη φυσική καταστροφή συναισθήματα άρνησης, θυμού, απογοήτευσης κατακλύζουν τους ανθρώπους, οι οποίοι βρίσκονται σε κατάσταση σοκ. Πρόκειται για φυσιολογικές αντιδράσεις που έχουν ως στόχο να προστατεύσουν τον οργανισμό από παραπάνω ζημία. Αμέσως μετά την υποχώρηση του σοκ τα συναισθήματα ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Οι άνθρωποι δεν βιώνουν με τον ίδιο τρόπο και ένταση την ψυχολογική δυσφορία που προέρχεται από την πυρκαγιά και αυτό διότι ο ψυχολογικός αντίκτυπος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Αρχικά, ο βαθμός επίδρασης της φωτιάς, δηλαδή το επίπεδο της έκθεσης, της απώλειας και η απειλή για την ίδια τη ζωή διαφέρουν. Επίσης, διαφέρει η γνωστική επεξεργασία του γεγονότος, δηλαδή η ψυχραιμία και η ώριμη σκέψη για δράση. Κάποιοι άνθρωποι γνωρίζουν τις κατάλληλες στρατηγικές διαχείρισης και αντιμετώπισης. Τα ατομικά χαρακτηριστικά, δηλαδή η ηλικία και το φύλο, και τέλος, τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού περιβάλλοντος, δηλαδή ο βαθμός γονικής υποστήριξης και οι αντιδράσεις της οικογένειας στο ίδιο το γεγονός μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούν και ελέγχουν τα συναισθήματα τους.
Συνέπειες σε ενήλικες
Κατά γενική ομολογία, οι περισσότεροι βιώνουν έντονα και ίσως απρόβλεπτα συναισθήματα. Υπάρχει μεγαλύτερη τάση να νιώθουν πιο ευέξαπτοι από το συνηθισμένο και η διάθεση να μεταβάλλεται συνεχώς με γρήγορους ρυθμούς.
Η ανησυχία, το άγχος, η νευρικότητα και ίσως τα καταθλιπτικά συναισθήματα να είναι παρόντα. Οι σκέψεις και η συμπεριφορά επηρεάζονται με αναφορές ανθρώπων σε μετατραυματικό στρες. Ανάδρομες αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος μπορεί να συμβαίνουν χωρίς προφανή λόγο και να οδηγούν σε σωματικές αντιδράσεις, όπως εφίδρωση και ταχυκαρδία. Άλλες φορές ίσως να αισθάνονται δυσκολία συγκέντρωσης και αδυναμία να πάρουν λογικές αποφάσεις, ή να νιώθουν περισσότερο μπερδεμένοι και συγχυσμένοι. Διαταραχές ύπνου και διατροφικές διαταραχές αναφέρονται συχνά. Επιπλέον, η σειρήνα, ο καπνός, ή τα πυροσβεστικά οχήματα μπορούν να πυροδοτήσουν την αναβίωση τραυματικών συναισθηματικών αντιδράσεων και συναισθηματική δυσφορία. Οι διαπροσωπικές σχέσεις μπορεί να διαταράσσονται, με καβγάδες ή διαφωνίες με οικογένεια και φίλους, ενώ να παρατηρείται μειωμένη εργασιακή απόδοση και χαμηλή λειτουργικότητα σε καθημερινές ασχολίες. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αποσύρονται ή να αποφεύγουν κάθε είδους συνηθισμένης δραστηριότητας. Σωματικά συμπτώματα μπορεί να είναι παρόντα και να συνοδεύουν το έντονο στρες, όπως πονοκέφαλοι, ναυτία, πόνος στο στήθος.
Ο δρόμος προς την συναισθηματική ανάρρωση
Για την ανάκτηση της ψυχικής ακεραιότητας, της συναισθηματικής ευεξίας και επανάκτησης του ελέγχου της ζωής ο Αμερικανικός Ψυχολογικός Σύλλογος προτείνει οι άνθρωποι αυτοί να δώσουν στον εαυτό τους χρόνο και χώρο να προσαρμοστεί στην αλλαγή. Είναι μια από τις δυσκολότερες στιγμές της ζωής τους και, επομένως, αξίζει να τους επιτραπεί να θρηνήσουν, για όσα βίωσαν και για όσα έχασαν. Καλό θα ήταν να καλέσουν υποστήριξη από ανθρώπους που εμπιστεύονται και που νοιάζονται για εκείνους και που είναι πρόθυμοι να ακούσουν τις ανησυχίες και τον πόνο τους. Παράλληλα, να περιορίσουν ή να αποφύγουν την συνεχή ενημέρωση από το διαδίκτυο, την τηλεόραση και τις εφημερίδες. Η έκθεση αυτή μπορεί στην πραγματικότητα να πυροδοτήσει το άγχος.
Η αναζήτηση τοπικής υποστήριξης από οργανωμένες ομάδες είναι βοηθητική, καθώς απαρτίζονται από κατάλληλα εκπαιδευμένους και έμπειρους επαγγελματίες υγείας και ψυχολόγους. Επίσης, αξίζει να δεσμευτούν σε υγιείς συμπεριφορές, όπως η σωστή και ισορροπημένη διατροφή, η σωματική άσκηση και η ξεκούραση, με στόχο την ενίσχυση της ικανότητας να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το στρες. Η συστηματική άσκηση βοηθά στην απόσπαση της προσοχής από την επαναλαμβανόμενη σκέψη για το γεγονός της πυρκαγιάς. Η ασχολία με κάτι που τους ευχαριστεί θα επιταχύνει τη γρηγορότερη ανάρρωση. Αναφορικά με τις δυσκολίες ύπνου προτείνονται τεχνικές χαλάρωσης για άμεση ανακούφιση. Τέλος, είναι επιτακτική η ανάγκη να αποφεύγεται το αλκοόλ και οι ψυχοτρόπες ουσίες ως άμεση πηγή ανακούφισης του πόνου και των αρνητικών συναισθημάτων, καθώς αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την σωματική και συναισθηματική επιβάρυνση του οργανισμού μακροπρόθεσμα.
Συνέπειες σε παιδιά
Τα παιδιά αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Ιδιαίτερα αν έχουν βιώσει την εμπειρία της πυρκαγιάς ή έχουν χάσει την οικογένεια και την κατοικία τους, η διαχείρισή τους είναι δυσκολότερη.
Συχνά αναφέρουν ότι ανησυχούν ότι η καταστροφή θα επαναληφθεί ή ότι θα απομακρυνθούν από τους γονείς τους. Φοβούνται για την ασφάλεια τόσο τη δική τους, όσο και των κοντινών τους ανθρώπων.
Νιώθουν έντονο άγχος και είναι περισσότερο επιρρεπείς σε εφιάλτες τη νύχτα. Δυσκολεύονται να κοιμηθούν μόνα τους, κλαίνε ευκολότερα και δηλώνουν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους και στομαχόπονους. Ίσως να παρατηρείται μειωμένη επίδοση στο σχολείο, αφηρημάδα ή να παρουσιάζουν τάσεις απομόνωσης ή μοναχικότητας. Κάποιες φορές παρατηρούνται έντονα ξεσπάσματα συμπεριφοράς, αλλαγές διάθεσης, επιθετικότητα ή ευερεθιστότητα.
Ο δρόμος προς την συναισθηματική ανάρρωση για τα παιδιά
Οι γονείς και οι κοντινοί άνθρωποι που νοιάζονται για αυτά μπορούν με διάφορες ενέργειες να τα καθησυχάσουν και να μειώσουν την συναισθηματική τους φόρτιση. Προτείνεται να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί τους, καθώς η στοργή και η φροντίδα μπορεί να είναι ανακουφιστική. Να παρέχουν χαρούμενες δραστηριότητες που χαλαρώνουν την συναισθηματική ένταση. Τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά έχουν την τάση να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με το συμβάν μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας, όπως το σχέδιο και το παιχνίδι. Τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά καλό θα ήταν να ενθαρρύνονται να συζητούν τα συναισθήματα και τις ιδέες, ώστε να αποβάλλουν την ένταση, τη σύγχυση και το στρες. Να απαντώνται οι ερωτήσεις τους με ειλικρίνεια και όρους που μπορούν να καταλάβουν.
Επίσης, είναι γεγονός ότι χρειάζονται συνεχή επιβεβαίωση ότι έχουν ανθρώπους δίπλα τους που νοιάζονται γι’ αυτά, τα προστατεύουν και κατανοούν τους φόβους και τις ανησυχίες τους. Οι προκαθορισμένες στην ώρα δραστηριότητες, όπως το φαγητό, ο ύπνος και το παιχνίδι δημιουργούν την αίσθηση της ασφάλειας και της προστασίας και το αίσθημα της επιστροφής σε μια κανονικότητα στη ζωή. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να προστατευτούν τα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας από τις πληροφορίες που δέχονται σχετικά με το γεγονός γιατί δεν είναι σε θέση να τις διαχειριστούν. Συνήθως οι εικόνες πυροδοτούν τραυματικές αναμνήσεις της καταστροφής.
Οι πληγές παραμένουν ανοιχτές και οι αναμνήσεις από εκείνη την ημέρα δεν πρόκειται να σβήσουν εύκολα για όσους ήρθαν αντιμέτωποι με την άνιση μάχη της φωτιάς.
Με ένα γλυπτό ονομαζόμενο “Melancholy” του Albert Gyorgy που βρίσκεται στη λίμνη της Γενεύης στην Ελβετία θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κάποιος το απέραντο κενό και την τεράστια θλίψη που βιώνουν οι άνθρωποι αυτές τις ημέρες.
Πηγές:
Jones,R.T., Ribre, D.P., Cunningham, P.B., Weddle, J.D. & Langley, A.K. (2002). Psychological impact of fire disaster on children and their parents. Behavior Modification, 26(2), 163-186.
www.apa.org/helpcenter/wildfire.aspx#
