Η δύσκολη φύση της Άνοιας

Όσο μεγαλώνουμε η μνήμη μας αρχίζει να εξασθενεί, αλλά για κάποιους ηλικιωμένους μπορεί να εξαφανιστεί εντελώς. Η λεγόμενη άνοια, η απώλεια της μνήμης και της εξασθένησης των νοητικών λειτουργιών, επηρεάζει την καθημερινότητα του ατόμου και την ικανότητα για ανεξάρτητη διαβίωση. Παράλληλα, δυσκολεύει και συχνά αναχαιτίζει την σύνδεση και την επικοινωνία με τους κοντινούς του ανθρώπους.

Στην συγκεκριμένη ταινία μικρού μήκους ένας παππούς μετακομίζει στο σπίτι της κόρης του και του εγγονού του προκειμένου να λάβει φροντίδα επειδή ταλαιπωρείται από άνοια. Η μετάβαση όμως είναι δύσκολη για την οικογένεια γιατί σύντομα μπαίνει σε μια ρουτίνα ζωής. Μέσα από αυτή την ρουτίνα ο εγγονός, αδυνατώντας να καταλάβει την νόσο του παππού του, αναζητά τρόπους να συνδεθεί μαζί του. Μέσα από παλιά άλμπουμ φωτογραφιών αφήνει τις εικόνες να καθοδηγήσουν την φαντασία του και να δημιουργήσει μια νέα σχέση με τον παππού του. Μεταμορφώνει τις ήδη υπάρχουσες αναμνήσεις του παππού του σε σχεδιαστικές αναπαραστάσεις οι οποίες ενεργοποιούν κομμάτια της μνήμης του. Η διαδικασία αυτή φέρνει την οικογένεια πιο κοντά, όπου καταφέρνουν να συνδεθούν ουσιαστικά.

Το συναίσθημα που αποτυπώνεται και από τις δυο πλευρές είναι βαρύ. Η άνοια είναι μια ασθένεια που αναδύει πολλά και συχνά αντιφατικά συναισθήματα τόσο στον ασθενή όσο και στο οικείο του περιβάλλον που αναλαμβάνει την στήριξη και την φροντίδα του.

Ο άνθρωπος που δεν θυμάται, βιώνει συναισθήματα αδικίας, απελπισίας, ανεπάρκειας και αδυναμίας. Πολύ συχνά νιώθει μόνος σε ένα περιβάλλον που δεν αναγνωρίζει και που θεωρεί απειλή. Προσπαθεί να επιβιώσει και να ζήσει. Γι’ αυτό και έχει τάσεις φυγής, απομόνωσης, ανάρμοστης ή επιθετικής συμπεριφοράς. Παρατηρούνται ενίοτε παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, ενώ απουσιάζει η συναισθηματική έκφραση. Μοιάζει σαν απώλεια της ίδιας του της ύπαρξης, να μην γνωρίζει ποιος είναι και προς τα πού πορεύεται.  

Αντίστοιχα, οι άνθρωποι που είναι δίπλα του βιώνουν συναισθήματα θλίψης, αδικίας, ενοχών και θυμού που συνυπάρχουν με την αγάπη, το νοιάξιμο, την νοσταλγία και την τρυφερότητα. Για αυτούς είναι δυσκολότερο να ισορροπήσουν τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα που η άνοια επιφέρει. Το άγχος που δημιουργεί η φροντίδα του πάσχοντος και οι δυσκολίες της καθημερινότητας αναδεικνύουν θυμό, κούραση και νευρικότητα την στιγμή που γνωρίζουν ότι οι ακραίες εκδηλώσεις μιας συμπεριφοράς δεν θα οδηγήσουν σε θετική κατάληξη. Η νοσταλγία που προέρχεται από τις αναμνήσεις δημιουργεί έντονα συναισθήματα λύπης και πόνου καθώς αισθάνονται ότι χάνονται οι σημαντικές στιγμές που είχαν ζήσει. Επιπλέον, κυριαρχούν συναισθήματα που σχετίζονται με την απόρριψη και την απογοήτευση.

Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες χρειάζεται υπομονή, ηρεμία, ψυχραιμία, συναισθηματική ενδυνάμωση και στήριξη. Η καλλιέργεια επικοινωνιακών δεξιοτήτων, κυρίως των μη λεκτικών (άγγιγμα, κράτημα χεριού, χάδι, χαμόγελο, σωματική επαφή, χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου) αποτελούν κομβικά σημεία. Η αποδοχή της νόσου, η ανοχή της κατάστασης, η ζεστασιά και η συμπάθεια προς το πρόσωπο του ασθενή θα βοηθήσουν στην απουσία των συγκρούσεων και των επικριτικών σχολίων, ενώ είναι απαραίτητο να μην παραμελείται η προσωπική υγεία, σωματική και ψυχική του φροντιστή. Χρειάζεται να αναγνωρίσει τα όρια των αντοχών του και να μην κατηγορεί τον εαυτό του, ώστε να παράσχει την κατάλληλη φροντίδα.

Απόφοιτη Ψυχολογίας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Eιδικευόμενη Ψυχοθεραπεύτρια Συστημικής/Οικογενειακής Ψυχοθεραπείας. Πιστεύω η ψυχολογία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας και η ύπαρξη της ψυχικής μας ευημερίας και γαλήνης δημιουργούν τις συνθήκες για μια πιο ευτυχισμένη και παραγωγική ζωή. Μόττο μου: «Ας δείξουμε εμπιστοσύνη στη ζωή και στο ένστικτό μας. Ξέρουν να μας καθοδηγούν». (nikolidakiel.psy@gmail.com)