Η λέξη «τραύμα» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «τιτρώσκω» που σημαίνει «πληγώνω», «προκαλώ τραυματισμό». Το ψυχικό τραύμα προκαλείται όταν το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με εξαιρετικά στρεσογόνα γεγονότα, απρόσμενα ή επώδυνα, τα οποία αδυνατεί να ελέγξει και να διαχειριστεί συναισθηματικά.
Η Ψυχοτραυματολογία είναι ο κλάδος της ψυχολογίας που μελετά τον τρόπο που δημιουργήθηκαν τα ψυχικά τραύματα και ποια είναι η επίδρασή τους στον ανθρώπινο ψυχισμό, ενώ εξετάζει τρόπους διαχείρισης και πρόληψης των τραυματικών γεγονότων. Η ανάδυσή της ταυτίζεται με την νομιμοποίηση της μετατραυματικής διαταραχής ως ψυχολογική διαταραχή. Άρχισε να ερευνάται περισσότερο όταν υπήρξαν καταγεγραμμένα συμπτώματα και ψυχολογικά προβλήματα που εμφάνισαν στρατιώτες σε παγκόσμιους πολέμους, καθώς και άνθρωποι σε φυσικές καταστροφές.
Τραυματικές εμπειρίες
Τραυματικές εμπειρίες μπορεί να αποτελέσουν μια δύσκολη γέννα, η απώλεια μιας εργασίας, ο χωρισμός από μια σημαντική σχέση, ένα μη υποστηρικτικό περιβάλλον, όπου κυριαρχεί η απόρριψη και ο φόβος, μια φυσική καταστροφή ή ένα σοβαρό ατύχημα.
Τραυματικά γεγονότα αποτελούν οι στιγμές εκείνες που κάποιος αισθάνθηκε έντονο φόβο, τρόμο ή ότι είναι αβοήθητος, όπως συμβαίνει στην σεξουαλική ή σωματική επίθεση, σε εκφοβισμό, σε ληστεία, σε τρομοκρατική επίθεση, σε κάποιον θάνατο αγαπημένου προσώπου, σε διάγνωση κάποιας σοβαρής απειλητικής νόσου, σε φυσικές καταστροφές (τσουνάμι, σεισμός, πυρκαγιά) ή σε μαζικές καταστροφές (πυρηνικό ατύχημα Τσέρνομπιλ).
Ο πιο συνηθισμένος εκλυτικός παράγοντας για την εκδήλωση της μετατραυματικής διαταραχής για τις γυναίκες είναι ο βιασμός και για τους άνδρες ο πόλεμος. Όμως, το πιο συνηθισμένο γεγονός που προηγείται της εμφάνισης της διαταραχής είναι η ξαφνική απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου λόγω θανάτου.
Ο άνθρωπος σε αυτές τις εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις προσπαθεί να αντεπεξέλθει και να τις ξεπεράσει. Όταν οι προσπάθειες και οι αντοχές του δεν είναι επαρκείς για να ξεπεράσει τα βιώματα αυτά, τότε δημιουργούνται ψυχικά «ρήγματα», που σημαίνει ότι οι εμπειρίες εγγράφονται ανεξίτηλα στη μνήμη και προκαλούν έντονη ψυχική δυσφορία.
«Υπάρχουν πληγές που δεν εμφανίζονται στο σώμα, αλλά είναι βαθύτερες και πιο επιζήμιες από οτιδήποτε αιμορραγεί»
Laurell Hamilton
Μετατραυματική διαταραχή
Η μετατραυματική διαταραχή προκύπτει μετά από έκθεση ενός ατόμου σε ένα τραυματικό γεγονός το οποίο προκάλεσε έντονο στρες. Το άτομο μπορεί να βίωσε ή να ήταν μάρτυρας σε ένα γεγονός στο οποίο να επήλθε πραγματικός ή επαπειλούμενος θάνατος, σοβαρός τραυματισμός ή απειλή της σωματικής ακεραιότητας του εαυτού ή των άλλων. Τραυματική εμπειρία αποτελεί επίσης και η πληροφόρηση για έναν απρόσμενο θάνατο ή σωματικό τραυματισμό.
Συμπτώματα
Το ψυχικό τραύμα είναι ξεχωριστό για τον καθένα, αλλά τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που πυροδοτούνται είναι το σοκ, η νευρικότητα, ο έντονος φόβος, το αίσθημα του αβοήθητου ή του τρόμου, η ενοχή που δεν αντέδρασε με διαφορετικό τρόπο την στιγμή του συμβάντος. Ο συνδυασμός όλων οδηγεί σε κατάρρευση κάθε δυνατότητας του ατόμου να αντιδράσει και να αμυνθεί με κάποιον τρόπο σε αυτό που συνέβη.
Τα συμπτώματα μπορεί να αρχίσουν μέσα σε τρεις μήνες από την εμπειρία του τραυματικού γεγονότος, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που τα συμπτώματα εμφανίζονται χρόνια μετά το περιστατικό.
Αυτό που πρέπει να καταστεί σαφές είναι πως οι ψυχολογικές και σωματικές αντιδράσεις που βιώνει ο καθένας είναι φυσιολογικές για τα μη φυσιολογικά και επώδυνα περιστατικά.
Τα αρχικά συμπτώματα σχετίζονται με την επίμονη αναβίωση του τραυματικού γεγονότος μέσα από επαναλαμβανόμενες, διεισδυτικές αναμνήσεις ή με επαναλαμβανόμενα, επώδυνα, ενοχλητικά όνειρα και εφιάλτες με περιεχόμενο το συγκεκριμένο γεγονός. Πιο σπάνια εκδηλώνονται αποσυνδετικά επεισόδια (flashbacks), που ο πάσχων αισθάνεται ότι αναβιώνει την τραυματική εμπειρία στην πραγματικότητα έχοντας παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις.
Ο πάσχων, για να περιορίσει την ψυχική δυσφορία, πολύ συχνά αποφεύγει επίμονα όλα τα ερεθίσματα που σχετίζονται με το τραύμα. Αποφεύγει να σκέφτεται και να μιλά για το τραυματικό γεγονός, να πηγαίνει σε μέρη, να κάνει δραστηριότητες ή να έρχεται σε επαφή με ανθρώπους που του θυμίζουν το γεγονός. Η προσπάθεια αποφυγής των ερεθισμάτων συχνά οδηγεί σε μερική «αμνησία» κάποιων πτυχών του τραυματικού γεγονότος.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο πάσχων βιώνει επίμονα συμπτώματα άγχους ή αυξημένης εγρήγορσης σαν να βρίσκεται σε έναν συνεχή κίνδυνο. Έχει ευαισθησία σε ξαφνιάσματα, σε δυνατούς θορύβους ή σε οσμές. Επίσης, τρομάζει εύκολα, γίνεται ευερέθιστος και έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού ή επιθετική συμπεριφορά.
Κάποιοι παρουσιάζουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως χρήση αλκοόλ ή επικίνδυνη οδική συμπεριφορά. Άλλοι παρουσιάζουν δυσκολία στον ύπνο, αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, δυσκολία στην συγκέντρωση και στην ολοκλήρωση εργασιών στην καθημερινότητα. Κάποιοι εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στο στήθος, ναυτία και ζάλη.
Πολύ συχνά ο πάσχων έχει αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό του, τους ανθρώπους ή τον κόσμο. Αισθάνεται αβοήθητος για το μέλλον, θλιμμένος και ανίκανος να ανταποκριθεί στην καθημερινότητα. Παρουσιάζει δυσκολία να διατηρήσει στενές διαπροσωπικές σχέσεις και νιώθει αποκομμένος από την οικογένεια και τους φίλους.
Διάγνωση
Για να υπάρξει η διάγνωση της μετατραυματικής διαταραχής, τα συμπτώματα θα πρέπει να εξακολουθούν να υφίστανται για μεγάλο διάστημα – περισσότερο από έναν μήνα – και να δυσχεραίνουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου κρατώντας τον μακριά από την φυσιολογική ζωή που είχε πριν το συμβάν. Αν η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι μικρότερη του τριμήνου, η διαταραχή θεωρείται οξείας μορφής, ενώ ορίζεται ως χρόνιας μορφής, αν η διάρκειά της είναι περισσότερο από τρεις μήνες.
Επιδημιολογικά στοιχεία
Οι μελέτες αναφέρουν ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει βιώσει έστω και ένα τραυματικό γεγονός μία φορά στη ζωή του.
Ακόμη και τα παιδιά μπορεί να τραυματιστούν ψυχικά, αν βρίσκονται σε ένα ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, αν οι γονείς τους είναι χωρισμένοι, αν υπάρχει σοβαρή ασθένεια, σεξουαλική, σωματική ή λεκτική κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία ή παραμέληση. Όταν το παιδικό ψυχικό τραύμα δεν αντιμετωπιστεί πρώιμα, πολύ συχνά εμμένει ένα αίσθημα φόβου και ανημπόριας που μεταβιβάζεται στην ενήλικη ζωή με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Η διάρκεια και η σοβαρότητα της διαταραχής ποικίλλει. Συνήθως τα συμπτώματα διαρκούν από μερικές ημέρες ως και μερικούς μήνες. Το 50% των πασχόντων επανέρχεται εντελώς μετά από τρεις μήνες. Σε άλλους μπορεί να καταστεί χρόνια ή να εμμείνει για δεκαετίες. Παρατηρείται συννοσηρότητα με την κατάθλιψη ή με άλλες αγχώδεις διαταραχές, καθώς και την κατάχρηση ουσιών.
Η συχνότητα της εμφάνισής της είναι 9% περίπου στο γενικό πληθυσμό. Εμφανίζεται με διπλάσια συχνότητα στις γυναίκες, καθώς γίνονται πιο συχνά θύματα ενδοοικογενειακής βίας, κακοποίησης ή βιασμού. Ωστόσο, η διαταραχή δεν εμφανίζεται σε όλους όσοι εκτίθενται σε τραυματικά γεγονότα.
Συνέπειες
Από τις πιο σημαντικές συνέπειες της διαταραχής στην λειτουργικότητα του ατόμου είναι η μειωμένη συναισθηματική διαθεσιμότητα, καθώς αισθάνεται «ψυχικά μουδιασμένος» ή νομίζει ότι διακατέχεται από μια «συναισθηματική αναισθησία». Και αυτό γιατί το ενδιαφέρον και η συμμετοχή του σε δραστηριότητες που παλαιότερα του έδιναν ευχαρίστηση μειώνονται. Παρουσιάζει περιορισμένη ικανότητα να βιώνει θετικά συναισθήματα και ειδικά όσα σχετίζονται με την εγγύτητα, την τρυφερότητα και την σεξουαλικότητα. Τέλος, αποφεύγει να κάνει μακροπρόθεσμες αισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον του, γιατί δεν προσδοκά ότι θα έχει μια φυσιολογική χρονική διάρκεια και εξέλιξη ζωής.
Η διαταραχή είναι διαχειρίσιμη όταν υπάρχει στήριξη, κοινωνικές δομές ψυχικής υγείας και φροντίδα του εαυτού μέσα από συστηματική ψυχοθεραπεία. Η διασφάλιση της σταθερότητας στη ζωή των πασχόντων μπορεί να μειώσει αισθητά τις συνέπειες ενός ψυχικού τραύματος.
Βιβλιογραφία:
- Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Εκδόσεις: Τόπος, Αθήνα.
Δικτυογραφία:
- https://www.webmd.com/mental-health/post-traumatic-stress-disorder#1
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/post-traumatic-stress-disorder/symptoms-causes/syc-20355967
- https://www.webmd.com/mental-health/emotional-trauma-18/emotional-trauma-aftermath
Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου
