Η θεωρία της εξέλιξης καθόρισε τα πιο επιτυχημένα μνημίδια. Πολλά από αυτά υπάρχουν ήδη μέσα μας. Με την πάροδο των αιώνων τα αποτυχημένα ξεχάστηκαν ή μεταλλάχθηκαν, μεταλλάσσοντας μαζί και τις ίδιες τις κοινωνίες.
Όμως το σύστημα έχει τρύπες. Ο ίδιος ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας (ή καλύτερα μας χρησιμοποιεί) έχει τρύπες ασφαλείας ελέγχου. Όποιος ελέγχει τα μνημίδιά μας, μας ελέγχει! Φυσικά και θα δημιουργούνταν, εξελικτικά, δυνάμεις που θα το εκμεταλλεύονταν.
Οπότε χρειάζεται να κοιτάξουμε πιο βαθιά από την επιφάνεια. Γιατί τα μνημίδια συσχετισμού, που λέγαμε στο προηγούμενο άρθρο [1], δεν βρίσκονται μόνο στις καθημερινές μας συνήθειες. Μερικά από αυτά είναι πανίσχυρα και μας προσβάλουν όλους ανεξαρτήτου καθημερινότητας ή μορφωτικού επιπέδου. Οι συσχετισμοί τους αγγίζουν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και φαίνονται σχεδόν απόλυτοι.
Όμως κανένας συσχετισμός μέσα σου δεν μπορεί να είναι απόλυτος, γιατί αυτό θα προϋπέθετε μια απόλυτη αλήθεια, και τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει [2]. Άρα πως διαμορφώνονται τα δημοφιλή μνημίδια συσχετισμού; Εδώ που τα λέμε το χρώμα του κόκκινου, η λέξη «ελευθερία», οι πρώτες νότες της πέμπτης συμφωνίας του Μπετόβεν ή ένα κουτάβι μπορεί να σημαίνουν εντελώς διαφορετικά πράγματα για σένα και για μένα. Άρα πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μας ελέγξουν μολύνοντάς μας με κάποιο μνημίδιο συσχετισμού;
Χρειάζεται μια κοινή αναφορά για όλους. Χρειάζεται κάτι στο οποίο όλοι ανεξαιρέτως θα δώσουν προσοχή. Κάτι που αν συνδεθεί με οποιοδήποτε μνημίδιο, αυτό θα έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να σε μολύνει. Αυτό το κάτι είναι τα βιολογικά κουμπιά [3], τα τρία Φ: το φαγητό, το φλερτ και ο φόβος.
Ας κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, τότε που οι άνθρωποι ήταν ακόμα υπερεξελιγμένοι πίθηκοι και η επικοινωνία περιορίζονταν σε άναρθρες κραυγές. Στην αυγή της ανθρωπότητας η βασιλεία των μνημιδίων ήταν πολύ περιορισμένη. Τον πρώτο λόγο είχαν τα γονίδια. Αυτά, όπως άλλωστε και τα μνημίδια, το μόνο που ήθελαν ήταν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν.
Αυτός τελικά είναι ο σκοπός της εξέλιξης και για αυτό τον λόγο δημιουργήθηκαν τα ανώτερα θηλαστικά, όπως ο άνθρωπος. Τα γονίδια «συμμάχησαν» και έφτιαξαν αυτούς τους πολύπλοκους οργανισμούς για να έχουν περισσότερες πιθανότητες στην επιβίωση και αναπαραγωγή.
Κάπου εδώ κάνουν την εμφάνισή τους τα βιολογικά κουμπιά, η γέφυρα (ας μου επιτραπεί) μεταξύ γονιδίων και μνημιδίων. Γιατί ναι μεν είναι μνημίδια, αλλά δεν τα μαθαίνουμε. Βρίσκονται μέσα μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Είναι στη ROM του εγκεφάλου μας, όταν κάνει boot στην πρώτη του αναπνοή στο μαιευτήριο.
Πρόκειται για το φαγητό, το σεξ και τον φόβο. Αν οτιδήποτε συνδεθεί με κάποιο από αυτά τα τρία είναι σχεδόν αδύνατον να μην μας κεντρίσει τουλάχιστον την προσοχή. Είναι στη φύση μας. Γιατί; Ας πάμε πάλι πίσω.
Στις σπηλιές τους ακόμα, ήταν πάρα πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους να βρίσκουν και να αποθηκεύουν φαγητό (τότε δεν υπήρχαν ούτε σουπερμάρκετ, ούτε ψυγεία), να γλυτώνουν από εκατομμύρια κινδύνους, όπως σαρκοβόρα ή καιρικές συνθήκες, και να κάνουν πολλά παιδιά, ώστε τα γονίδιά τους να αντιγράφονται όσο το δυνατόν περισσότερο. Γονότυποι ανθρώπων που δεν ήταν «ευαίσθητοι» σε ένα από αυτά τα τρία πράγματα με την πάροδο των αιώνων εξαλείφθηκαν είτε γιατί δεν επιβίωναν όσο οι υπόλοιποι, είτε γιατί δεν έκαναν αρκετούς απογόνους.
Χιλιετίες αργότερα φτάνουμε σε μένα και σε σένα. Όπως βλέπεις είμαστε η άκρη μιας αλυσίδας γονιδίων χιλιάδων ετών. Είμαστε αυτοί που επιβίωσαν από το ανελέητο ξεσκαρτάρισμα της εξέλιξης, επειδή οι επιτυχημένοι προϊστορικοί παππούδες μας ενδιαφέρονταν να βρουν τροφή, να ζευγαρώσουν και να αποφύγουν πιθανούς κινδύνους για εκείνους και την οικογένειά τους.
Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η επιβίωση και αναπαραγωγή των γονιδίων χρειάζονταν αυτά τα τρία πράγματα για να είναι επιτυχημένη. Γονίδια που δεν υποστήριζαν ή τουλάχιστον δεν έδιναν σημασία στα τρία Φ εξαλείφθηκαν μέχρι να φτάσουμε στο σήμερα. Αυτή είναι η μακρινή μας κληρονομιά. Σχεδόν όλοι μας διαθέτουμε κουμπιά μέσα μας για το φαγητό, το σεξ και τον φόβο, κουμπιά που αν πατηθούν είναι αδύνατο να μην κερδίσουν την προσοχή σου. Το πρώτο βήμα για να μολυνθείς.
Ορίστε ο λόγος για τις όλο και πιο πολύ καταστροφολογικές ειδήσεις. Δεν είναι κάποιο σκοτεινό σχέδιο των δημοσιογράφων. Απλώς ο φόβος «πουλάει», επειδή όλοι έχουμε την ευαισθησία αυτού του βιολογικού κουμπιού. Άρα θα δώσουμε σημασία. Όσο πιο τρομολαγνικό το δελτίο ειδήσεων, τόσο περισσότερη και η τηλεθέασή του!
Ορίστε ο λόγος για τα καλλίγραμμα ημίγυμνα μοντέλα που προσπαθούν να σου πουλήσουν από αρώματα και γιαούρτια μέχρι αυτοκίνητα και ταξίδια αναψυχής. Οποιαδήποτε τέτοια εικόνα θα σου πατήσει το βιολογικό κουμπί της αναπαραγωγής, ώστε να δώσεις σημασία και να μολυνθείς από το μνημίδιο της διαφήμισης.
Ορίστε κι ο λόγος για τα αμέτρητα έντυπα πιτσαρίας ή γυράδικου που κατά καιρούς κατακλύζουν την πόρτα σου, ή το γιατί στιγμιαία σου αποσπά την προσοχή κάποιος που τρώει στο δρόμο ή η μυρωδιά έξω από ένα ψητοπωλείο.
Τα πιο επιτυχημένα μνημίδια συσχετισμού είναι αυτά που συνδέουν το οτιδήποτε με ένα από τα τρία βιολογικά κουμπιά: το φαγητό, το σεξ ή τον φόβο. Είναι αυτά που, το πιο πιθανό, έχουμε κοινά όλοι ανεξαρτήτως καταβολών, μόρφωσης ή εμπειριών ζωής.
Προσπάθησε να δεις υπό αυτό το πρίσμα την καθημερινότητά σου. Πόσο πραγματικές ή «φουσκωμένες» είναι οι διάφορες δυστυχίες που σε περιμένουν, σύμφωνα με τον πολιτικάντη που προωθεί την προσωπική του ατζέντα; Πόσο σχετική είναι μια χαμογελαστή καλλονή με το τι μπορεί να προσφέρει σε εσένα το προϊόν που διαφημίζει; Πώς σε «διαλέγει» το φαγητό σου κάνοντας δύσκολο να μείνεις πιστός σε υγιείς διατροφικές συνήθειες;
Από τον Ασημακόπουλο Ανδρέα
Βιβλιογραφία
Ασημακόπουλος, Ανδρέας. Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάππα (Εκδόσεις Φυλάτος, 2015)
Sterenly, Kim and Griffiths, Paul E. Sex and Death: An Introduction to Philosophy of Biology (University of Chicago Press, 1999).
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Dawkins, Richard. River Out of Eden: A Darwinian View of Life (Basic Books, 1995).
Wright, Robert. The Moral Animal: Why We Are The Way We Are: The New Science of Evolutionary Psychology (Pantheon, 1994).
Παραπομπές
[1] https://yourearticles.com/psychologia/pws-oi-syxetismoi-kathorizoun-ti-sumperifora-mas/ [2] http://manitariskapas.blogspot.com/2021/06/28.html [3] https://manitariskapas.blogspot.com/2016/11/2.html
