Your e-articles

Όπως έχουμε ξαναπεί τα μνημίδια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Οι δύο πρώτες είναι τα μνημίδια διάκρισης, δηλαδή το πώς βλέπουμε τα πράγματα [1] και τα μνημίδια στρατηγικής, οι συμπεριφορές μας [2]. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε την τρίτη κατηγορία, τα μνημίδια συσχετισμού ή διασύνδεσης. Είναι τα μνημίδια που συσχετίζουν άλλα μνημίδια μεταξύ τους [3].

Τι σου θυμίζει η μυρωδιά του καμένου; Της βανίλιας; Τι συναισθήματα σου προκαλεί ένα κουτάβι; Η εικόνα ενός μωρού; Μια παραλία με έναν κοκκοφοίνικα; Ένα βίντεο με κάποιο βομβαρδιστικό εν δράσει; Μια δυνατή σειρήνα; Είναι όλα μνημίδια διασύνδεσης, ένας τρόπος να κατηγοριοποιήσεις τα πράγματα σε καλά και κακά. Αν κοιτάξεις προσεκτικά, τα περισσότερα (αν όχι όλα) από τα μνημίδια διάκρισης και στρατηγικής μας, διαθέτουν ένα αντίστοιχο μνημίδιο συσχετισμού που τα συνδέει με άλλες εμπειρίες, αναμνήσεις ή συμπεριφορές μας.

Κλείσε τα μάτια και σκέψου κάτι, οτιδήποτε. Τώρα άσε ελεύθερη την σκέψη σου σε ό,τι αυτό το κάτι σου θυμίζει. Θα δεις εικόνες, πιθανόν άλλες εποχές. Συνέχισε όσο θέλεις. Από το ένα πράγμα στο άλλο, ένα ατέρμονο μπρος-πίσω σε αναμνήσεις, εικόνες κι εμπειρίες. Ένας ατέλειωτος ιστός από μνημίδια διασύνδεσης που συσχετίζουν τα πάντα στο μυαλό σου.

Αυτό βέβαια μπορεί να αποδειχθεί και η αχίλλειος πτέρνα του εγκεφάλου σου. Είναι η τρύπα στις άμυνές σου για να εισχωρήσουν ανούσια, και γι’ αυτό εχθρικά μνημίδια, και να σε μολύνουν για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς τους. Προφανέστερο παράδειγμα: οι διαφημίσεις.

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο στις διάφορες κατηγορίες διαφημίσεων; Καλλίγραμμα γυναικεία κορμιά, χαμογελαστά πρόσωπα, μωρά, ζώα, ευδιάθετες παρέες…; Όλα τους κατά γενική ομολογία μνημίδια ευχάριστων αναμνήσεων ή φαντασιώσεων που σκοπό έχουν να συνδέσουν το αντίστοιχο συναίσθημα με το προϊόν τους.

Πρώτα μέσω της επανάληψης θα σου φυτέψουν το μνημίδιο διάκρισης του συγκεκριμένου προϊόντος, π.χ. το αναψυκτικό Χ, ώστε να το ξεχωρίσεις στο ράφι του σουπερμάρκετ. Στη συνέχεια, και λόγω της διαφήμισης, θα αναλάβει το μνημίδιο συσχετισμού προσφέροντάς σου μία αίσθηση προκατασκευασμένης ευφορίας από ακαθόριστες αναμνήσεις μιας χαρούμενης παρέας. Υπόσχεται περισσότερα από τα υπόλοιπα αναψυκτικά, έτσι δεν είναι; Θα το πάρεις!

Κάντο μερικές φορές και το αντίστοιχο μνημίδιο στρατηγικής θα εγκατασταθεί μέσα σου. Από εκεί και πέρα το χέρι σου θα απλώνεται αυτόματα, όταν ψωνίζεις αναψυκτικό. Είσαι δικός τους και δικιά τους. Είναι ένας τρόπος κι αυτός για να μας ελέγξουν. Όχι μόνο οι διαφημιστές. Η κυβέρνηση το κάνει, στη δουλειά μας το κάνουν, οι φίλοι μας το κάνουν, όλοι το κάνουν! Μας βομβαρδίζουν συνεχώς με μνημίδια συσχετισμού, θετικά ή αρνητικά.

Το μάθημα της ιστορίας διδάσκει στα παιδιά τα επιτεύγματα του έθνους και όχι τις τραγικές του αστοχίες, ώστε να τους μεταδώσει το μνημίδιο του πατριωτισμού και στη συνέχεια με τις εθνικές εορτές να το συσχετίσουν με μνημίδια υπερηφάνειας και ανωτερότητας. Ο διευθυντής σε κατσάδιασε που άργησες και αυτό είναι το μνημίδιο συσχετισμού μεταξύ της αργοπορίας και των συναισθημάτων ντροπής, θυμού ή μεταμέλειας που προέκυψαν από την κατσάδα, ώστε να μην το ξανακάνεις. Συγκεκριμένα άτομα ίσως σε προδιαθέτουν να νιώθεις ευδιάθετος ή κακοδιάθετος, ακόμα και όταν απλά τους σκέφτεσαι, επειδή το μνημίδιο διασύνδεσής τους μέσα σου, τους συνδέει με την αντίστοιχη διάθεση. Κάποια ετήσια οικογενειακή μάζωξη ή γεγονός, ας πούμε Χριστούγεννα, σε βάζει στη συναισθηματική κατάσταση ενός συγκεκριμένου μνημιδίου συσχετισμού, θετικού ή αρνητικού, που ήδη σε έχει προσβάλει, και κάθε Χριστούγεννα έχεις μια παρόμοια αίσθηση.

Ό,τι σε έλκει και ό,τι αποστρέφεσαι είναι απλώς το επικρατέστερο μνημίδιο συσχετισμού που εδραιώθηκε μέσα σου από κάποια τυχαία γεγονότα του παρελθόντος. Το αν σου αρέσει ένα συγκεκριμένο φαγητό κι εμένα όχι, δεν έχει να κάνει με το φαγητό το ίδιο, αλλά με το μνημίδιο συσχετισμού που υπάρχει στο μυαλό μας για το συγκεκριμένο πιάτο.

Ας κάνουμε μια πρακτική άσκηση για παρατήρηση, στο πνεύμα του άρθρου. Όλοι μας έχουμε καθημερινές συνήθειες. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως λόγου χάρη το να ανάβεις την τηλεόραση όταν κάθεσαι στον καναπέ ή μια πιο σοβαρή έξη, παραδείγματος χάρη ένα τσιγάρο με τον πρωινό καφέ. Δεν έχει και πολλή σημασία. Είναι και τα δύο, μνημίδια διασύνδεσης που συσχετίζουν π.χ. την τηλεόραση με την χαλάρωση στον καναπέ ή τον καφέ με το πρώτο τσιγάρο της ημέρας. Για την άσκηση, σπάσε αυτή τη διασύνδεση. Κάνε το τσιγάρο σε άλλο δωμάτιο πριν πιεις καφέ κι έπειτα απόλαυσέ τον μόνο του. Ή κάτσε στον καναπέ χωρίς να ανοίξεις τηλεόραση και κάνε κάτι άλλο. Όταν θελήσεις να δεις τηλεόραση, κάτσε κάπου αλλού, ίσως σε μια καρέκλα.

Σαφώς και αυτά είναι απλά παραδείγματα. Βρες μια δική σου συνήθεια και δες με τι την συνδυάζεις. Έπειτα κάνε την αποκομμένη και ανεξάρτητα από αυτό για μερικές φορές.

Αυτό που θα διαπιστώσεις είναι το τι ακριβώς σου προσφέρει αυτή η συνήθεια χωρίς την πόλωση του μνημιδίου συσχετισμού της. Θα σου επιτρέψει να την επαναξιολογήσεις περισσότερο αντικειμενικά, αφού το μυαλό σου θα επεξεργάζεται την εμπειρία απερίσπαστο από την συνήθειά σου.

Αν το κάνεις αυτό με μερικές από τις καθημερινές σου συνήθειες, θα αρχίσεις να βλέπεις ότι πολλές από αυτές σου είναι άχρηστες ή επιβλαβείς, ενώ ίσως άλλες θα σου ήταν χρησιμότερες σε διαφορετικές στιγμές της ημέρας. Θα μπορέσεις να αναπροσαρμόσεις τις συνήθειές σου για να πας ένα βήμα πιο κοντά σε αυτό που θέλεις για εσένα. Δεν θα πυροδοτούνται αυτόματα, χωρίς την έγκρισή σου, από τα μνημίδια συσχετισμού.

Από τον Ανδρέα Ασημακόπουλο