Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής και του χορού. Πρόκειται για την παραγωγή ζωντανών απεικονίσεων πραγματικών ή φανταστικών συμβάντων με σκοπό την τέρψη και την επιμόρφωση των θεατών.
Η λέξη θέατρο προέρχεται από το αρχαίο ρήμα θεάομαι/θεῶμαι = παρατηρώ. Παρατηρώ σημαίνει νιώθω, συμπάσχω, καταλαβαίνω αυτό που είναι κρυμμένο στις ψυχές των χαρακτήρων.
Ιστορική Εξέλιξη
Δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην αρχαία Αθήνα, τον 5ο αιώνα π.Χ., στα πλαίσια του εορτασμού του θεού Διόνυσου και αποτελεί εξέλιξη του διθυράμβου (τραγούδι προς τιμήν του θεού Διονύσου). Οι πρώτες μορφές του θεάτρου ήταν η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα. Οι μεγαλύτεροι ποιητές της αρχαίας Ελλάδας που τα έργα τους διδάσκονταν στο θέατρο ήταν ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, που έγραψαν τραγωδίες, και ο Αριστοφάνης, που έγραφε κωμωδίες. Πρωταγωνιστούσαν μονάχα άντρες και ακόμη και σε γυναικείους ρόλους ντύνονταν οι ίδιοι γυναίκες. Έπειτα, ο χώρος του θεάτρου μέσα από το πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκε και στην σύγχρονη εποχή στις σκηνές πρωταγωνιστούν τόσο γυναίκες όσο και παιδιά.
Στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο οι σημαντικότεροι πρώτοι θεατρικοί συγγραφείς υπήρξαν οι Γρηγόριος Ξενόπουλος, Σπύρος Μελάς και Παντελής Χορν. Το 1901, με εντολή του βασιλιά Γεωργίου του Α’, ιδρύεται το Βασιλικό θέατρο που κλείνει λίγα χρόνια αργότερα και επανιδρύεται το 1930 με τον τίτλο «Εθνικό Θέατρο» που περιλαμβάνει και την Εθνική Λυρική Σκηνή, καθώς και την Δραματική Σχολή.
Το 2017 η ΕΛΣΤΑΤ, η Ελληνική Στατιστική Αρχή, κατέγραψε 3.376 θεατρικά έργα, 7.257 θεατρικές παραστάσεις και 2.594.332 θεατές. Στην Ελλάδα μέχρι τώρα υπάρχουν περίπου 220 θέατρα με τα 152 να βρίσκονται στην Αθήνα.
Παγκόσμια Ημέρα
Το 1962, το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση που συνενώνει τους επαγγελματίες του θεάτρου και συνεργάζεται στενά με την UNESCO, καθιέρωσε την 27η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου. Την ημέρα αυτή πραγματοποιούνται θεατρικά δρώμενα και άλλες συναφείς με το θέατρο εκδηλώσεις.
Κατηγορίες
Το θέατρο μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Με βάση την κλασική κατηγοριοποίηση υπάρχει το θέατρο της πρόζας, που περιλαμβάνει την τραγωδία, την κωμωδία και το δράμα.
Το θέατρο της πρόζας έχει τις εξής γνωστές κατηγορίες:
- Αστικό δράμα (επίκεντρο των δραματικών υποθέσεων είναι η αστική οικογένεια και το κοινωνικό της περιβάλλον)
- Ηθικό δράμα (έργο διδακτικού περιεχομένου)
- Θέατρο της επινόησης (οι συντελεστές δημιουργούν την παράσταση με την συμβολή του κοινού)
- Θέατρο του παραλόγου (μη ρεαλιστικοί χαρακτήρες και καταστάσεις. Ο χρόνος, ο τόπος και η ταυτότητα είναι ασαφή και ρευστά και ακόμη, η βασική αιτιότητα συχνά καταρρέει. Ασήμαντες πλοκές, επαναληπτικός ή χωρίς νόημα διάλογος)
- Κωμωδία ηθών (απεικονίζει και συχνά σατιρίζει τα ήθη και την συμπεριφορά των ανθρώπων)
- Μαύρη κωμωδία (προσέγγιση θεμάτων τα οποία θεωρούνται ταμπού, όπως ο θάνατος και η αρρώστια, με εύθυμο τρόπο)
- Μελόδραμα (έργο με μουσική υπόκρουση ή ενορχήστρωση και φορτισμένο συναισθηματικά)
- Ρομαντική κωμωδία
- Σάτιρα (κωμωδία βασισμένη στο χιούμορ και στον ψόγο)
- Σατυρικό δράμα (παρουσίαση ενός τραγικού γεγονότος διακωμωδημένο)
- Τραγικοκωμωδία (έργο που συνδυάζει κωμικά και τραγικά στοιχεία)
- Φάρσα (κωμωδία βασισμένη σε τύπους χαρακτήρων και ιλλιγγιώδεις ρυθμούς εξέλιξης της πλοκής. Αποκλειστικός σκοπός είναι η διασκέδαση του κοινού και η πρόκληση γέλιου)
- Θέατρο μονολόγου
Παράλληλα υπάρχει το μουσικό θέατρο, δηλαδή η όπερα, το μιούζικαλ, το χοροθέατρο και το μπαλέτο, το θέατρο μορφών που αποτελείται από τις μαριονέτες και το θέατρο σκιών και, τέλος, πιο σύνθετα θεάματα παρουσιάζονται μέσω της παντομίμας και της επιθεώρησης.
Αξία
Το θέατρο δεν είναι μια απλή μορφή διασκέδασης, αλλά μια μορφή ψυχαγωγίας, καθώς δίνει την δυνατότητα στους θεατές να συνδεθούν, να συγκινηθούν, να νιώσουν. Διαμορφώνει την ατομικότητά τους και γαλουχεί τα συναισθήματα. Εκπαιδεύει και διαμορφώνει την συνείδηση καταρρίπτοντας κάθε απαρχαιωμένη σκέψη ή πεποίθηση. Ανοίγει τους ορίζοντες και τις αισθήσεις.
Από ψυχολογική σκοπιά, στην σκηνή του θεάτρου, ζωντανεύουν οριακές καταστάσεις, απωθημένα, όνειρα και φόβοι. Κάποιες κρυφές μας επιθυμίες παίρνουν «σάρκα και οστά» και διαμέσου των ηρώων που συντρίβονται βρίσκουμε μια εκτονωτική και συχνά ανακουφιστική διέξοδο. Το θέατρο αποτελεί το πιο άμεσο και αποτελεσματικό μέσο διάδοσης σημαντικών νοημάτων και αξιών, αφού κάθε μορφή τέχνης διαπαιδαγωγεί τον άνθρωπο, τον βελτιώνει, τον κάνει καλύτερο και τελικά τον ηθικοποιεί.