Τα καλλιτεχνικά κινήματα προπάροιθεν πορεύονταν παράλληλα με τις εκάστοτε ιστορικοπολιτικές, φιλοσοφικές, τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις της εποχής.
Η τέχνη αποτελούσε, αποτελεί και θα αποτελεί τον καθρέφτη των κοινωνικών και συναισθηματικών αναγκών. Η τέχνη κάθε εποχής έρχεται να αναδείξει αυτά που χρειάζονται να ειπωθούν και να αντικατοπτρίσει την πνευματική πρόοδο. Αυτή είναι το κοινό δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να εκφράσει και να εκφραστεί, να ανακαλέσει, να προβληματίσει, να εστιάσει, να αντιπροσωπεύσει και να επικοινωνήσει.
Κατά τα τέλη του 19ου έως τις απαρχές του 20ου αιώνα, ο κόσμος μας βίωσε την 2η βιομηχανική
επανάσταση, στην οποία ήρθε να απαντήσει ο Κυβισμός. Ένα μοντέρνο και αντισυμβατικό κίνημα, το
οποίο γεννήθηκε και επρόκειτο να επηρεάσει όχι μόνο την ζωγραφική, αλλά και τέχνες όπως αυτές της ποίησης, της μουσικής, της αρχιτεκτονικής και της γλυπτικής.
Ο Κυβισμός είχε ως έδρα εκκίνησης το Παρίσι (1907-1914), χαρίζοντας ένα φινάλε στον αυστηρό τόνο
της Αναγέννησης, καθώς αμφισβήτησε τον καθιερωμένο και μονοδιάστατο τρόπο ζωγραφικής, ο
οποίος ακολουθούσε συγκεκριμένα πρότυπα, τα οποία έτειναν σε πιο ρεαλιστικές και επίπεδες
αντιπροσωπεύσεις.
Ο Νατουραλισμός φαινόταν να μην καλύπτει εκφραστικά πλέον μία νέα εποχή αλλαγών, κατά την
οποία καθιερωμένες ιδέες για την σεξουαλικότητα και τη φιλοσοφία βρίσκονταν υπό αμφισβήτηση και
άλλαζαν ραγδαία. Η τεχνολογική εξέλιξη, η φωτογραφία και η μηχανοποίηση ενέπνευσαν ένα
καλλιτεχνικό κίνημα, το οποίο δεν έδινε πλέον έμφαση στην λεπτομέρεια και την στατικότητα, αλλά
στην αφηρημένη και πολυδιάστατη απεικόνιση της πραγματικότητας. Η συμβατική ζωγραφική δεν
μπορούσε πλέον να αντιπροσωπεύσει και να αναδείξει την πολυπλοκότητα της νέας εποχής με τις
φωτισμένες πόλεις και τις κινούμενες εικόνες. Το κίνημα του Κυβισμού συμβάδιζε με την ρευστότητα
της αναθεώρησης, επικεντρωνόταν στην υποκειμενική αναπαράσταση και σηματοδοτούσε μια
πολυσχιδή προσέγγιση ενός ρευστού κόσμου.
Οι επιρροές που ενέπνευσαν την ανάδειξη του κυβιστικού καλλιτεχνικού κινήματος, το οποίο δεν ακολουθούσε τις διδαχές της Δυτικής Ευρώπης, προήλθαν από την Ιβηρική γλυπτική και την κουλτούρα φυλών της Αφρικής και της Αμερικής. Επιπλέον, η ‘’διπλή όψη’’ στην Αιγυπτιακή τέχνη έδωσε τα δικά της στοιχεία στις κυβιστικές απεικονίσεις. Όπως παρατηρείται στις αιγυπτιακές τοιχογραφίες, ένα πρόσωπο μπορεί να απεικονίζεται από την μπροστά και πλάγια όψη προκειμένου να αποτυπώνεται ολοκληρωμένα και ξεκάθαρα κάθε χαρακτηριστικό του.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του κυβισμού είναι η αναπαράσταση μέσα από επίπεδα, σαν μια σύμπτυξη εικόνων του ίδιου αντικειμένου από διαφορετικές γωνίες. Όπως παρατηρείται σε έργα του Πικάσο και του Μπρακ, ο κυβισμός χρησιμοποιούσε γήινα χρώματα, καθώς εστίαζε περισσότερο στην γεωμετρία και τον κατακερματισμό της εικόνας, παρά στην ανάδειξη των χρωμάτων. Αυτό φυσικά, συντελούσε στο να δημιουργηθεί η αίσθηση της ‘’ένωσης΄΄, καθώς η χρωματική παλέτα των πινάκων ήταν περιορισμένη, άρα και πιο κοντά χρωματικά. Τα γήινα χρώματα εξυπηρετούσαν το όραμα του κυβισμού ως προς την ρεαλιστική αποτύπωση της πολυεπίπεδης πραγματικότητας. Αργότερα παρατηρούμε το κίνημα να εξελίσσεται με την διεύρυνση της χρωματικής παλέτας και τον πειραματισμό με διαφορετικές τεχνικές, όπως αυτή του κολλάζ.
Ο Κυβισμός γνώρισε σταδιακή εξέλιξη, ενώ η φυσική του τάση προς την αμφισβήτηση του
καθιερωμένου, έδωσε το έναυσμα σε κινήματα όπως ο Σουρεαλισμός, ο Ντανταϊσμός και ο
Εξπρεσιονισμός.
Στον πρώιμο Κυβισμό (1906-1908), όπως προαναφέραμε, τα χρώματα κυμαίνονταν σε γήινους
τόνους, όμως όχι τόσο αυστηρά όσο στον αναλυτικό. Ο καλλιτεχνικός ‘’εγκεντρισμός’’ του Σεζάν, ο οποίος επικεντρωνόταν περισσότερο στη δομή και τη γεωμετρία παρά στη λεπτομέρεια του αντικειμένου, ενέπνευσαν τον Πικάσο και τον Μπρακ στην δημιουργία του Κυβισμού. Εκείνο το διάστημα θα χαρακτηριζόταν περισσότερο ως πειραματικό. Ο πίνακας ‘’Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν’’ του Πικάσο θεωρείται ως το πρώτο βήμα εκκίνησης του Κυβισμού. Ο τίτλος επήλθε κατά την αναλυτική φάση του Κυβισμού, όταν ο κριτικός Λουί Βοξέλ
χαρακτήρισε τον πίνακα του Μπρακ, ‘’Σπίτια στο Estack’’, ως μια ‘’κυβιστική παραδοξότητα’’
(bizarreries cubiques). Σε αυτή τη φάση γίνεται αντιληπτή η στροφή από τον ρεαλισμό, την
γραμμικότητα και την λεπτομέρεια προς την αφαίρεση, τη γεωμετρία και την πολυεπίπεδη
απεικόνιση του ‘’έξω’’.
Το 1908 αναπτύσσεται πάλι από τον Πικάσο και Μπρακ ο Αναλυτικός Κυβισμός, ο οποίος
κατακερμάτιζε την εικόνα σε πολλά κομμάτια, δίνοντας διαφορετικές οπτικές γωνίες
ταυτοχρόνως. Στις αρχές του, ο Κυβισμός έδινε μεν την αίσθηση του αφηρημένου, αλλά οι μορφές
ήταν αναγνωρίσιμες, ενώ οι Αφρικανικές επιρροές ήταν εμφανείς. Στον αναλυτικό κυβισμό βλέπουμε
την εικόνα να ‘’θρυμματίζεται’’ όλο και περισσότερο, αφού η εικόνα γίνεται ακόμα πιο δύσκολα κατανοητή. Τα χρώματα που παρατηρούμε είναι το καφέ, το γκρι και το ώχρα. Η παλέτα επικεντρώνεται σε λιγότερο ζωηρά χρώματα, με σκοπό να να πρωταγωνιστήσει η
δομή και το σχήμα.
Ο Συνθετικός Κυβισμός ακολουθεί λίγο αργότερα (1912- 1914) από τον Πικάσο, Μπρακ και Γρις, αυτή τη φορά με έντονα χρώματα και διακοσμητική διάθεση. Σε αντίθεση με τον Αναλυτικό Κυβισμό, παρατηρούμε να δίνεται περισσότερη έμφαση στα μοτίβα και την σύνθεση, παρά στον κατακερματισμό της εικόνας. Η εμφάνιση του κολλάζ με υφάσματα, εφημερίδες και άλλα αντικείμενα,
ήταν μια σύνθεση του πραγματικού κόσμου και του κόσμου της ζωγραφικής. Αυτός ο δημιουργικός
πειραματισμός αμφισβήτησε την έννοια της ‘’Υψηλής Τέχνης’’ με την ενσωμάτωση καθημερινών αντικειμένων και στοιχείων της ποπ κουλτούρας στην ζωγραφική.
Προς το 1914 με 1920 ο Κυβισμός απέκτησε έναν πιο ‘’καλλωπιστικό’’ χαρακτήρα, με τον Γκρις και Λεζέ να παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη συνέχεια. Ο Κυβισμός αρχίζει να ‘’μπλέκεται’’ και με άλλα καλλιτεχνικά κινήματα, όπως τον Φουτουρισμό, ο οποίος είχε ως αφετηρία την Ιταλία και εκθείαζε
έντονα την εξέλιξη της τεχνολογίας, ενώ αμφισβητούσε την παράδοση. Τα έντονα χρώματα, τα πιο απλοϊκά και επομένως πιο κατανοητά σχήματα και η μίξη της ζωγραφιάς με καθημερινά αντικείμενα ή κειμενικά στοιχεία προετοίμασαν το έδαφος για τα επόμενα κινήματα, τα οποία δεν θα περιορίζονταν στους κανόνες της συμβατικής δημιουργικότητας.
Η θεμελιώδης επιρροή του Κυβισμού στον Μοντερνισμό ‘’απελευθέρωσε’’ την τέχνη από τους
καλλιτεχνικούς κανόνες των προηγούμενων γεννών και έδωσε το έναυσμα σε μια νέα εποχή. Η τέχνη
έδωσε ορατότητα στη πολυδιάστατη ποιότητα των πραγμάτων και του κόσμου με γνώμονα την
έκφραση και την παραγωγική αμφισβήτηση της παράδοσης. Ίσως με κάποιον τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Κυβισμός θα αντικατοπτρίζει για πάντα μια σύγχρονη αντίληψη του κόσμου, καθώς
αντιπροσωπεύει την ρευστότητα. Η ιστορία της τέχνης έχει την δύναμη να μας επικοινωνήσει κάτι
σημαντικό. Σε κάθε εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι πίστευαν πως έχουν φτάσει κοντά στο ταβάνι
της φιλοσοφικής-κοινωνικής εξέλιξης, η αγάπη για την ελευθερία και την έκφραση πάντα θα είναι
αρωγός για την διεκδίκηση πιο προοδευτικών κοινωνιών.
Από την Άννα Χριστάκη
Τα καλλιτεχνικά κινήματα: εδώ
Διαβάστε περισσότερα άρθρα: εδώ
