Σε μια εποχή με συνεχώς αυξανόμενες κοινωνικές αλλαγές ένα θέμα που θα μπορούσε να μας απασχολήσει είναι η απάθεια. Γιατί οι άνθρωποι είναι απαθείς απέναντι στην οικονομική κρίση που βιώνουν; Γιατί δεν τολμούν να αλλάξουν το κοινωνικό σκηνικό; Η απάντηση έρχεται μέσα από ένα πείραμα-σταθμό στην επιστήμη της Ψυχολογίας, το λεγόμενο πείραμα της «μαθημένης απελπισίας».
Το πείραμα διεξήχθη από τον Martin Seligman το 1967 και είχε ως εξής: σκύλοι χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Οι σκύλοι της πρώτης ομάδας παρέμειναν απλά δεμένοι σε ένα δωμάτιο. Οι σκύλοι της δεύτερης ομάδας δέχονταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα ηλεκτροσόκ, αλλά είχαν την δυνατότητα να το σταματήσουν τραβώντας έναν μοχλό. Τέλος, οι σκύλοι της τρίτης ομάδας δέχονταν ηλεκτροσόκ χωρίς, όμως, να έχουν κανέναν τρόπο να το σταματήσουν. Έπειτα, οι σκύλοι και των τριών ομάδων μαζί τοποθετήθηκαν σε ένα κουτί. Υποβλήθηκαν ξανά σε ηλεκτροσόκ. Το αποτέλεσμα εξέπληξε τους πάντες! Οι σκύλοι της πρώτης και της δεύτερης ομάδας πολύ εύκολα πήδηξαν και βγήκαν από το κουτί. Όμως, οι σκύλοι της τρίτης ομάδας έσκυψαν κλαψουρίζοντας χωρίς να προσπαθήσουν καν να αποφύγουν το φρικτό αυτό βασανιστήριο!
Το πείραμα του Seligman βρίσκει εφαρμογή και στο ανθρώπινο είδος. Άνθρωποι που μειονεκτούν κοινωνικά ή έχουν απογοητευτεί από τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν παύουν να προσπαθούν να βελτιώσουν την ζωή τους. Η συνεχής προσπάθεια χωρίς το αναμενόμενο αποτέλεσμα οδηγεί σε τέλμα, ανοχή, ματαιότητα και εγκλωβισμό. Η απελπισία είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα που προκύπτει από την παραδοχή ότι καμία ελπίδα δεν μπορεί να «φωλιάσει» στην ψυχή και στο μυαλό ενός ατόμου.
Το άτομο αδυνατώντας να βρει διέξοδο στα προβλήματά του βυθίζεται στην απελπισία και κατακλύζεται από φόβο και αγωνία. Έχει την απόλυτη πεποίθηση ότι η κατάσταση που βιώνει είναι μόνιμη και δεν επιδέχεται βελτίωση. Η παραίτηση είναι η πιο απέλπιδα αντιμετώπιση για την ζωή! Σταδιακά επιφέρει ανασφάλεια, άγχος και τελικά θλίψη. Αφήνοντας τα πράγματα «στην τύχη τους» και τις καταστάσεις χωρίς έλεγχο νιώθουμε περισσότερο ευάλωτοι, ανίκανοι και αβοήθητοι.
Το φαινόμενο της «μαθημένης απελπισίας» στην σημερινή εποχή απαντάται στην κοινωνία, την πολιτική και φυσικά στην εκπαίδευση, όπου π.χ. μαθητές που υστερούν στις σχολικές επιδόσεις τους πολλές φορές παραιτούνται από κάθε προσπάθεια μάθησης. Αξίζει να θυμόμαστε όλοι όμως πως «η ζωή αρχίζει στην απέναντι πλευρά της απελπισίας», σύμφωνα με τον γνωστό Ζαν -Πωλ Σαρτρ!
Πηγές:
Nolen, J.L. “Learned helplessness”. Encyclopedia Britannica. Retrieved January 14, 2014.
Seligman, M. E. P. (1975), Helplessness: On Depression, Development, and Death, San Francisco
