Απάθεια! Μια λέξη με πολλά κρυμμένα νοήματα. Τι είναι η απάθεια τελικά; Κατάσταση ή συναίσθημα; Είναι παραίσθηση ή πραγματικό γεγονός; Είναι εκούσια ή ακούσια; Με τον όρο απάθεια εννοούμε την απουσία πάθους, συναισθηματικής δηλαδή φόρτισης, αλλά και την απουσία αντίδρασης σε κρίσιμες καταστάσεις. Είναι η αδιαφορία και η συναισθηματική αποστασιοποίηση σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.
Το 1964, δύο κοινωνικοί ψυχολόγοι, ο Ντάρλει και ο Λατανέ, με αφορμή μια σκληρή ιστορία φόνου, αποφάσισαν μέσω ενός κοινωνικού πειράματος να ερμηνεύσουν την ανευθυνότητα του πλήθους… Γιατί υπάρχει αυτή η ανευθυνότητα; Μπορεί κάτι να αλλάξει; Και με ποιο τρόπο; Την Παρασκευή 13 Μαρτίου 1964 στην Ν.Υόρκη, η Κάθριν Τζενοβέζε γυρνώντας στο σπίτι της μετά από την νυχτερινή βάρδια της δέχτηκε επίθεση με μαχαίρι από άγνωστο άντρα στην είσοδο της πολυκατοικίας όπου διέμενε. Η Κάθριν άρχισε να καλεί σε βοήθεια φωνάζοντας «Με σκοτώνουν!». Φώτα άναψαν στις κοντινές κατοικίες και όλοι κοίταζαν από τα παράθυρα σαστισμένοι… Μόνο ένας άντρας φώναξε «Άφησε το κορίτσι ήσυχο». Κανείς δεν βγήκε κι ο δράστης ανενόχλητος πλέον, αποτελείωσε την Κάθριν κατακρεουργώντας την από τον λαιμό μέχρι τα γεννητικά όργανα.
Η απεχθής αυτή πράξη διήρκεσε 35 λεπτά! 38 αυτόπτες μάρτυρες παρατηρούσαν την κοπέλα να μαχαιρώνεται μέχρι θανάτου και ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΑΝΤΕΔΡΑΣΕ. Μετά από αυτό το γεγονός ο Ντάρλει και ο Λατανέ αποφάσισαν να ψάξουν τα βαθύτερα αίτια της κοινωνικής απάθειας. Όπως είναι ευνόητο δεν μπορούσαν να κάνουν αναπαράσταση μιας δολοφονίας. Αποφάσισαν να κάνουν αναπαράσταση μιας επιληπτικής κρίσης! Ένας φοιτητής με μικρόφωνο κι ακουστικά θα μιλούσε μπροστά σε άλλους για το πρόβλημα της επιληψίας και έπειτα θα πάθαινε μπροστά τους μια επιληπτική κρίση ζητώντας βοήθεια.
Η ψεύτικη επιληπτική κρίση διήρκεσε 6 λεπτά. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, μόνο το 31% των φοιτητών που παρακολουθούσε την ομιλία σηκώθηκε να βοηθήσει, ενώ το 69% των φοιτητών, παρόλο που έδειξαν να αναστατώνονται, δεν αντέδρασαν περιμένοντας ότι κάποιος άλλος θα βοηθούσε τον επιληπτικό. Έπειτα, άλλαξαν τον αριθμό των φοιτητών και διαπιστώθηκε ότι, όταν το υποκείμενο πίστευε πως είναι μόνος με κάποιον αβοήθητο, λειτουργούσε γρήγορα (σε 3 μόνο λεπτά!) κι αυτό συνέβη στο 85% των φοιτητών.
Ο Ντάρλει και ο Λατανέ για πρώτη φορά μιλούν για το φαινόμενο της διάχυσης της ευθύνης. Όσο περισσότεροι είναι οι μάρτυρες κάποιου δυσάρεστου γεγονότος ,τόσο λιγότερο υπεύθυνος αισθάνεται ο καθένας, γιατί η ευθύνη επιμερίζεται στο πλήθος. Στην καθημερινή μας ζωή επομένως είναι λάθος να αισθανόμαστε ασφάλεια μέσα στο πλήθος. Πιθανότερο είναι π.χ. να βοηθηθεί κάποιος από τον ένα και μοναδικό γείτονά του, αν περιέλθει σε κίνδυνο… Εδώ ταιριάζουν άψογα τα λόγια του Γιάννη Ρίτσου: «Θα σου πω ποια μοναξιά με τρομάζει περισσότερο, εκείνη που τη νιώθεις μέσα στο πλήθος. Γιατί κανείς δεν ακούει τα λόγια σου, δε μετράει τους παλμούς της καρδιάς σου, δεν απλώνει το χέρι του να πιάσει το δικό σου, απλώς βαδίζει δίπλα σου και πολλές φορές σε σπρώχνει για να περάσει.»
Το αισιόδοξο όμως συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι κοινωνικοί ψυχολόγοι είναι ότι «Η αλληλεγγύη διδάσκεται». Αν, λοιπόν, ένας άνθρωπος έχει ακούσει για το φαινόμενο της διάχυσης ευθύνης που μόλις αναφέραμε, είναι πιθανό να αντιδράσει διαφορετικά την επόμενη φορά που θα γίνει θεατής ενός δυσάρεστου περιστατικού και θα του ζητηθεί να βοηθήσει. Ας μην ξεχνάμε ότι η στάση της απάθειας, της παθητικότητας, της απραξίας και της καταθλιπτικής αδράνειας είναι συνενοχή κι ότι η συμμετοχή στον πόνο του άλλου, απαλύνει τον δικό μας!
Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου
Πηγές:
Darley, J. M. & Latané, B. (1968). “Bystander intervention in emergencies: Diffusion of responsibility”. Journal of Personality and Social Psychology
Hudson, James M. & Bruckman, Amy S. (2004). “The Bystander Effect: A Lens for Understanding Patterns of Participation”. Journal of the Learning Sciences
Εικόνες: https://www.flickr.com/photos/45250355@N03/
