Με τον όρο «ρατσισμός» αναφερόμαστε σε ένα σύνολο στάσεων και συμπεριφορών που πηγάζουν από την αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους. Οι κυριότερες μορφές ρατσισμού είναι ο φυλετικός, ο θρησκευτικός, ο εθνικός, ο πολιτικός και ο κοινωνικοοικονομικός.
Αλήθεια, πόσο ρατσιστές είμαστε; Την απάντηση προσπάθησε να δώσει η εκπαιδευτικός Τζέιν Έλιοτ το 1968 στο Riceville (μια μικρή γεωργική επαρχία των Η.Π.Α.) πραγματοποιώντας το περίφημο πείραμα των μπλε και καστανών ματιών. Αφορμή για το συγκεκριμένο πείραμα ήταν η δολοφονία του ακτιβιστή και ηγέτη του Αφροαμερικανικού Κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Σκοπός του πειράματος ήταν να βοηθήσει η δασκάλα τους μαθητές της τρίτης τάξης του Δημοτικού να κατανοήσουν τις συνέπειες του ρατσισμού και των προκαταλήψεων μέσω της τακτικής βιωματικής μάθησης.
Το πείραμα είχε ως εξής: οι μαθητές της τάξης χωρίστηκαν σε δύο ομάδες ανάλογα με το χρώμα ματιών τους. Στην πρώτη ομάδα ανήκαν οι μαθητές με μπλε μάτια και στην δεύτερη οι μαθητές με καστανά μάτια. Την πρώτη μέρα οι μαθητές της ομάδας με τα ανοιχτόχρωμα μάτια χαρακτηρίστηκαν ως ανώτεροι, καθώς η δασκάλα τους παραχώρησε περισσότερα προνόμια. Τα παιδιά με τα καστανά μάτια, που αποτελούσαν την μειοψηφία, φόρεσαν μπλε κολάρα, για να ξεχωρίζουν και αποκλείστηκαν από πολλές δραστηριότητες. Δεν τους επιτρέπονταν να πιουν ούτε νερό από τις βρύσες των μαθητών της πρώτης ομάδας.
Από την άλλη, τα παιδιά με γαλανά μάτια είχαν πέντε λεπτά παραπάνω διάλειμμα, είχαν δεύτερο μεσημεριανό γεύμα και μπορούσαν να παίξουν στην παιδική χαρά! Ταυτόχρονα, η καθηγήτρια φρόντιζε να κατακρίνει κάθε κίνηση των παιδιών με καστανά μάτια μειώνοντάς τα και αναδεικνύοντας ως αίτιο του λάθους τους το χρώμα ματιών τους! Αντίθετα, εμψύχωνε και επιβράβευε τα παιδιά με τα μπλε μάτια!
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πολύ γρήγορα τα παιδιά με τα μπλε μάτια να πάρουν τον ρόλο του νταή που μπορεί να κακομεταχειρίζεται αυθαίρετα όποιον θεωρεί κατώτερό του. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά με τα καφέ μάτια υιοθέτησαν τον ρόλο του κατώτερου και αδικημένου που δεν άξιζε να προσπαθεί, γιατί όλες οι προσπάθειές του ματαιώνονται.
Την επόμενη μέρα οι ρόλοι αντιστράφηκαν και έγινε εμφανής η δυσαρέσκεια των παιδιών με γαλανά μάτια και η ανακούφιση όσων είχαν καστανά. Αξιοσημείωτες ήταν και οι μεταπτώσεις στην απόδοση των μαθητών. Τα παιδιά της υποβαθμισμένης ομάδας είχαν χειρότερες επιδόσεις ακόμα και οι άριστοι μαθητές, καθώς η έλλειψη αυτοπεποίθησης τα έκανε να νιώθουν ανάξια να ανταποκριθούν στις σχολικές τους υποχρεώσεις. Ένιωθαν ανασφάλεια και έπεσαν θύματα λεκτικής και σωματικής βίας.
Στο τέλος και της δεύτερης μέρας η Έλιοτ ζήτησε από τα παιδιά να βγάλουν τα κολάρα τους και να γράψουν σε ένα φύλλο χαρτί τι έμαθαν από αυτήν την εμπειρία. Όλοι οι μαθητές είχαν αντιληφθεί τα ρατσιστικά προβλήματα και δήλωσαν ότι πήραν το μάθημά τους. Υποσχέθηκαν να μην φερθούν ποτέ με γνώμονα αυτά τα κριτήρια, αφού πλέον γνώριζαν πόσο κακό είναι να είσαι στην μειονότητα. Αισθάνθηκαν ανακούφιση και επαναπροσδιόρισαν την σχέση τους.
Το πρόβλημα του ρατσισμού σίγουρα δεν είναι καινούριο, αλλά είναι έντονο και με νέες διαστάσεις. Ρατσιστής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι! Ας θυμόμαστε όλοι αυτή την μεγάλη αλήθεια: «Ρατσισμός είναι να μισείς κάτι που τυχαία δεν είσαι».
Επιμέλεια άρθρου: Ευγενία Κελαράκου
Πηγές:
Jane Elliott, the American schoolmarm who would rid us of our racism, Andrew Anthony, The Observer, Sunday October 18, 2009
“A Class Divided”. www.pbs.org. Frontline. PBS. Retrieved November 14,2016.
Εικόνες: kristen.defeo
