Τι είναι σεξισμός;
Τον Μάρτιο του 2019 το Συμβούλιο της Ευρώπης, θεματοφύλακας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ανακοίνωσε πως ενέκρινε ένα κείμενο που ενσωματώνει τον «πρώτο ορισμό του σεξισμού σε διεθνή κλίμακα». Σύμφωνα με τη Σύσταση (2019) 1 της Επιτροπής Υπουργών Εξωτερικών, ο σεξισμός είναι κάθε πράξη, χειρονομία, οπτική αναπαράσταση, προφορικός ή έγγραφος λόγος, πρακτική ή συμπεριφορά που βασίζεται στην ιδέα ότι ένα πρόσωπο ή μια ομάδα προσώπων υπερέχει λόγω του φύλου του.
Όλα αυτά εκδηλώνονται στη δημόσια ή ιδιωτική σφαίρα επιφέροντας την παραβίαση της αξιοπρέπειας ή των δικαιωμάτων, τη σωματική ή σεξουαλική ή ψυχολογική ή κοινωνικοοικονομική βλάβη, τη δημιουργία ενός εξευτελιστικού ή προσβλητικού εχθρικού περιβάλλοντος εμποδίζοντας την αυτονομία και την πλήρη εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων και διατηρώντας, παράλληλα, τα στερεότυπα των φύλων.
Σεξισμός, συνεπώς, ή έμφυλη διάκριση είναι η προκατάληψη ή διάκριση σχετικά με το βιολογικό ή κοινωνικό φύλο ενός ατόμου. Οι ερευνητικές προσεγγίσεις ασχολούνται κυρίως με τον σεξισμό που βάλλει τις γυναίκες. Κάτι απολύτως κατανοητό, καθώς οι αγώνες για τη πλήρη χειραφέτηση των γυναικών συνεχίζονται ακόμα. Ωστόσο, υπάρχει άμεση σύνδεση του σεξισμού με τα στερεότυπα και τους κοινωνικούς ρόλους τόσο των γυναικών όσο και των αντρών.
Πώς τα στερεότυπα των φύλων επιδρούν στον σεξισμό;
Τα στερεότυπα είναι κοινές πεποιθήσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και συμπεριφοράς μελών μίας ομάδας. Όταν υιοθετούμε κάποιο στερεότυπο, θεωρούμε πως το άτομο που έχουμε απέναντί μας κατέχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, απλώς επειδή τον εντάσσουμε σε μία συγκεκριμένη ομάδα. Με την υιοθέτηση στερεοτύπων παραβλέπουμε την ατομικότητα, είμαστε προκατειλημμένοι απέναντι στο άλλο άτομο και δημιουργούμε εμπόδια στην επικοινωνία.
Εμπειρικές μελέτες έχουν καταδείξει διαδεδομένες πολιτισμικές πεποιθήσεις ότι οι άντρες είναι κοινωνικά πιο πολύτιμοι και πιο ικανοί από τις γυναίκες σε αρκετές δραστηριότητες. Η υιοθέτηση αυτών των πεποιθήσεων αλλά και η αναπαραγωγή τους εντός μίας κοινωνίας διαιωνίζουν την άνιση μεταχείριση ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες συνεχίζουν να κοινωνικοποιούνται στον ρόλο του αδύναμου και κυριαρχούμενου φύλου. Οι άντρες αντίστοιχα συνεχίζουν να κοινωνικοποιούνται στον ρόλο του δυνατού και κυρίαρχου φύλου.
Τι συμβαίνει, ωστόσο, με τους άντρες που αμφισβητούν τις κυρίαρχες αντιλήψεις; Και με εκείνους που προσπάθησαν να αντεπεξέλθουν στο κοινωνικό τους ρόλο, αλλά δεν τα κατάφεραν; Οι άντρες, που ανήκουν σε αυτές τις κατηγορίες, μπορεί να βιώσουν τον σεξισμό της κοινωνίας.
Πώς βιώνουν τον σεξισμό οι άντρες;
Στις σύγχρονες κοινωνίες ο κλοιός γύρω από το πώς επιτρέπεται να είναι ο άντρας ολοένα και στενεύει. Η αρρενωπότητα έχει συγκεκριμένες προδιαγραφές οι οποίες πρέπει να πληρούνται, ειδάλλως ένας άντρας καθίσταται αυτομάτως «λιγότερο άντρας». Η αρρενωπότητα συνιστά βασικό στοιχείο του ανδρισμού και κάθε ίχνος θηλυπρεπισμού πρέπει να εξαλείφεται. Οτιδήποτε μπορεί να θυμίσει γυναικεία συμπεριφορά (ευαισθησία, τρυφερότητα, κ.ά.) ενέχει για τους άντρες μία μορφή υποβάθμισης, καθώς γίνεται ταύτιση με συμπεριφορές του αδύναμου φύλου και απευθείας κλονίζεται ο τίτλος του «πραγματικού άντρα».
Ακολουθούν κάποιες φράσεις που αναπαράγουν τα στερεότυπα του δυνατού και κυρίαρχου άντρα. Φράσεις που αποτελούν σεξιστικές διακρίσεις κατά των ανδρών:
- Τα αγόρια δεν παίζουν με κούκλες.
- Το ροζ είναι μόνο για τα κορίτσια.
- Είσαι πολύ δυνατός!
- Τα αγόρια θα είναι πάντα αγόρια.
- Σε χτύπησε ένα κορίτσι!
- Έλα που δεν σου άρεσε που σε φίλησε, άντρας είσαι.
- Είσαι το αγοράκι της μαμάς.
- Είσαι πολύ ευαίσθητος για άντρας.
- Γίνε περισσότερο άντρας.
- Κλαις σε ταινίες;
- Έπρεπε να τον δείρεις.
- Θα αφήσεις εκείνον τον τύπο να μιλήσει με την κοπέλα σου;
- Η γυναίκα σου βγάζει περισσότερα χρήματα από σένα;
- Προσέχεις εσύ τα παιδιά για να δουλεύει η γυναίκα σου;
- Μαγειρεύεις;
- Βλέπω ποιος είναι το αφεντικό στο σπίτι σου.
Τα παραπάνω υποδηλώνουν μια σειρά στερεοτύπων στα οποία οφείλει ο άντρας να ανταποκρίνεται προκειμένου να χαρακτηρίζεται «αληθινός άντρας». Όποιος τα αμφισβητεί ή δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε αυτά, διαταράσσει τις κυρίαρχες αντιλήψεις και μπορεί να αντιμετωπίσει σεξισμό.
Το φαινόμενο του σεξισμού δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες. Αποτελεί έναν φαύλο κύκλο στερεοτύπων- σεξισμού- διαφόρων μορφών βίας (ψυχολογικής, λεκτικής, σωματικής, κ.ά.) που διαιωνίζει την ανισότητα των φύλων. Για να σταματήσει ο φαύλος αυτός κύκλος, χρειάζεται τόσο η κοινωνία όσο και το άτομο να δράσουν από κοινού. Η κάθε κοινωνία οφείλει να προασπίζεται τα δικαιώματα των μελών της μέσω των νόμων που θεσπίζει αλλά και να εκπαιδεύει τα μέλη της στην έννοια της κοινωνικής ισότητας. Τέλος, όλοι μας οφείλουμε τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους να προχωράμε ένα βήμα πέρα από τα στερεότυπα, να αξιολογούμε την ορθότητα των προσωπικών μας αντιλήψεων και να προσπαθούμε να σχηματίσουμε μια πιο ρεαλιστική άποψη για τους άλλους.
Πηγές:
- Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. «Σύσταση CM/ Rec (2019) 1». Τμήμα Παραγωγής Εγγράφων και Εκδόσεων (SPDP) Συμβούλιο της Ευρώπης.
- Hogg, M., Vaughan, G., (2010), Κοινωνική Ψυχολογία, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα.
Επιμέλεια άρθρου: Ευγενία Κελαράκου
