Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο. Ιστορικά ο χρόνος ανάπαυσης διαφοροποιούταν ανάλογα με τις κοινωνικές τάξεις. Ήταν διαφορετικός για κάθε άνθρωπο τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, ανάλογα με το κοινωνικό σύστημα και την τάξη στην οποία εντασσόταν. Στην αρχαία Ελλάδα οι δούλοι και οι ελεύθεροι πολίτες που εργάζονταν σαν αγρότες και βιοτέχνες, διέθεταν για ύπνο και ξεκούραση όσο χρόνο απαιτούσε η αναπαραγωγή της εργατικής τους δύναμης, ενώ οι ελεύθεροι, δηλαδή οι πλούσιοι, είχαν ελεύθερο το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.
Στα πρώτα στάδια του καπιταλισμού η ζωή των εργαζομένων o εργάσιμος χρόνος ήταν εξοντωτικός και ο ελεύθερος χρόνος αρκούσε μόνο για ύπνο. Με το πέρασμα του χρόνου η διαίρεση της ημέρας σε χρόνο για αναγκαστική εργασία και ελεύθερο χρόνο εξελίχθηκε σε πεδίο ταξικής πάλης. «Η κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου, υπήρξε αποτέλεσµα δύο παραγόντων: αφ’ ενός της αύξησης της παραγωγικότητας και αφ’ ετέρου των συνδικαλιστικών και πολιτικών διεκδικήσεων των ίδιων των εργαζοµένων για µείωση του εργάσιµου χρόνου και αύξηση του ελεύθερου» (Κορωναίου, 1996, σ. 27).
Στον 21ο αιώνα πια ο ελεύθερος χρόνος νοείται ως ο χρόνος που αφιερώνεται σε δραστηριότητες μη βιοποριστικές και μη υποχρεωτικές. Το άτομο μπορεί να αξιοποιήσει ελεύθερα το χρόνο αυτό προκειμένου να αντισταθμίσει τις υποχρεώσεις της καθημερινότητάς του. Κατά τον ελεύθερο χρόνο το άτομο αναπτύσσει την προσωπικότητά του και πραγματώνει τις αξίες και τα θέλω του απελευθερωμένο από τις όποιες υποχρεώσεις του. Το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο αποτελεί ένα από τα κατοχυρωμένα και αναφαίρετα Ανθρώπινα Δικαιώματα:
Άρθρο 24 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
«Καθένας έχει δικαίωμα στην ανάπαυση και σε ελεύθερο χρόνο, συμπεριλαμβανομένου λογικού περιορισμού του χρόνου εργασίας και σε περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.»
Ελεύθερος χρόνος στη μετα-κορωνοϊό εποχή
Η τηλεργασία που επιβλήθηκε λόγω της πανδημίας διαμόρφωσε νέες εργασιακές σχέσεις. Παρόλο που η τηλεργασία έχει συμβάλει καθοριστικά στη διασφάλιση ορισμένων θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης του κορωνοϊού, έχει επίσης κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ιδιωτικού και εργασιακού χώρου, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να εργάζονται εκτός του κανονικού ωραρίου εργασίας τους, διαταράσσοντας την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής (europa.eu). Για αυτό το λόγο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέλει να κατοχυρωθεί το «δικαίωμα στην αποσύνδεση» από την εργασία. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι ο κατακερματισμός του χρόνου εργασίας συμπαρασύρει και τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων.
Είναι κοινώς αποδεκτή η χρησιμότητα της τεχνολογίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ωστόσο, η διαρκής ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει επιφέρει αλλαγές στο τρόπο που επιλέγουμε να περάσουμε τον ελεύθερο χρόνο μας. Η τεχνολογία πλέον αποτελεί μαζικό μέσο ψυχαγωγίας και ιδίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου μας. Η κακή διαχείριση του χρόνου ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφαιρούν χρόνο από την ποιοτική ενασχόλησή μας με τον εαυτό μας, την οικογένειά μας, με πράγματα και καταστάσεις που μας ευχαριστούσαν και μας προήγαγαν ψυχοκοινωνικά ως άτομα παλιότερα. Φυσικά, πολλές από τις δραστηριότητες που επιλέγαμε παλιότερα έχουν απαγορευτεί λόγω των μέτρων για την καταπολέμηση της υγειονομικής κρίσης, κάτι το οποίο καθιστά ακόμα πιο έντονη την ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως μέσο εκτόνωσης. Το ερώτημα που τίθεται σε αυτό το σημείο είναι: θα μπορέσουν να απομονωθούν αυτές οι πρακτικές ενασχόλησης κατά τον ελεύθερο χρόνο μας μετά την άρση των απαγορεύσεων; Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η συνεχής ενασχόληση με την τεχνολογία και ειδικότερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδηγούν σε εξαρτητικές συμπεριφορές. Ο τρόπος αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου μας έχει άραγε πάρει έναν δρόμο χωρίς επιστροφή;
Κάτι, τέλος, που παρατηρείται στον ελεύθερο χρόνο μας σήμερα είναι οι κοινωνικές διαμαρτυρίες που λαμβάνουν χώρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όσοι αντιτίθενται σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλέγουν να προβούν στην ανάρτηση κάποιας δημοσίευσης, όπου διαμαρτύρονται για τα ζητήματα που τους θίγουν. Αυτή η ατομική μέθοδος διαμαρτυρίας φυσικά και δεν είναι επιλήψιμη, αποτελεί εκδήλωση ωστόσο της απομόνωσης των ατόμων. Το άτομο εκτονώνει την προσωπική ανάγκη του για διαμαρτυρία και με αυτό τον τρόπο ίσως χάνεται η συλλογική ανάγκη για μαζική διαμαρτυρία. Κατά αυτό τον τρόπο ακόμα και αυτές οι νέες πρακτικές διαμαρτυρίας κατά τον ελεύθερο χρόνο των ατόμων υποδηλώνουν την αλλαγή που έχει επέλθει στον πυρήνα της κοινωνίας μετά το ξέσπασμα της πανδημίας.
Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής του ανθρώπου, οι αλλαγές που έχουν επέλθει δεν γινόταν να μην επηρεάσουν και αυτό το κομμάτι της κοινωνικής μας ζωής.
Πηγές:
Κορωναίου Α. (1996) Κοινωνιολογία του ελεύθερου χρόνου, Αθήνα, Νήσος.
