Η Βιομηχανική Κοινωνία θέτει τις βάσεις ανάπτυξης των μαζικών επικοινωνιών
Η Βιομηχανική Κοινωνία (μετά τον 15ο αιώνα), η κοινωνία δηλαδή που καθοδηγείται από την χρήση της τεχνολογίας, ώστε να επιτευχθεί η μαζική παραγωγή σε έναν μεγάλο πληθυσμό με υψηλό καταμερισμό εργασίας, ήταν αρωγός στην ανάπτυξη των μαζικών επικοινωνιών. Πλέον, υπήρχε ένα μαζικό κοινό να απευθυνθεί. Μέχρι, πρότινος η επικοινωνία ήταν προφορική – διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ πομπού και δέκτη – τα γραπτά σπάνια, και απευθύνονταν κυρίως στην ελίτ που γνώριζε γραφή.
Η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο
Η τυπογραφία – αποτύπωση γραπτού λόγου και εικόνων σε χαρτί, ύφασμα και μέταλλο με τη βοήθεια τεχνικών μέσων σε μαζική κλίμακα – εμφανίζεται στην Ευρώπη τον 15ο αιώνα από τον Γουτεμβέργιο.
Οι τεχνολογικές αλλαγές και οι κοινωνικές εξελίξεις φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη μαζικότερης παραγωγής έργων γραπτού λόγου, βιβλίων, εφημερίδων
Η ανάγκη να ξεπεραστούν οι απολυταρχικές δομές εξουσίας που έστεκαν εμπόδιο στην ανάδειξη της ανερχόμενης αστικής τάξης, προϋπέθετε την δημιουργία μίας νέας κοινωνίας με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού ατόμων αντί του βασιλιά, του σουλτάνου, του φεουδάρχη, στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Αυτή η συμμετοχή απαιτούσε την ενημέρωση σχετικά με τα δημόσια ζητήματα. Έτσι, αρχίζει μία μαζικότερη παραγωγή έργων γραπτού λόγου και απευθύνεται ξανά σε άτομα με στοιχειώδη μόρφωση, ώστε να μπορούν να την απορροφήσουν.
Ελληνική κοινωνία, ενημέρωση, τυπογραφία και άλλα μέσα
Στην ελληνική κοινωνία η διαδικασία της μαζικότερης παραγωγής γραπτού λόγου συνέπεσε με την περίοδο πριν τον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821. Στόχος ήταν η διαμόρφωση και η κινητοποίηση της κοινής γνώμης και κυρίως των αστικών ρευμάτων για την ανάγκη ανταλλαγής απόψεων και άσκησης κριτικής στις δημόσιες υποθέσεις. Τα τυπογραφεία του εξωτερικού τυπώνουν μαζικά έργα του Ρήγα, εφημερίδες του Αγώνα και άλλα. Το 1811 αρχίζουν να κυκλοφορούν και τα πρώτα ελληνικά περιοδικά. Ο «Ερμής ο Λόγιος» με ιδρυτή τον Άνθιμο Γαζή θα κυκλοφορήσει από το 1811 έως το 1821. Ακόμη, αναπτύσσονται και πολλά νέα μέσα επικοινωνίας, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος,το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, η δισκογραφία που χαρακτήρισαν και σηματοδότησαν μία νέα εποχή.
Το 1960 έρχεται στην Ελλάδα ένα νέο μέσο, η τηλεόραση
Το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα δημιουργείται μία παγκόσμια πληροφοριακή τάξη. Κρατικά και ιδιωτικά κανάλια και λήψεις ξένων καναλιών κατακλύζουν τις ζωές των ανθρώπων. Μέχρι και σήμερα η τηλεόραση έχει διαδραματίσει διάφορους ρόλους ∙ενημέρωση, ψυχαγωγία, διασκέδαση, διαφήμιση-εμπόριο, πρότυπα συμπεριφοράς και τρόπος ζωής, ιδεολογικές επιρροές.
Πολυμέσα επικοινωνίας, διαδίκτυο
Οι πρώτες προσπάθειες για τη δημιουργία ενός διαδικτύου ξεκίνησαν στις Η.Π.Α. στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με σκοπό να δημιουργηθεί ένα δίκτυο επικοινωνίας το οποίο θα μπορούσε να επιβιώσει σε μια πιθανή πυρηνική επίθεση. Ανά τα χρόνια δημιουργούνταν διάφορα δίκτυα και υπήρχε πλεόν η ανάγκη να ενωθούν όλα τα δίκτυα σε ένα. Το 1989 ο Τιμ Μπέρνερς-Λι εφάρμοσε την υπηρεσία του Παγκόσμιου Ιστού στο ερευνητικό ίδρυμα Cern. Το Διαδίκτυο σήμερα, με τις ποικίλες πλατφόρμες επικοινωνίας, ενημέρωσης και διασκέδασης παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, ξεπερνώντας θα μπορούσαμε να πούμε και την απήχηση που είχε η τηλεόραση μέχρι και την προηγούμενη δεκαετία. Το χαρακτηριστικό που κάνει το Διαδίκτυο να ξεχωρίζει από τα άλλα μέσα είναι η ταχύτητα μετάδοσης της πληροφορίας σε εκατομμύρια χρήστες ταυτόχρονα ανά τον κόσμο, ασκώντας μεγάλη επίδραση στη διαδικασία παραγωγής δημοσιογραφικών προϊόντων.
Πώς επιδρούν τα ΜΜΕ στη ζωή μας, τελικά;
Αρχικά, ας διασαφηνίσουμε ποια είναι τα ΜΜΕ. Με μία μάκρο – και μίκρο – οπτική των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης/Επικοινωνίας περιλαμβάνεται η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα τηλέφωνα, οι ταινίες, τα βιντεοπαιχνίδια, το Διαδίκτυο, οι διάφοροι ιστότοποι (blogs), εφημερίδες, περιοδικά. Η μαρξιστική οπτική υποστηρίζει ότι τα ΜΜΕ οργανώνονται σε Καπιταλιστικές επιχειρήσεις, οι οποίες ελέγχονται από τα άτομα που διαθέτουν το Κεφάλαιο-χρήμα, και εμπορευματοποιούν τα προϊόντα που παράγουν. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα ολιγοπώλιο, του οποίου η λειτουργία είναι συνυφασμένη με τα διαφημιστικά κέρδη. Συνεπώς, οτιδήποτε παράγεται από τα ΜΜΕ (ειδήσεις, σειρές, ταινίες, εκπομπές) πρώτα από όλα πρέπει να είναι εμπορικό. Ακόμη, το ολιγοπώλιο αυτό, κατέχοντας τη δύναμη του Κεφαλαίου, ελέγχει και την εκτελεστική, και τη δικαστική, και τη νομοθετική εξουσία. Είναι, δηλαδή, ένα οικοδόμημα της κοινωνίας που ελέγχεται από τη βάση του, από τα λίγα άτομα και τα οικονομικά ισχυρά. Μια άλλη ομάδα θεωριών, βασισμένη στις σχολές του λειτουργισμού, της συμβολικής αλληλεπίδρασης, υποστηρίζει ότι το άτομο υιοθετεί επιλεκτικά τα μηνύματα που του παρέχονται, τα οποία βρίσκονται σε συμφωνία με τις ήδη διαμορφωμένες απόψεις του. Όταν το μήνυμα δεν ταιριάζει με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, το άτομο το απορρίπτει, το αγνοεί ή το ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο. Παράλληλα, βάσει αυτής της θεωρίας, παίζει ρόλο η ηλικία, το φύλο και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Άρα, η επίδραση είναι έμμεση, αφού για την τελική διαμόρφωση της στάσης του ατόμου διαμεσολαβούν και άλλα δεδομένα. Τέλος, μια άλλη ομάδα θεωριών, εξηγεί τη «βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας» – ένα παράδειγμα είναι αυτό των κοινωνικών δικτύων και ο τρόπος χρήσης τους. Τα ΜΜΕ παράγουν πολιτιστικά πρότυπα, τα οποία το κοινό υιοθετεί, κάνοντάς τα τρόπο ζωής και σκέψης. Επιβάλλει, δηλαδή, αντιλήψεις και στάσεις ζωής, που καθορίζουν την καθημερινότητά μας και κατά συνέπεια τη ζωή μας. Εξάλλου, κατακλυζόμαστε από την συνεχή προβολή συγκεκριμένων προτύπων για το πώς πρέπει να ζούμε, να διασκεδάζουμε, να συμπεριφερόμαστε, να σκεφτόμαστε, να δρούμε για να κατακτήσουμε την ευτυχία, να νιώθουμε πληρότητα και να είμαστε αποδεκτοί. Το κυρίαρχο πρότυπο είναι αυτό της τέλειας εικόνας και για αυτόν τον λόγο βομβαρδιζόμαστε με μία βιομηχανία της υπερκατανάλωσης. Τι έχει όμως αξία για εμάς; Υπάρχει μία γενικότερη σύγχυση σχετικά με το τι είναι αξία, τι είναι αληθές και αν έχει σημασία για τη δική μας ζωή.
Η αποτελεσματική διαφήμιση βασίζεται συχνά σε μια ψευδαίσθηση (BHMADONNA, 29-52005).
Πώς θα προστατευθούμε και θα αποκομίσουμε τα θετικά στοιχεία της νέας πραγματικότητας
Η αγωγή των χρηστών των μέσων με παράλληλη γνώση και κατανόηση του πλαισίου λειτουργίας των ΜΜΕ θα βοηθήσει ώστε η χρήση των μέσων να γίνεται με σύνεση και με βαθύτερη αντίληψη του περιεχομένου που παρέχεται. Παράλληλα, οι κανόνες δεοντολογίας δημοσιογράφων και μηχανισμών ελέγχου συμβάλλουν στον έλεγχο του περιεχομένου του προϊόντος. Οι άνθρωποι πάντα μπορούν να περιορίσουν, αν όχι να εξαλείψουν, οτιδήποτε προσβάλλει τις αξίες, τη νοημοσύνη και την αισθητική τους, απορρίπτοντάς το.
Πηγές: -Κοινωνιολογία Γ’ Γενικού Λυκείου υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (συγγραφείς: Ρεγγίνα Κασσιμάτη, Στράτος Γεωργούλας, Μαρία Παπαϊωάννου, Ιωάννης Πράνταλος),Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος»
-Ο Γαλαξίας του Διαδικτύου, Μάνουελ Κάστελς, εκδ. Καστανιώτη
-Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία, George Ritzer, εκδ. Κριτική
-Εικόνες: Βιβλίο Κοινωνιολογία Γ’ Γενικού Λυκείου, pixabay.com, flickr.com
