Οι κοινωνικές αντιδράσεις, η δραστηριοποίηση οργανώσεων, αλλά και η κοινή γνώμη, είναι δυνατό να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αντιλήψεων αναφορικά με κάποιο κοινωνικό φαινόμενο, αλλά να ασκήσουν και πίεση για νομοθετικές ρυθμίσεις. Κάτι τέτοιο συνέβη στο νομικό ορισμό του βιασμού στην Ελλάδα. Κατά παρόμοιο τρόπο το κίνημα Me too θα μπορούσε να συμβάλλει στην εξάλειψη της κουλτούρας του βιασμού στη χώρα;
Οι ορισμοί αναφορικά με το βιασμό ποικίλουν ανάλογα με την επιστήμη που αποδίδει τον αντίστοιχο ορισμό κάθε φορά. Στο ποινικό δίκαιο ως βιασμός, ορίζεται κάθε φορά αυτό που αποφασίζει ο νομοθέτης ότι συνιστά το ποινικό αδίκημα του βιασμού, κάτι το οποίο ισχύει για κάθε τυποποιημένο έγκλημα. Συνεπώς, ο βιασμός, ως ποινικό αδίκημα, δεν είχε πάντοτε το ίδιο περιεχόμενο. Όπως κάθε έγκλημα, ο ορισμός του βιασμού διαφοροποιείται ανάλογα με την εποχή μέσα στην οποία τοποθετείται το έγκλημα.
Ο νομικός ορισμός του βιασμού σήμερα και πώς επέδρασαν οι κοινωνικές αντιδράσεις στη διαμόρφωσή του
Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ισχύοντος περιεχομένου του βιασμού στο Ποινικό Δίκαιο διαδραμάτισαν οι αντιδράσεις από μέρους φεμινιστικών κινημάτων, αλλά και ανθρωπιστικών οργανώσεων. Συγκεκριμένα η Διεθνής Αμνηστία κατέθεσε υπόμνημα διαμαρτυρίας για το νομικό ορισμό του βιασμού, όπου ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «υιοθετείται ένας νομικός ορισμός του βιασμού που είναι απαράδεκτος, τόσο σύμφωνα με τις τυπικές δεσμεύσεις της χώρας και τις Συμβάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, όσο και σύμφωνα με τις πολιτικές υποχρεώσεις της κυβέρνησης. Ουσιαστικά, ο νέος ορισμός στο σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για το σοβαρό αυτό έγκλημα». Συγκεκριμένα, τόνιζε τον απαράδεκτο ορισμό του βιασμού στο άρθρο 336 ΠΚ, που πρότασσε την άσκηση σωματικής βίας και όχι τη μη ύπαρξη συναίνεσης του παθόντος ως συστατικό στοιχείο του βιασμού.
Η ουσιαστικότερη αλλαγή που επήλθε στο άρθρο 336 του νέου ΠΚ που αφορά το βιασμό είναι ότι στα στοιχεία του εγκλήματος του βιασμού, συμπεριλαμβάνεται πλέον και η απουσία συναίνεσης του θύματος. Πιο συγκεκριμένα, όπως προβλέπει η ίδια η νέα ποινική διάταξη στις παραγράφους 1 και 4: «όποιος με σωματική βία ή με απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας εξαναγκάζει άλλον σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών» και «όποιος, εκτός από την περίπτωση της παραγράφου 1, επιχειρεί γενετήσια πράξη χωρίς τη συναίνεση του παθόντος, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη».
Το στοιχείο της έλλειψης συναίνεσης ποινικοποιείται κατά την παράγραφο 4. Το αποτέλεσμα αυτό αποτυπώνει την προσπάθεια του νομοθέτη να δομήσει το έγκλημα του βιασμού με προσανατολισμό στην απουσία συναίνεσης, σε μια προσπάθεια εναρμόνισης με διεθνή νομοθετικά κείμενα, όπως για παράδειγμα τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Η ισχύουσα διάταξη για το βιασμό στο νέο ΠΚ εμπεριέχει σαφώς στοιχεία προόδου. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στην αιτιολογική έκθεση του Ν. 4619/2019, «ως μέσο τέλεσης του εγκλήματος διατηρείται η σωματική βία». Φαίνεται δηλαδή ότι η απουσία συναίνεσης του παθόντος προστέθηκε απλώς ως μια περίπτωση του εγκλήματος του βιασμού, η οποία μάλιστα έγινε μετά από κοινωνική πίεση.
Για να επέλθει, ωστόσο, ουσιαστική αλλαγή η κοινωνία οφείλει να εστιάσει στην εξάλειψη της λεγόμενης «κουλτούρας του βιασμού». Ο στιγματισμός, η καλλιέργεια του αισθήματος ενοχής του θύματος, αλλά και τα ποικίλα σεξιστικά στερεότυπα αποτρέπουν το θύμα από το να καταγγείλει το περιστατικό. Το κίνημα Me too, το οποίο άρχισε να παίρνει διαστάσεις και στην Ελλάδα, θα μπορούσε να συμβάλλει προς την εξάλειψη αυτής της κουλτούρας;
Κίνημα Μe too
Το MeToo είναι μια εκστρατεία στην οποία πολλές γυναίκες, από διάφορους χώρους, καταγγέλλουν επώνυμα ή και ανώνυμα συμπεριφορές σεξουαλικής βίας, κακοποίησης ή παρενόχλησης που αναφέρονται στο παρελθόν τους και σε κάποιες περιπτώσεις στο μακρινό παρελθόν τους. Το κίνημα αυτό ξεκίνησε στην πλέον πρόσφατη εκδοχή του από τις ΗΠΑ τον Οκτώβριο του 2017, όταν η εφημερίδα “New York Times” και το περιοδικό “New Yorker” αποκάλυψαν ότι ο μεγιστάνας του Χόλιγουντ Χάρβεϊ Γουάινσταϊν εφάρμοζε επί δεκαετίες μια πατέντα σεξουαλικής παρενόχλησης και επιθέσεων. Ενάντια στην οποία κατεγράφησαν πάνω από 100 επώνυμες μαρτυρίες γυναικών. Η εξάπλωση του κινήματος έχει λάβει από τότε μεγάλες διαστάσεις ανά τον κόσμο, κυρίως με την χρήση των κοινωνικών δικτύων. Τα περιστατικά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δεν αφορούν μόνο γυναίκες αλλά και άντρες, κάτι που αναδεικνύει ακόμα μία πτυχή της σπουδαιότητας της εκστρατείας καθώς γίνεται αντιληπτό στον ευρύτερο κόσμο ότι η σεξουαλική βία, σε κάθε μορφή της, επηρεάζει και τους άντρες. Στην Ελλάδα μετά τις πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο του αθλητισμού το κίνημα αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς.
Με το κίνημα Me too οι εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης, με τη μαζική μορφή δημόσιων πια καταγγελιών, τοποθετούνται πλέον στο δημόσιο διάλογο. Με αυτό τον τρόπο τα ατομικά βιώματα σεξουαλικής βίας μετατρέπονται σε κοινωνικό ζήτημα. Το κίνημα αυτό παρακινεί τα άτομα να μιλήσουν ανοιχτά για περιστατικά σεξουαλικής βίας που έχουν βιώσει. Μέσα από αυτή τη συλλογική κίνηση το αίσθημα ντροπής και στιγματοποίησης είναι δυνατόν να κάμπτεται και τα άτομα να βρίσκουν τη δύναμη να μιλήσουν. Συνεπώς, το κίνημα δύναται να επιφέρει αλλαγές στην κουλτούρα του βιασμού μέσω της ευαισθητοποίησης των ατόμων και την ενημέρωσή τους με το κοινωνικό αυτό ζήτημα.
Οι κοινωνικές πιέσεις, τα κινήματα και οι οργανώσεις επηρεάζουν θετικά κάποιες εξελίξεις για το συγκεκριμένο κοινωνικό ζήτημα, η πραγματική αλλαγή ωστόσο θα επέλθει μόνο μέσω της ευαισθητοποίησης και της εκπαίδευσης του συνόλου της κοινωνίας. Με την εκπαίδευση όλων μας σε θέματα ισότητας φύλου, κοινωνικών ανισοτήτων, αλλά και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας δύναται να αντιμετωπιστεί ο σεξισμός και η κουλτούρα του βιασμού που αναπαράγεται στην κοινωνία.
Πηγή:
Νέος Ποινικός Κώδικας, όπως κωδικοποιήθηκε με τον Ν. 4619/2019, με ημερομηνία ισχύος την 1η Ιουλίου 2019.
Διαδικτυακές πηγές:
https://www.forin.gr/downloads/download/61147/n-4619-2019-aitiologikh-ekthesh
