Συχνά ακούμε – είτε ασχολούμαστε με τα οικονομικά είτε όχι – ότι η πιστοληπτική ικανότητα της οικονομίας μιας χώρας υποβαθμίστηκε ή αναβαθμίστηκε από τους οίκους αξιολόγησης. Αλήθεια, ξέρουμε τι πραγματικά είναι, πώς δημιουργήθηκαν, τι προσφέρουν εν τέλει οι οίκοι αξιολόγησης, γιατί τους λαμβάνουμε υπόψη, ποιος ο λόγος να υπάρχουν και πολλά άλλα ερωτήματα. Ας τους αναλύσουμε λοιπόν.
Τι είναι οι οίκοι αξιολόγησης;
Ένα ερώτημα που δημιουργείται σε αρκετούς που δεν ασχολούνται με την οικονομία είναι, αν οι οίκοι αξιολόγησης είναι κρατικοί ή αν ανήκουν σε κάποια χώρα. Η απάντηση είναι όχι. Οι οίκοι αξιολόγησης επί της ουσίας είναι ιδιωτικές και ανεξάρτητες εταιρείες. Όπως κάθε εταιρεία, έτσι και αυτές έχουν μια κάποια δραστηριότητα. Ποια είναι αυτή;
Μια σύντομη ιστορική αναδρομή
Στα τέλη της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 1837 δημιουργήθηκαν οι εμπορικοί οργανισμοί αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας, προτού πάρουν την σημερινή τους μορφή, των Οίκων Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας. Οι Οργανισμοί αυτοί βαθμολογούσαν την ικανότητα των εμπόρων να πληρώσουν τα χρέη τους και μετέπειτα δημιούργησαν έναν ενοποιημένο «κατάλογο» υπό μορφή οδηγιών τις οποίες δημοσίευσαν.
Οι Οργανισμοί Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας πρωτοεμφανίστηκαν στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1900 με τις πρώτες αξιολογήσεις να εφαρμόζονται σε κινητές αξίες και συγκεκριμένα, με την αγορά ομολόγων του σιδηροδρόμου.
Το χρονικό διάστημα 1930 έως το 1980 τα ομόλογα και οι αξιολογήσεις γίνονταν πρωταρχικά από αμερικάνικες τοπικές αυτοδιοικήσεις και αμερικάνικες βιομηχανικές επιχειρήσεις υψηλής κεφαλαιοποίησης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και του 1970 οι αξιολογήσεις επεκτάθηκαν στα χρεόγραφα και στις τραπεζικές καταθέσεις.
Από το 1980 μέχρι και σήμερα οι Οργανισμοί Αξιολόγησης, που εξελίχθηκαν σε Οίκοι Αξιολόγησης, άρχισαν να εφαρμόζουν τις αξιολογήσεις τους – εκτός των ομολόγων – σε ρίσκα εταιρικών συναλλαγών, στην επενδυτική επίδοση υπηρεσιών στεγαστικής πίστης και στην μεταβλητότητα τιμών αμοιβαίων κεφαλαίων και ασφαλειών βασισμένων σε προϊόντα στεγαστικής πίστης κ.λπ. Οι αξιολογήσεις άρχισαν να χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στις χρηματοπιστωτικές αγορές ανά τον κόσμο, τόσο σε ανεπτυγμένες χώρες και κατ’ επέκταση οικονομίες, όσο και στις «αναδυόμενες οικονομίες» των αναπτυσσόμενων χωρών.
Ο ρόλος ενός οίκου αξιολόγησης
Πραγματοποιούν και δημοσιεύουν αναλύσεις τους και αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα ενός ατόμου, μιας εταιρείας, ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος ή μιας χώρας να ανταποκριθεί στις δανειακές υποχρεώσεις του. Επιπλέον, πραγματοποιούν αναλύσεις και αξιολογούν την αξιοπιστία διάφορων χρεογράφων που εκδίδονται, όπως είναι τα ομόλογα, από εταιρείες, κυβερνήσεις και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με σκοπό τη διαπραγμάτευση και πώλησή τους. Με πολύ απλά λόγια, διατυπώνουν επί της ουσίας μια γνώμη σχετικά με την αξιοπιστία και την φερεγγυότητα ενός ατόμου, μιας επιχείρησης ή ακόμα και μιας χώρας στην αποπληρωμή των χρεών ή υποχρεώσεων.
Οι οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής διαβάθμισης επιδρούν σημαντικά στη χάραξη οικονομικής στρατηγικής πολιτικής στο σύγχρονο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ως αποτέλεσμα της αξιολόγησης που δέχεται ένας οργανισμός ή ένα κράτος μπορούν να δημιουργηθούν τάσεις επιρροής στο περιβάλλον τους με θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο με το καθαρά οικονομικό περιβάλλον αλλά να επηρεάσουν και το πολιτικό ή κοινωνικό περιβάλλον σε ορισμένες περιπτώσεις.
Σημαντικότεροι Οίκοι Αξιολόγησης
Οι σημαντικότεροι εκ των οίκων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας είναι οι οίκοι Moody’s Investors Service, Standard & Poor’s (S&P) και Fitch Ratings. Οι συγκεκριμένοι οίκοι «ελέγχουν» τον μεγαλύτερο όγκο των αξιολογήσεων σήμερα.
Για ποιο λόγο υπάρχουν;
Οι οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής διαβάθμισης ανταποκρίνονται στην αναγκαιότητα ύπαρξης ξεκάθαρου ρυθμιστικού πλαισίου για την άσκηση εποπτείας των χρηματαγορών τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και παράλληλα, συνδράμουν στην άσκηση και χάραξη στρατηγικής τόσο σε οικονομικό όσο και πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο στην πραγματική οικονομία.
Η διαδικασία αξιολόγησης
Οι οίκοι αξιολόγησης, για έκδοση της ανάλυσής τους σχετικά με την πιστοληπτική ικανότητα μιας οικονομικής οντότητας, λαμβάνουν υπόψη δύο είδη κινδύνων: τον επιχειρηματικό κίνδυνο, δηλαδή αυτόν που προέρχεται από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της οικονομικής οντότητας, ο οποίος έχει άμεση σχέση με τις αποφάσεις που σχετίζονται με την λειτουργία της. Έπειτα, τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο ο οποίος σχετίζεται με τον τρόπο που η οικονομική οντότητα χρηματοδοτεί την λειτουργία ή την δραστηριότητά της. Εν κατακλείδι, τα δύο αυτά είδη κινδύνων προέρχονται επί της ουσίας από την λειτουργία των διαφόρων αγορών χρήματος και κεφαλαίου.
Κάθε οίκος αξιολόγησης έχει αναπτύξει το δικό του σύστημα διαβάθμισης αξιολογήσεων των οικονομικών οντοτήτων. Οι οίκοι αξιολόγησης συμβολίζουν με γράμματα τις αξιολογήσεις τους σε μια κλίμακα από τον περισσότερο έως τον λιγότερο πιστοληπτικά αξιόπιστο. Συχνά μπορεί να προστεθεί ένα πρόσημο (+) ή (-) έτσι ώστε να διαχωρίζονται οι κατατάξεις (π.χ. ΑΑ+, ΑΑ-). Πιο συγκεκριμένα, ο οίκος Fitch Ratings ανέπτυξε ένα σύστημα αξιολόγησης το οποίο υιοθέτησε μετέπειτα και η Standard & Poor’s. Η κλίμακα αυτή που χρησιμοποιείται από την Standard & Poor ‘s: ΑΑΑ, ΑΑ, Α, ΒΒΒ, ΒΒ, και ούτω καθεξής, με συν και πλην επιπρόσθετα. Το σύστημα αξιολόγησης της Moody’s διαφέρει βάζοντας αντί προσήμων αριθμούς.
Ανάλυση στον πίνακα που ακολουθεί.
Η Κριτική
Οι Οίκοι Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας έχουν δεχτεί έντονη κριτική από κυβερνήσεις, ειδικούς και μη, έχοντας ως αιτιολογία πως πρόκειται ουσιαστικά για μια ολιγοπωλιακή αγορά η οποία δεν υπόκεινται σε κάποιο έλεγχο αξιοπιστίας από άλλους οργανισμούς (εκτός από μία τυπική αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρυθμιστικών Αρχών των αγορών κινητών αξιών). Προκειμένου να αποφευχθούν τέτοιες κριτικές και αμφισβητήσεις, πραγματοποιείται μια προσπάθεια για αυστηρότερη εποπτεία όλων των οίκων αξιολόγησης έχοντας πέσει και στο τραπέζι της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης η δημιουργία ενός «ανεξάρτητου» ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης.
Πηγές:
· Nicholls Christopher C.(2005), «Public and Private Uses of Credit Rating», https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1625839 (τελευταία πρόσβαση 19/01/19)
· Patrony F. (2017), «What’s (Still) Wrong with Credit Ratings», Research Paper No. 17-285, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2969086 (τελευταία πρόσβαση 19/01/19)
· Marilyn Blumberg Cane, Adam Shamir Tomas Jodar (2011), «Below Investment Grade and Above the Law: A Past, Present and Future Look at the Accountability of Credit Rating Agencies», https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1927907 (τελευταία πρόσβαση 19/01/19)
· Finard J. & Stocks M., A Framework for Corporate Financial Risk Management, included in Klein R. & Lederman J., Derivatives Risk and Responsibility, Irwin, USA, 1996
· Wymeersch, E. & Kruithof, M. (2006), “Regulation and Liability of Credit Rating Agencies under Belgian Law”, http: //papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=894820 (τελευταία πρόσβαση 15/01/19)
