Χρήμα! Σίγουρα αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και καθημερινότητάς μας! Ωστόσο, έχουμε αναρωτηθεί πραγματικά τι είναι και αν έχει όντως κάποια αξία;
Αν προχωρήσουμε στην «ανατομία» του χρήματος, τόσο ένας απλός πολίτης όσο και οι οικονομολόγοι καταλήγουν με απλά λόγια ότι χρήμα είναι οτιδήποτε χρησιμοποιούμε για να αγοράσουμε προϊόντα και υπηρεσίες. Για παράδειγμα, τα μετρητά που έχουμε στο πορτοφόλι μας που τα χρησιμοποιούμε στην αγορά οποιουδήποτε αγαθού αποτελούν χρήμα.
Όμως, για να θεωρείται κάτι ως χρήμα συνήθως πρέπει να έχει και ορισμένες βασικές λειτουργίες. Πρώτο και βασικό, το χρήμα πρέπει να είναι μέσο συναλλαγών. Είναι το πιο προφανές! Δεύτερο και βασικό, πρέπει να έχει μονάδα μέτρησης. Δηλαδή να μπορούν εύκολα οι άνθρωποι να ορίζουν τιμές, να ξέρουν αν κάτι θεωρείται ακριβό ή φτηνό κ.λπ. Είναι ευκολότερο να λέμε ότι ένα πουκάμισο κοστίζει 20 ευρώ παρά ότι ένα πουκάμισο είναι ίσο με 5 πακέτα τσιγάρα. Τρίτον και αρκετά σημαντικό, να είναι μέσο διατήρησης αξίας. Αυτό σημαίνει να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο μέλλον, δηλαδή μεταφορά αγοραστικής δύναμης για μελλοντική χρήση.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μερικές ακόμα έννοιες όπως τι είναι ακριβώς ο πλούτος και τι η ρευστότητα. Πλούτος με απλά λόγια είναι το μέσο που χρησιμοποιεί κάποιος για να διατηρήσει αξία. Μπορεί να είναι μετοχές, χρυσός μέχρι και πίνακας ζωγραφικής! Η ρευστότητα αναφέρεται στο πόσο εύκολα ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε μέσο συναλλαγών. Προφανώς, αν πας σε ένα σούπερ μάρκετ για ψώνια δε θα δεχτούν να πληρώσεις με μετοχές, αλλά με κάτι που έχει τη δυνατότητα να «κινείται» πιο εύκολα. Σύμφωνα με τις δύο παραπάνω έννοιες μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το χρήμα είναι το πιο ρευστό στοιχείο αλλά όχι και το πιο τέλειο μέσο για να διατηρήσεις αξία. Βέβαια, αυτό ισχύει με την προϋπόθεση να υπάρχει ο «λογικός» πληθωρισμός σε μια οικονομία που – όπως γνωρίζουμε – διαβρώνει την αξία του χρήματος.
Πολλοί προσθέτουν πως το χρήμα πρέπει να έχει και τη δυνατότητα να μπορεί να μετακινείται εύκολα δίχως να φθείρεται. Και εδώ προκύπτει ένα άλλο ερώτημα. Η χρεωστική κάρτα που έχω στο πορτοφόλι μου και πληρώνω καθημερινά διάφορα αγαθά θεωρείται χρήμα; Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, όχι! Θα λέγαμε ότι είναι ένα μέσο το οποίο μεταφέρει τα χρήματά μας. Στην ουσία, ο τραπεζικός λογαριασμός είναι αυτός που έχει τα χρήματα.
Σχετικά με τα είδη του χρήματος, μπορούμε να σκεφτούμε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη που ίσχυε κυρίως σε παλιότερες εποχές είναι το χρήμα – αγαθό (commodity money). Σε αυτή την περίπτωση το χρήμα έχει εσωτερική αξία, δηλαδή θα είχε κάποια αξία είτε χρησιμοποιούνταν ως χρήμα είτε ως απλό αγαθό. Η κλασική περίπτωση ενός τέτοιου χρήματος είναι ο χρυσός. Είναι γνωστό ότι οι κοινωνίες τον χρησιμοποιούσαν ως χρήμα για τις συναλλαγές τους, αλλά ταυτόχρονα το χρησιμοποίησαν για να κατασκευάσουν κοσμήματα, αλλά και γενικότερα στη βιομηχανία ως αγαθό.
Η δεύτερη κατηγορία που είναι και η βασική μορφή στην εποχή μας είναι το παραστατικό χρήμα ή αναγκαστικής κυκλοφορίας (fiat money). Σε αυτή την περίπτωση το χρήμα δεν έχει εσωτερική αξία. Ωστόσο, αναγνωρίζεται ως επίσημο για τη διενέργεια των συναλλαγών ύστερα από κυβερνητικό διάταγμα. Τα ευρώ που έχουμε στην τσέπη μας είναι απλώς χαρτί. Παρόλα αυτά, το θεωρούμε όλοι ως χρήμα και το χρησιμοποιούμε ευρέως.
Ολοκληρώνοντας την ανάλυση είναι εντυπωσιακό να σκεφτούμε τι είχαν χρησιμοποιήσει οι άνθρωποι ως χρήμα. Σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε φυλακές είχαν τα τσιγάρα. Σε κάποιες «πρωτόγονες» κοινωνίες χρησιμοποιούσαν τεράστιους ογκόλιθους (δείτε το σχετικό άρθρο εδώ)… Και καταλήγουμε πως χρήμα είναι οτιδήποτε έχουμε δεχτεί ή πιστεύουμε πως θα γίνει αποδεκτό από τον άλλον. Μην ξεχνάμε πως, αν όλοι πιστέψουμε ότι κάτι έχει αξία, στην τελική θα καταλήξει να έχει!
Πηγή: Mankiw, G. & Taylor, M. P., (2011), Αρχές Οικονομικής Θεωρίας, εκδόσεις Gutenberg.
