Οι σειρές και οι ταινίες πολλές φορές αποτελούν διασκεδαστικό παράδειγμα για να παρουσιάσουμε ορισμένα οικονομικά φαινόμενα και θεωρίες και κατ’ επέκταση να κατανοήσουμε εν μέρει τι συμβαίνει μεταξύ θεωρίας και πράξης! Η ισπανική σειρά “La casa de papel” αποτελεί ένα εύστοχο παράδειγμα προκειμένου να αναπτύξουμε κάποια στοιχεία της θεωρίας της οικονομικής επιστήμης.
O Professor στη σειρά εισχώρησε στο Νομισματοκοπείο της Ισπανίας όχι για να κλέψει χρήματα με τη μορφή ληστείας που είχαμε συνηθίσει σε διάφορες ταινίες, αλλά να εκτυπώσει χρήμα και συγκεκριμένα το ποσό των 2,4 δις ευρώ.
Η εκτύπωση χρήματος είναι στην ουσία αύξηση της προσφοράς χρήματος, οπότε για το συγκεκριμένο παράδειγμα της σειράς μπορούμε να δούμε συνοπτικά τι συμβαίνει σε ένα κλασικό υπόδειγμα (βάσει της θεωρίας των παρερμηνειών) και σε ένα κεϋνσιανό υπόδειγμα.
Στο κλασικό υπάρχουν δύο διαφορετικές ερμηνείες στο αποτέλεσμα ανάλογα αν η μεταβολή στην ονομαστική προσφορά χρήματος είναι αναμενόμενη ή μη. Αν είναι αναμενόμενη, η θεωρία περιγράφει ότι η αύξηση της προσφοράς χρήματος θα οδηγήσει σε αύξηση του επιπέδου τιμών, δηλαδή θα δημιουργήσει απλώς πληθωρισμό. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, το χρήμα είναι ουδέτερο τόσο βραχυχρόνια όσο και μακροχρόνια.
Αν είναι μη αναμενόμενη η ονομαστική προσφορά χρήματος, τότε η θεωρία τονίζει ότι η αύξηση της προσφοράς χρήματος στη βραχυχρόνια περίοδο οδηγεί σε ένα υψηλότερο επίπεδο τιμών αλλά και σε υψηλότερο προϊόν. Μακροχρόνια το επίπεδο τιμών είναι υψηλότερο και το προϊόν επιστρέφει σε επίπεδα πλήρους απασχόλησης. Κατά συνέπεια, το χρήμα δεν είναι ουδέτερο βραχυχρόνια.
Στο κεϋνσιανό υπόδειγμα το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο με την μη αναμενόμενη μεταβολή της κλασικής θεωρίας. Το χρήμα στο άμεσο μέλλον δεν είναι ουδέτερο αλλά μακροχρόνια είναι. Το βασικό στοιχείο του κεϋνσιανού υποδείγματος είναι η λεγόμενη «ακαμψία» του επιπέδου τιμών στη βραχυχρόνια περίοδο και η αύξηση του προϊόντος. Μακροχρόνια οι τιμές προσαρμόζονται οδηγώντας την οικονομία στη γενική της ισορροπία, με υψηλότερο επίπεδο τιμών.
Στο 3ο μέρος της σειράς η ληστεία αφορά την Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας έχοντας βάλει στόχο αυτή τη φορά το χρυσό, τον οποίο δεν μπορείς να κλέψεις τόσο εύκολα καθώς η κεντρική τράπεζα τον είχε φυλαγμένο σε δωμάτιο που πλημμυρίζει σε περίπτωση κλοπής!
Εδώ θα ήταν χρήσιμο να δούμε κάποια χαρακτηριστικά του χρυσού. Πρόκειται για ένα περιουσιακό στοιχείο που αρκετοί το χρησιμοποιούν με την μορφή επένδυσης και συγκεκριμένα για να προφυλαχθούν σε περίπτωση οικονομικής κρίσης. Όταν αυξάνεται η τιμή του χρυσού, σηματοδοτεί ότι η οικονομία δεν είναι σε καλό στάδιο και οι επενδυτές επιθυμούν να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο για τα χρήματά τους.
Η κεντρική τράπεζα έχει στο ενεργητικό της αποθέματα χρυσού και ανήκει στην κατηγορία των συναλλαγματικών διαθεσίμων. Μια κεντρική τράπεζα μπορεί θεωρητικά να χρησιμοποιήσει χρυσό για να στηρίξει το νόμισμά της στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, δηλαδή να το διατηρήσει στο επίπεδο που επιθυμεί.
Στο 1ο και 2ο επεισόδιο του 3ου μέρους της σειράς ο Professor πριν βγει με τηλεοπτικό μήνυμα να ανακοινώσει ότι παρακρατείται παράνομα ο Ρίο, ένα ζέπελιν κάνει την εμφάνισή του στον ουρανό πετώντας χρήματα από ψηλά στον κόσμο που ήταν συγκεντρωμένος.
Σε αυτό το σημείο μπορούμε να παρουσιάσουμε την έννοια «χρήματα από το ελικόπτερο» (Helicopter money), μια έννοια που εισήγαγε για πρώτη φορά ο βραβευμένος με Νόμπελ Οκονομικών Milton Friedman το 1969 σε μια προσπάθεια να περιγράψει την επίπτωση που θα είχε στη δαπάνη και την αποταμίευση το «πέταγμα χρημάτων από ένα ελικόπτερο» τα οποία θα μάζευαν οι άνθρωποι της κοινότητας. Πρόκειται για μια μη συμβατική νομισματική πολιτική κατά την οποία η κεντρική τράπεζα τυπώνει χρήματα και τα δίνει κατευθείαν στο κοινό, για να τα δαπανήσει όπως επιθυμεί.
Όταν ο Professor είχε δεμένη την Raquel, της εξηγούσε ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) το 2011 δημιούργησε 171 δις από το «πουθενά», 185 δις το 2012, 145 δις το 2013 και ολοκληρώνει ότι όλα τα χρήματα κατευθύνθηκαν στις τράπεζες. Στη συνέχεια, της δείχνει ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ και το σκίζει μπροστά στα μάτια της εξηγώντας ότι είναι απλά ένα χαρτί, ένα τίποτα.
Εδώ θα τονίσουμε δύο σημεία. Το πρώτο αφορά το τι είναι πραγματικά το χρήμα και το δεύτερο σχετίζεται με τις ενέργειες περί δημιουργίας χρήματος της Ε.Κ.Τ.
Τα χαρτονομίσματα που έχουμε στο πορτοφόλι μας ονομάζονται παραστατικό χρήμα ή αναγκαστικής κυκλοφορίας (fiat money). Σε αυτή την περίπτωση το χρήμα δεν έχει εσωτερική αξία. Ωστόσο, αναγνωρίζεται ως επίσημο για τη διενέργεια των συναλλαγών ύστερα από κυβερνητικό διάταγμα. Τα ευρώ που έχουμε στην τσέπη μας είναι απλώς χαρτί. Παρόλα αυτά, το θεωρούμε όλοι ως χρήμα και το χρησιμοποιούμε ευρέως.
Σχετικά με το δεύτερο σκέλος, στην πραγματικότητα αυτό που έκανε η Ε.Κ.Τ. είναι η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing). Πρόκειται για μια μη συμβατική νομισματική πολιτική κατά την οποία η κεντρική τράπεζα «προσφέρει βοήθεια» αγοράζοντας διάφορα χρεόγραφα, όπως κρατικά ομόλογα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργείται ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα, κυρίως όταν πιο κλασικοί τρόποι αποτυγχάνουν.
Πλέον η εκτύπωση χρήματος δεν έχει τόσο τη μορφή του «πιεστηρίου» όπως στην σειρά, αλλά το πάτημα κουμπιών από υπολογιστές και δημιουργία ηλεκτρονικών μονάδων χρήματος.
