«Μη κρίνεις ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του»
Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» είναι ένας τύπος γνωστικής προκατάληψης και μεροληψίας που η συνολική μας εντύπωση για κάποιον άνθρωπο επηρεάζεται από το πώς αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε αυτόν τον χαρακτήρα. Αργότερα, η συνολική μας εντύπωση π.χ. «Αυτός είναι καλός!» θα επηρεάσει τις διάφορες αξιολογήσεις που θα κάνουμε για αυτόν στην πορεία π.χ. «Άρα, είναι και έξυπνος».
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα ψυχολογικά φαινόμενα που η ιστορία δεν έχει δώσει την ανάλογη προσοχή. Συναντάται πολύ συχνά σε παραδείγματα σχετικά με διάσημους ανθρώπους και στους πολιτικούς. Εφόσον θεωρούμε έναν διάσημο ελκυστικό, επιτυχημένο και αρεστό, τείνουμε αρκετά εύκολα να τον θεωρούμε έξυπνο, ευγενικό ή αστείο. Έτσι, η αντίληψή μας από ένα και μόνο χαρακτηριστικό οδηγεί σε βιαστικά συμπεράσματα και επηρεάζει σημαντικά τη κρίση μας για άλλες πλευρές του εαυτού του.
Ο Edward Thorndike, Αμερικανός ψυχολόγος, αναφέρθηκε πρώτος στην έννοια αυτή το 1920. Σύμφωνα με τη θεωρία του η γενική άποψη που έχουμε για έναν άνθρωπο θα καθορίσει τη γνώμη που θα σχηματίσουμε για τον χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Η άποψή μας μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες θετικές ή αρνητικές αξιολογήσεις οι οποίες όμως στηρίζονται στον υποκειμενικό τρόπο σκέψης και επηρεάζει αρνητικά την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε κριτικά για τα χαρακτηριστικά του άλλου ατόμου.
Ο ψυχολόγος Sololom Asch επέκτεινε τη θεωρία του Thorndike αναφερόμενος στον τρόπο με τον οποίο η πρώτη εντύπωση έχει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση μιας άποψης για κάποιο άτομο. Για παράδειγμα, μια θετική αρχική εντύπωση οδηγεί σε θετικά συμπεράσματα σχετικά με τις ικανότητες και τις δεξιότητες κάποιου ανθρώπου. Αντίθετα, μια αρνητική πρώτη εικόνα οδηγεί λανθασμένα σε συμπεράσματα σχετικά με αρνητικά χαρακτηριστικά στη προσωπικότητα.
Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» είναι γνωστό και ως «φυσικό στερεότυπο της ελκυστικότητας» και στηρίζεται στην αρχή «ό,τι είναι όμορφο είναι και καλό» εστιάζοντας στην εξωτερική εμφάνιση. Έτσι, άτομα που θεωρούνται ελκυστικά τείνουν να αξιολογούνται με θετικά χαρακτηριστικά. Αυτό οδηγεί σε βεβιασμένα και μεροληπτικά συμπεράσματα για μια προσωπικότητα ενός ατόμου. Μάλιστα, μια έρευνα αποκάλυψε πως οι ένορκοι σε ένα δικαστήριο δυσκολεύονται να πιστέψουν πως ένα ελκυστικό άτομο είναι ένοχο.
Το φαινόμενο αυτό έχει επίδραση στην εκπαίδευση, στο εργασιακό περιβάλλον και στο μάρκετινγκ.
Στην εκπαίδευση, συχνά οι εκπαιδευτικοί τείνουν να συμπαθούν μαθητές στηριζόμενοι σε αντιλήψεις ελκυστικότητας. Μια έρευνα ανέδειξε ότι οι εκπαιδευτικοί είχαν περισσότερες εκπαιδευτικές προσδοκίες από μαθητές που ήταν περισσότερο ελκυστικοί. Το φαινόμενο μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που μεταχειρίζονται οι εκπαιδευτικοί αυτούς τους μαθητές ή και πως οι ίδιοι οι μαθητές συμπαθούν έναν εκπαιδευτικό. Όταν ένας εκπαιδευτικός παρουσιάζεται φιλικός και ζεστός, οι μαθητές τον αξιολογούν ως αρεστό, συμπαθητικό και ευχάριστο.
Στο εργασιακό περιβάλλον η επίδραση του φαινομένου είναι εμφανής στις προκαταλήψεις που αφορούν την απόδοση, τα επιτεύγματα και την εργασιακή ανέλιξη. Οι επόπτες μπορεί να αξιολογούν τους υφισταμένους τους για κάποια προαγωγή στηριζόμενοι σε ένα μόνο χαρακτηριστικό τους και όχι από την γενική απόδοση και συνεισφορά.
Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται επίσης σε ζητήματα σχετικά με τις οικονομικές απολαβές, το εισόδημα ή την πρόσληψη σε εργασία. Για παράδειγμα, οι ελκυστικοί και ευχάριστοι υπάλληλοι σε εξυπηρέτηση πελατών κερδίζουν παραπάνω tips σε σύγκριση με συναδέλφους που είναι λιγότερο ελκυστικοί. Το φαινόμενο είναι εμφανές και στις αιτήσεις εργαζομένων για μια δουλειά. Ένας εργοδότης θα προτιμήσει να προσλάβει τον εργαζόμενο εκείνο που παρουσιάζεται αρεστός ή ελκυστικός, γιατί θα τον θεωρήσει αυτόματα έξυπνο, ικανό, ανταγωνιστικό και αποδοτικό.
Δείτε το παρακάτω βίντεο:
Ποιος από τους δυο έχει καλύτερη δουλειά και περισσότερες οικονομικές απολαβές;
Ο χώρος του μάρκετινγκ εκμεταλλεύεται το φαινόμενο αυτό, για να πουλά προϊόντα και υπηρεσίες. Όταν ένας διάσημος υποστηρίζει ένα προϊόν, οι θετικές αξιολογήσεις των καταναλωτών επηρεάζονται.
Το φαινόμενο αυτό μας βάζει σε σκέψεις σχετικά με το πόσο εύκολα οι άνθρωποι κρίνουν τους άλλους ανθρώπους γύρω τους στηριζόμενοι στην πρώτη εντύπωση που τους δημιουργούν. Μας υπενθυμίζει ότι είναι απαραίτητο να σκεφτόμαστε και να κρίνουμε περισσότερο αντικειμενικά. Σίγουρα δεν είναι εύκολο να αποφύγουμε την επίδραση που ασκεί στις αντιλήψεις μας το φαινόμενο αυτό, αλλά η αναγνώρισή του θα μας βοηθήσει να παίρνουμε «απόσταση» από τις υποκειμενικές και βιαστικές αποφάσεις μας και να σκεφτόμαστε περισσότερο κριτικά και ανθρώπινα.
«Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν περισσότερο απ’ τα φαινόμενα παρά απ’ την πραγματικότητα, γιατί η όραση ανήκει σε όλους, ενώ η αντίληψη σε λίγους»
Πλάτων
Βιβλιογραφία:
Nisbet, R.E. & Wilson, T.D. (1977). The Halo effect: Evidence for unconcious alteration of judgements. Journal of perdsonality and social psychology, 35 (4), p.p. 250-256.
Δικτυογραφία:
- https://www.verywellmind.com/what-is-the-halo-effect-2795906
- https://www.healthline.com/health/halo-effect#history
- https://www.britannica.com/science/halo-effect
Επιμέλεια κειμένου: Ευγενία Κελαράκου
