Τι είναι ο εθισμός;
Ως εθισμό ορίζουμε μία χρόνια υποτροπιάζουσα ασθένεια του εγκεφάλου που χαρακτηρίζεται από καταναγκαστική αναζήτηση και χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ή άλλων ενισχυτών παρά τις δυσμενείς τους συνέπειες. Ταυτόχρονα, παρατηρείται απώλεια ελέγχου στον περιορισμό της πρόσληψης και εμφάνιση αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης (π.χ. δυσφορία, άγχος, ευερεθιστότητα) όταν εμποδίζεται η πρόσβαση στην ουσία (Πολυσίδη, 2018).
Τι ορίζουμε ως αρνητική ενίσχυση;
Σκεφτείτε πως γενικά είστε λίγο ακατάστατοι και δεν συμμαζεύετε συχνά τα πράγματά σας, οπότε ο σύντροφος ή ο συγκάτοικός σας μπορεί να γκρινιάξει και να σας κάνει παράπονα. Τι είναι πιθανό να κάνετε σε αυτή την περίπτωση προκειμένου να σταματήσει; Στο παραπάνω παράδειγμα, η γκρίνια και τα παράπονα αποτελούν ενισχυτές, δηλαδή συνέπειες που αυξάνουν την πιθανότητα επανάληψης μιας συμπεριφοράς. Η ενίσχυση, λοιπόν, είναι μια διαδικασία εφαρμογής των ενισχυτών για την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης μιας συμπεριφοράς (Eggen & Kauchak, 2017).
Η αρνητική ενίσχυση, που μας ενδιαφέρει στη συγκεκριμένη περίπτωση, ορίζεται ως μια διαδικασία κατά την οποία η μη παροχή ή η αποφυγή ενός δυσάρεστου ερεθίσματος (μια κατάσταση στέρησης) οδηγεί στην αύξηση της πιθανότητας για μία συγκεκριμένη αντίδραση (π.χ. κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, στο πλαίσιο της εξάρτησης).
Ποια η σχέση ανάμεσα στην αρνητική ενίσχυση και τον εθισμό στο κάπνισμα, το αλκοόλ ή τη χρήση άλλων ουσιών;
Τώρα είναι πιθανό να αναρωτιέστε τι σύνδεση υπάρχει ανάμεσα στην αρνητική ενίσχυση και τον εθισμό, αλλά ας εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στον παραπάνω ορισμό για να την εντοπίσουμε. Η αρνητική ενίσχυση έχει προταθεί ως μια εξήγηση για τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι να κόψουν το κάπνισμα ή τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών (Melanko & Larkin 2013ֹ Thomson κ.α. 2012). Για παράδειγμα, το άναμμα του τσιγάρου βοηθά στην ανακούφιση του αποστροφικού συναισθήματος της έντονης επιθυμίας για κάπνισμα που νιώθει το άτομο.
Παρόμοια συναισθήματα ηρεμίας και χαλάρωσης φαίνεται να ακολουθούν την κατανάλωση αλκοόλ και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών στην οποία καταφεύγουν τα εξαρτημένα άτομα εξαιτίας της έντονης επιθυμίας-ανάγκης τους για κατανάλωση αλκοόλ και λήψη ουσιών. Επομένως, έτσι φαίνεται και η σύνδεση της αρνητικής ενίσχυσης με την εξάρτηση που έχουν οι άνθρωποι από το κάπνισμα, το αλκοόλ ή άλλες ουσίες καθώς, προκειμένου να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες που τους επιφέρει η στέρηση ή η έντονη επιθυμία για να πιουν, να καπνίσουν και να κάνουν χρήση ουσιών, καταφεύγουν στην κατάχρηση ουσιών και την κατανάλωση αλκοόλ. Αυτό βέβαια δεν δικαιολογεί την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά τους, ωστόσο μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο σκέψης των εξαρτημένων ατόμων και τον λόγο για τον οποίο καταφεύγουν στις καταχρήσεις.
Πηγές:
Eggen, P., & Kauchak, D. (2017). Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Νέοι ορίζοντες στη μάθηση και τη διδασκαλία, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2017
Melanko, S.,& Larkin, K.T.(2013). Preference for immediate reinforcement over delayed reinforcement: Relation between delaydiscounting and health behavior. Journal of Behavior Medicine, 36. doi:10.1007/s10865-012-9399-z
Pharmacology of the Autonomic Nervous System, Αλεξία-Βικτώρια Πολυσίδη 2018 online
