Στο προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε γα τα δευτερογενή μνημίδια του Να ανήκεις κάπου, της Υπακοής στην εξουσία, της Διάκρισης του εαυτού σου, της Έγκρισης των άλλων και της αυτόματης Φροντίδας για ανθρώπους και πράγματα [1]. Σήμερα θα δούμε το πώς αυτά λειτουργούν, ώστε να ελέγξουν την συμπεριφορά μας, πολλές φορές μάλιστα και χωρίς την συγκατάθεσή μας.
Τα δευτερογενή μνημίδια δεν είναι ούτε απλά ούτε αθώα, και έχουν βρει τον τρόπο να παραμένουν στον ανθρώπινο τρόπο σκέψης με το ζόρι. Η διαδικασία με την οποία η Φύση και η εξέλιξη το έκαναν αυτό, ήταν να τα συνδυάσουν με διάφορα αρνητικά συναισθήματα, τα πιο συχνά εκ των οποίων είναι ο θυμός, ο φόβος, η ντροπή, ή αυτό το απροσδιόριστο συναίσθημα ότι κάτι δεν πάει καλά ή δεν είναι όπως πρέπει. Ήταν μία κίνηση αυτοπροστασίας του DNA.
Η αυτόματη πυροδότηση αυτών των συναισθημάτων, όταν δεν συμμορφωνόσουν, είχε περισσότερες πιθανότητες να σε επαναφέρει στον «ίσιο» δρόμο, τον δρόμο του αντίστοιχου μνημιδίου, και άρα μακροπρόθεσμα να δώσει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής στα γονίδιά σου. Για ανθρώπους που δεν είχαν αυτή την εσωτερική διασύνδεση ήταν πολύ πιο εύκολο να παρακούσουν αυτά τα μνημίδια (ακόμη και αν είχαν προσβληθεί), και άρα με την πάροδο των αιώνων να λιγοστέψουν σημαντικά.
Όμως τα πρωταρχικά μνημίδια [2] τους προστάτευσαν από την ολοκληρωτική εξάλειψη. Έτσι σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που αδιαφορούν πλήρως για κάποιο ή κάποια από τα δευτερογενή μνημίδια, αν και είναι δύσκολο να βρούμε κάποιον που αδιαφορεί για όλα.
Κάπου εδώ υπάρχει και το εξής παράδοξο (τουλάχιστον με την πρώτη ματιά). Μια προσεχτική παρατήρηση των ανθρώπων γύρω μας, θα μας φανερώσει ότι υπάρχουν άτομα που λειτουργούν με τα αντίθετα των δευτερογενών μνημιδίων! Όμως αν το καλοσκεφτείς, είναι λογικό.
Αν ήσουν φορέας του μνημιδίου της αυτόματης Ανυπακοής στην εξουσία, είχες πιο πολλές πιθανότητες (αν κατάφερνες να επιβιώσεις) να γίνεις μια ηγετική φυσιογνωμία στην κοινότητα. Κέρδιζες έτσι όποιον, όποια ή όσους ερωτικούς συντρόφους ήθελες, όσο φαγητό μπορούσες να φας και την καλύτερη καλύβα στο χωριό.
Αν δεν σε ένοιαζε η Διάκριση, κρατούσες το χαμηλό προφίλ που χρειαζόταν για να αυτοσυντηρηθείς μέσα στην ομάδα χωρίς πολλά προβλήματα.
Αν δεν σε ένοιαζε η Έγκριση, μπορούσες να παραβείς κάθε κανόνα ηθικής ή νόμο για να πάρεις αυτό που ήθελες (σύντροφο, φαγητό ή ασφάλεια) με το ζόρι.
Όσο για την Φροντίδα, το να την αρνείσαι ψυχρά και κυνικά σήμαινε ότι θα πρόσεχες περισσότερο τον εαυτό σου, ενώ θα ήσουν αδέσμευτος και άρα μακριά από κινδύνους που μπορεί να υπήρχαν, εξαιτίας αυτών των σχέσεων φροντίδας που διατηρούσες.
Ας αποφύγουμε όρους όπως «καλό» και «κακό». Ούτε η Φύση, ούτε τα μνημίδια λειτουργούν με τέτοιους όρους. Τα πράγματα σήμερα σφυρηλατήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων αδιάφορα του οποιουδήποτε μανιχαϊσμού διέπει την ανθρώπινη σκέψη ή ηθική.
Άσε που κανένας «κακός» δεν βλέπει τον εαυτό του έτσι. Όσον αφορά εκείνον, κάνει απλώς το καλύτερο για τον εαυτό του ή τους συντρόφους του. Τα πάντα είναι θέμα άποψης, όπως έχουμε ξαναπεί.
Το συλλογικό υποσυνείδητο και οι σχεδόν αυτόματες πράξεις μας δημιουργήθηκαν εξαιτίας των βιολογικών κουμπιών και των πρωταρχικών μας μνημιδίων. Πάνω εκεί εναποτίθενται τα δευτερογενή μνημίδια για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, με ένα μικρότερο ποσοστό να υπακούει στα αντίθετά τους. Όμως κατά μία έννοια, αυτοί οι άνθρωποι είναι ίδιοι!
Ένας δουλοπρεπής υπήκοος είναι το ίδιο με έναν αυτόματο επαναστάτη, και μια attention whore είναι το ίδιο με το μουλωχτό ανθρωπάκι που κάνει ό,τι μπορεί για να περάσει απαρατήρητο. Λειτουργούν το ίδιο αυτόματα, στην μία περίπτωση με την αποδοχή του αντίστοιχου μνημιδίου και στην άλλη με την απόρριψή του.
Είναι η κριτική σκέψη που κάνει την διαφορά. Το κομμάτι του παζλ που λείπει. Είμαστε πολλές φορές ανώτεροι από τον άνθρωπο των σπηλαίων που μας κληροδότησε αυτό το μυαλό. Η σκέψη μας και οι γνώσεις μας απέναντι σε εκείνη την σκέψη και τον πολιτισμό είναι απλά ασύλληπτες.
Βιολογικά κουμπιά και δευτερογενή μνημίδια θα προσπαθήσουν να μας ελέγξουν με συναισθήματα θυμού, φόβου, ερωτικής επιθυμίας, ντροπής, ενοχής, απόρριψης, απώλειας ή ανησυχίας. Είναι αυτά τα συναισθήματα που θα ελέγξουν τη ζωή μας, εφόσον δεν επέμβουμε συνειδητά σαν πολιτισμένοι άνθρωποι. Είναι επίσης τα συναισθήματα με τα οποία διάφορα μνημίδια θα αποπειραθούν να κερδίσουν την προσοχή μας και να μας προσβάλλουν.
Από τον Ανδρέα Ασημακόπουλο
Βιβλιογραφία
Ασημακόπουλος, Ανδρέας. Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάπα (Εκδόσεις Φυλάτος, 2015)
