Your e-articles

Η ανθρώπινη φύση είναι συνδεδεμένη με τάσεις να πιστεύει σε μία ανώτερη δύναμη κάτι το οποίο ερμηνεύεται με μία ψυχολογική προσέγγιση.

Ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για να πιστέψει κανείς σε μία θρησκεία δεν είναι άλλο από τον φόβο του θανάτου. Όλοι έχουμε έμφυτο το ένστικτο της επιβίωσης, όπως λοιπόν είναι λογικό αρνούμαστε ακόμα και το ενδεχόμενο της ανυπαρξίας μετά τον θάνατο και θέλουμε να διαιωνίσουμε την ύπαρξή μας. Κάτι το οποίο φυσικά ισχύει και για αγαπημένα πρόσωπα τα οποία θέλουμε να πιστεύουμε πως μετά τον θάνατό τους δεν πέθαναν αλλά μας περιμένουν σε μία άλλη ζωή στην οποία θα μεταβούμε και οι ίδιοι μετά τον θάνατό μας και θα τα ξανά συναντήσουμε. Φυσιολογικό και άκρως δικαιολογημένο να πιστεύουμε κάτι τέτοιο, καθώς η συναισθηματική δύναμη είναι τόσο μεγάλη που συχνά δεν αφήνει περιθώρια να σκεφτούμε κάτι διαφορετικό.

Όλες οι μεγάλες θρησκείες λοιπόν όπως είναι το αναμενόμενο, προκειμένου να προσελκύσουν πιστούς δίνουν καταφύγιο σε αυτή μας την ανησυχία, τάζοντας την αθανασία της ψυχής ως βασικότερο και δομικό στοιχείο τους.
Ένας άλλος πολύ βασικός παράγοντας που επιδρά στο να πιστεύουμε σε μία ανώτερη δύναμη, είναι η ανασφάλεια που νιώθουμε σε μία δύσκολη ψυχολογική κατάσταση που βιώνουμε. Για τους περισσότερους ανθρώπους, ειδικά τους πιο ευάλωτους συναισθηματικά η προσφυγή στην προσευχή και στην αναζήτηση της Θείας βοήθειας, αποτελεί μονόδρομο.

Είναι μεγάλο στήριγμα η σκέψη ότι μία ανώτερη δύναμη μας παρακολουθεί, μας προσέχει και θα μας δώσει μία χείρα βοηθείας για να βγούμε απ’ αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Ακόμη όμως και όταν βγούμε από αυτή τη δύσκολη στιγμή συνεχίζουμε να θέλουμε να έχουμε ένα τέτοιο στήριγμα σε περίπτωση που ξανά βρεθούμε σε μία παρόμοια κατάσταση.

Ο δε φόβος της τιμωρίας αν παρεκκλίνουμε, είναι σε πολλές περιπτώσεις υπαρκτός. Η κοινωνική συμμόρφωση είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που ωθεί τους ανθρώπους να πιστεύουμε σε μία θρησκεία (συνήθως την επικρατέστερη κάθε χώρας). Οι άνθρωποι χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε επηρεαζόμαστε σε μεγάλο βαθμό από το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκουμε. Όταν μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον στο οποίο επικρατεί κάποια θρησκεία, το πιθανότερο είναι πως θα οδηγείται να πιστεύει σε αυτή η πλειοψηφία ακόμα και μέσω του μιμητισμού.

Η πληροφοριακή συμμόρφωση γίνεται επίσης εμφανής στο γεγονός ότι τα ποσοστά των πιστών κάθε θρησκείας είναι τελείως διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα στην Τουρκία το 98% των πιστών είναι μουσουλμάνοι ενώ μόλις το 0,2% χριστιανοί. Αντιθέτως στην Ελλάδα όπου μόλις το 2% είναι μουσουλμάνοι ενώ το 90% ορθόδοξοι χριστιανοί. Συνεπώς η θρησκεία που ασπαζόμαστε εξαρτάται περισσότερο απ’ τον παράγοντα της χώρας στην οποία έτυχε να έχουμε μεγαλώσει, παρά από λογικούς συνειρμούς.

Τέλος εφόσον κάποιον άτομο έχει τα κίνητρα να πιστέψει στην ύπαρξη του θεού, θα κοιτάζει μόνο τις ενδείξεις που συμφωνούν με αυτό. Θα βλέπει ένα θαύμα σε κάθε άθροισμα συμπτώσεων που επιφέρουν ένα θετικό αποτέλεσμα στη ζωή του και δε θα δέχεται την έννοια της τύχης. Και όμως το σύμπαν καθοδηγείται κατά βάση από την τύχη, εξαιρετικά σπάνια γεγονότα συντελούνται κάθε χιλιοστό του δευτερολέπτου. Κομήτες περνάνε ξυστά από πλανήτες και άνθρωποι που γεννιούνται την ίδια ημέρα τυγχάνει να έχουν και το ίδιο ονοματεπώνυμο.
Ο εγωκεντρισμός μας όμως μας κάνει να αποδίδουμε στα σπάνια γεγονότα με θετικά ανθρώπινα οφέλη κάτι το διαφορετικό και το μυστήριο, ενώ αποτελούν το υποσύνολο των σπάνιων γεγονότων που συμβαίνουν στο σύμπαν. Όπως λέει και το ξυράφι του Όκαμ: «κανείς δεν μπορεί να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες απ’ όσες είναι απαραίτητες».

Εκτός αυτού, ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να βάζει μία τάξη στο γνωσιακό του δέντρο έχοντας σαν αποτέλεσμα να θέλει να εξηγήσει τα πάντα. Δεν αρέσει σε κανέναν άνθρωπο να υπάρχουν κενά σε αυτό το γνωσιακό δέντρο και η πλειοψηφία αποφεύγει σε τεράστιο βαθμό την αποδοχή της άγνοιάς της.
Για παράδειγμα, όταν οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν κεραυνούς, δεν μπορούσαν να αποδεχθούν ότι δεν γνωρίζουν τι είναι αυτό και από που προέρχεται και έτσι τους έριχνε ο θεός Δίας. Το ίδιο ισχύει και με την δημιουργία του σύμπαντός. Καθώς δεν γνωρίζουμε επακριβώς το αίτιο που προκάλεσε το σύμπαν, καλύπτουμε αυτό το γνωσιακό κενό εφευρίσκοντας έναν δημιουργό (τον θεό) ο οποίος το σκέφτηκε, το σχεδίασε και το δημιούργησε με σοφία.

Η τάση μας να καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα που μας βολεύει, απλά και μόνο επειδή δεν μπορούμε να αποδείξουμε κάποιο άλλο ενδεχόμενο είναι ένα λογικό άλμα και ονομάζεται: «επίκληση στην άγνοια».
Με κλασικό παράδειγμα τη λανθασμένη επιχειρηματολογία: «αφού οι επιστήμονες δεν μπορούν να αποδείξουν τον ακριβή τρόπο που εξελιχθήκαμε, άρα έχουμε δημιουργηθεί από κάποιο ανώτερο ον (θεός). Τι άλλο θα μπορούσε να ισχύει;

Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και ένα άλλο ψυχολογικό παιχνίδι του εγκεφάλου μας που επίσης παίζει ρόλο, το Dunning – Krugger Effect. Σύμφωνα με αυτό οι άνθρωποι με χαμηλή ικανότητα αντίληψης ενός θέματος, υπερεκτιμούν αυτή τους την ικανότητας έχοντας την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουν περισσότερα πράγματα απ’ όσα πραγματικά γνωρίζουν.

Ένας άλλος παράγοντας που μας διαστρεβλώνει την εικόνα της πραγματικότητας είναι ο εγωκεντρισμός που μας διακατέχει έχοντας σαν αποτέλεσμα μια μεγάλη διαφορετικότητα στον τρόπο που σκέφτεται ο άνθρωπος με το πώς πραγματικά λειτουργεί η φύση. Αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα με έναν δικό μας τρόπο που βασίζεται στην καθημερινότητα. Έχουμε μάθει ότι πολλά πράγματα που βλέπουμε γύρω μας, κάποιος τα έφτιαξε, όπως τα ρούχα που φοράμε, το laptop μας, το κινητό μας, το σπίτι που μένουμε και πολλά άλλα. Έτσι λοιπόν ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί μία εσφαλμένη επαγωγική μέθοδο και δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι κάτι ακολουθεί μία φυσική αιτιοκρατική εξέλιξη χωρίς απαραίτητα να κρύβεται πίσω από αυτό κάποια ανώτερη δύναμη ως δημιουργός (θεός). Στη συνέχεια αυτόν τον θεό τον σκεπτόμαστε «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» προσδίδοντάς του ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συναισθήματα. Τα συναισθήματα όμως προέρχονται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Άρα καταλήγουμε πως ένας θεός με ανθρώπινα χαρακτηριστικά δεν μπορεί παρά να είναι άνθρωπος.

Δύο ακόμα πλάνες οδηγούν στο εσφαλμένο συμπέρασμα της ύπαρξης θεού. Η πλάνη της ψευδής αιτίας και η πλάνη από επιπόλαιη γενίκευση.

Ακούγονται συχνά ιστορίες ανθρώπων που έπασχαν από δύσκολες ασθένειες και σώθηκαν με τη βοήθεια της προσευχής, ενώ οι γιατροί τους έδιναν μηδαμινές ελπίδες. Ο εγκέφαλός μας λόγω επιλεκτικής μνήμης, θα απομνημονεύσει μόνο τα γεγονότα τα οποία συνηγορούν στο εκάστοτε συμπέρασμα που θέλουμε να καταλήξουμε και θα αγνοήσει όλα τα άλλα (δηλαδή όλους εκείνους τους μακράν περισσότερους οι οποίοι παρά την προσευχή και την πίστη τους, πέθαναν ή έζησαν αν και άθεοι), δημιουργώντας έτσι λανθασμένες αιτιώδεις σχέσεις.

Εν κατακλείδι, η πίστη είναι μία ελεύθερη επιλογή για τον καθένα παρά τον ανορθολογισμό που εμπεριέχει και πρέπει να γίνεται σεβαστή. Οι πιστοί οποιασδήποτε θρησκείας με την σειρά τους, οφείλουν να μην καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και αξίες, να σέβονται τους συνανθρώπους τους που πιστεύουν σε διαφορετική ή καμία θρησκεία, να μην ασκούν δημαγωγία και να μην διαστρεβλώνουν έννοιες όπως η ηθική. Είτε πιστεύουμε, είτε όχι σε κάτι ανώτερο, σίγουρα μπορούμε να συνυπάρξουμε αρμονικά.