O Παναγιώτης Σδούκος γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά κατάγεται από την Κόνιτσα. Από μικρή ηλικία ήρθε σε επαφή με τη Βυζαντινή μουσική και το παραδοσιακό τραγούδι. Ιδιαίτερα μελετημένος και με σπουδαίες διακρίσεις αποτελεί έναν σημαντικό κοινωνό της ελληνικής παραδοσιακής μας μουσικής. Με αφορμή την εμφάνισή του με τη Fide Köksal στη Sfiga Music Theater την Κυριακή στις 25 Φεβρουαρίου συνομιλώ μαζί του για το your e-articles.
-Γεννήθηκες στην Αθήνα μα κατάγεσαι από την Κόνιτσα. Ποιες είναι οι μνήμες των παιδικών σου χρόνων;
Πράγματι, μπορεί να γεννήθηκα στην Αθήνα, ωστόσο είμαι περήφανος γιατί και από τους δυο γονείς μου είμαι Ηπειρώτης, από τα μέρη εκείνα, τα οποία όποιος τα επισκεφτεί είναι από χέρι Θεού καμωμένα. Με το ένα πόδι βρίσκομαι στο αστικό μας κέντρο την Αθήνα και με το άλλο στη Φύση. Οι μνήμες ανεξίτηλες από το παιχνίδι μας στη φύση μέχρι τα υπαίθρια πανηγύρια που συμμετείχαμε στους χορούς και τα τραγούδια.
-Η ανάμνηση που θυμάσαι ανεξίτηλα;
Τα δημοτικά τραγούδια της Ηπείρου και μάλιστα το μοιρολόι της είναι «φαινόμενο». Στα γλέντια οι άνθρωποι γλεντούσαν τον πόνο τους, στον χορό γινόσουν κάρβουνο που έκαιγε και η αγκαλιά του ενός με τον άλλον στο χορό γινόταν στήριγμα και παρηγοριά. Η συναισθηματική «έκσταση» που λέμε. Για μένα μια εικόνα που μου έχει εντυπωθεί ήταν ακριβώς αυτό, η αγκαλιά του πατέρα μου με τα αδέρφια του στον χορό και το παράπονο και το δάκρυ στα μάτια τους. Ίσως, αυτό μεγάλωσε σαν ζωντανός οργανισμός μέσα μου και έφτιαξε το λυγμικό στοιχείο της φωνής μου στα τραγούδια της Ηπείρου.
-Από μικρό παιδί ήρθες σε επαφή με το ψαλτήρι και τα βυζαντινά ακούσματα. Τι σου έδωσε το ερέθισμα;
Επειδή τραγουδούσα ήδη άλλο είδος, όταν μπήκα στα ιερά αυτά μονοπάτια ανακάλυψα μελωδίες, ήχους, ρυθμούς, έκταση και ιστορία. Από εννέα ετών θυμάμαι τον ευατό μου να πηγαίνει αρχικά να ψέλνει πρακτικά και με το πέρασμα των χρόνων πήρα και δίπλωμα βυζαντινής μουσικής. Με κέρδισαν οι ήχοι, οι ρυθμοί, η ερμηνεία και η συγκίνηση να προσεύχεσαι ψάλλοντας όμως.
-Εν συνεχεία, ασχολήθηκες με το δημοτικό τραγούδι το οποίο υπηρετείς μέχρι σήμερα. Τι σημαίνει για τον Έλληνα η παραδοσιακή μουσική;
Εντρυφώ στο δημοτικό τραγούδι ακόμα και σήμερα είτε ως ερμηνευτής (performer) είτε ως ερευνητής και δάσκαλος. Με το ένα πόδι είμαι στην έρευνα και με το άλλο στην ερμηνεία. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι το δημοτικό τραγούδι διαμορφώνει την «επιτελεστική» μας γλώσσα, ως λαού. Το δημοτικό τραγούδι δεν μπορείς να το δεις αποκομμένο από τα λαϊκά δρώμενα. Εκεί, στο έθιμο με τις ενσώματες και έμφωνες δραστηριότες των ανθρώπων τελεσιουργείται ένα «πολιτισμικό» σύμπαν που ακόμα ανθρωπολόγοι πολιτισμολόγοι ερευνούν την προ-ιστορία και ερμηνεύουν τις αφηγήσεις, τις συμπεριφορές και τις σωματικές κινήσεις των ανθρώπων. Με αυτόν τον τρόπο, έρχονται στην επιφάνεια ερμηνείες που στοιχειοθετούν ένα οικοδόμημα και μια προβολή του παρελθόντος στο σήμερα. Βλέπε για παράδειγμα τα δρώμενα πολλών χωριών της Δράμας παραμονές, ανήμερα και μεθέορτα των Θεοφανείων.
-Κρατάνε επαφή οι νεότερες γενιές με την παράδοση ή έχει χαθεί η συνεκτικότητα μέσα στα χρόνια;
Θα έλεγα ότι η παράδοση είναι ζωντανή, διότι παραδίδεται και υπάρχουν πολλοί εθνοτοπικοί σύλλογοι που είναι η ζωή τους το έθιμο. Οι νέοι ικανοποιούνται με αυτό γιατί το βλέπουν ως ευκαιρία αντάμωσης, συμμετοχής και ξεφαντώματος και αν θέλετε ενα είδος «αναβαπτισμού» σε αυτό που οι ίδιοι εύχονται με συγκίνηση: «φτάσαμε κι εφέτος να το εορτάσουμε υγιείς και του χρόνου πάλι εδώ». Επιπλέον, οι Σύλλογοι απευθύνονται στην Ελληνική Εθνική Επιτροπή διαχείρισης, διάδοσης και διάσωσης των εθίμων ως Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και αυτό σημαίνει πολλά, τη συνεκτικότητα όπως είπες αλλά και τη προβολή τους σήμερα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Μια αναζήτηση «λαϊκά δρώμενα», αρκεί στο διαδίκτυο και θα δει κάποιος αρχικά τι είναι αυτό κι έπειτα αξίζει τον κόπο να ταξιδέψει με την παρέα του στα μέρη αυτά να τα δει από κοντά.
-Έχεις σπουδάσει Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Τι αποκόμισες;
Αποκόμισα πρόοδο και ανοιχτό μυαλό και με ευγνωμοσύνη το λέω. Πρώτο μου πτυχίο η Θεολογία. Παράλληλα διδασκόμουν τη βυζαντινή μουσική, στην οποία ευτήχησα να έχω δασκάλους τον Παναγιώτη Παππά και τον Λυκούργο Αγγελόπουλο, μαθητές του αείμνηστου Σίμωνος Καρρά. Εκεί, στα Εξάρχεια που εδράζει η Σχολή του Σίμωνος Καρρά ξεκίνησε και η επαφή μου με το δημοτικό τραγούδι. Μαζί με τη βυζαντινή μουσική κάναμε και τραγούδια σε κάθε ήχο. Κατόπιν, επειδή ξεκίνησα να τραγουδώ και επαγγελματικά, ήθελα να βάλω την σκέψη μου σε μια σειρά για το δημοτικό τραγούδι και την πολιτισμική του συνθήκη που συνεχώς με καλούσε να ενταχθώ. Έτσι, αποφάσισα να κάνω ένα μεταπτυχιακό στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, όπου και παρακολούθησα μια σειρά μαθημάτων Εθνομουσικολογίας & Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας με ειδικότητα στην ερμηνεία – εκτέλεση της παραδοσιακής μουσικής. Τώρα, με βρίσκεις να προχωρώ σε διδακτορικό στο Τμήμα Τεχνών Ήχου & Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου, με το οποίο ερευνώ το δημοτικό τραγούδι ως είδος «θεάματος» από τα υπαίθρια λαϊκά δρώμενα έως την δημιουργία νέων πλαισίων έρευνας, διδασκαλίας και performance του δημοτικού τραγουδιού σε σύγχρονα αστικα και καλλτεχνικά περιβάλλοντα.
-Εκτός από ερμηνευτής είσαι και δάσκαλος. Η ιδιότητα αυτή φέρει ένα διαφορετικό βάρος;
Είναι ανάλογα πώς θα το δεις. Εγώ προτίμησα αυτό που διδάσκω να έχει βίωμα και θεωρία, εμπειρία και έρευνα, performance και θεωρητική βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Οι ενδιαφερόμενοι για το δημοτικό τραγούδι αρέσκονται να ακούν «αφηγήσεις», βιωματικές ιστορίες τις οποίες ο ερευνητής καταγράφει και με τα θεωρητικά του εργαλεία αναλύει και ερμηνεύει. Αυτό πετυχαίνει και ενθαρρύνει τις ομάδες τραγουδιού, γιατί έτσι λειτουγεί στο φαντασιακό τους ότι και αυτοί αποτελούν ένα μέρος του συνόλου παρόλο που βρίσκονται σε ένα περιβάλλον αστικό. Σαν δάσκαλος φροντίζω να τους ταξιδεύω νοερά και δια ζώσης στον τόπο και τον χρόνο και να διοργανώνουμε υπαίθρια μαθήματα στη φύση. Λαμβάνει και μουσικο-θεραπευτικές διαστάσεις όλο αυτό, το οποίο σήμερα οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψιν μας.
-Τι σημαίνει για σένα το τραγούδι;
Το τραγούδι για μένα σημαίνει πολλά, από προσευχή μέχρι καθημερινή άσκηση. Το προχωρώ γιατί με απασχολεί και το σήμερα. Επειδή, ακριβώς καλείται παραδοσιακό συνεχίζει και με εμπνέει. Μέσα από τη δουλειά μου δείχνω τι σημαίνει για μένα. Το «Αγάπη Γιασεμί» και το «Άκου Ουρανέ Μου» για παράδειγμα είναι δυο «παιδιά» μου, δυο δημιουργίες μου και με τις «Σιωπές» του Γιώργου Σταυριανού συναποτελούν μια τριλογία ηχοχρώματος Ανατολής με σύγχρονο στίχο, ήχο και «έντεχνη» ενορχήστρωση. Επιπλέον, το χοροθέατρο «με τα τραγούδια σου μιλώ» που παρουσιάστηκε στο Θέατρο Αλφα Ιδέα θεωρήθηκε ως μια δραματουργική επί σκηνής τέλεση «θεάματος» με έναν κόσμο έκθαμβο να δακρίζει από χαρμολύπη. Συνεχίζω με το «Κόκκινο μήλο να γυρίσει κι ο χορός ας ξεκινήσει», πάλι με την ίδια λογική της επί σκήνης δραματοποίησης του δημοτικού τραγουδιού, το οποίο παρουσιάσαμε με τις Φοιτήτριες του Τμήματος Αγωγής και Φροντίδας της Πρώιμης και Παιδικής Ηλικίας του ΠΑΔΑ, έλαβε διθυραμβικές κριτικές.
Μάλιστα, ετοιμάζω και κάτι ακόμα πιο τελεστικό αυτή τη φορά στην Αγγλικανική Εκκλησία τον Απρίλη. Όλες αυτές τις δράσεις τις εντάσσω σε ένα πρόγραμμα καλλιτεχνικής έρευνας του δημοτικού τραγουδιού, που λέγεται «επιτέλεση στον μικρότοπο», δημιουργία δηλαδή μικρών τόπων έρευνας διδασκαλίας και performance του δημοτικού τραγουδιού από μια μικρή αίθουσα διδασκαλίας και υπαίθριους χώρους μέχρι την επί σκηνής παράσταση.
-Τι δυσκολίες έχει να συναντήσει ένας ανερχόμενος καλλιτέχνης που κάνει τα πρώτα του βήματα στη μουσική;
Είμαι αντικειμενικός παρατηρητής. Η θέση μου δεν είναι να κρίνω, αλλά αξιολογώ χωρίς να λέω τι είναι σωστό και τι λάθος σε κάποια πράγματα-καταστάσεις. Θα σου μιλήσω πως το βιώνω. Το δημοτικό τραγούδι δεν είναι mainstream εδώ στην Ελλάδα. Εκείνο, ωστόσο, που παρατηρείται είναι ότι νέες εταιρείες πολιτισμού (ΑΜΚΕ) δίνουν μια γροθιά στην σύγχρονη ελληνική εμπορική μουσική βιομηχανία, με το να δημιουργούνται fusions (παντρέματα) folk με την pop κουλτούρα και τον ηλεκτρακουστικό ήχο. Βλέπε ομαδικές μπάντες όπως οι Μode Plagal, οι οποίοι ήταν και πρωτοπόροι πριν κάμποσα χρόνια με τις περίφημες διασκευές δημοτικών τραγουδιών, αλλά βλέπε και τους Villagers of Ioannina City. Οι ομάδες ταρακουνούν ολόκληρο σύστημα. Το folk και το μετα-Φολκ, με τα χαρακτηριστικά που σου ανέφερα μιλά διεθνώς να ξέρεις, ενώ εδώ στην Ελλάδα ο καθένας κάνει τη δουλειά του με τα δικά του «εμπορικά» μέτρα και σταθμά με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η Μουσική μας ως Folk μπορεί να ακολουθεί και να μεταβάλλεται σε Ethnic μονοπάτια, ωστόσο δεν είναι τυχαίο που μια Μαρίνα Σάττι θα μας εκπροσωπήσει στην Eurovision, που με τον δικό της τρόπο και έκφραση υποστηρίζει το μετά-φολκ είδος, στο οποίο θεωρώ ότι γίνεται εκρηκτική στροφή.
-Πώς κρίνεις το τοπίο στη δισκογραφία του σήμερα; Η διάδοση μουσικής μέσω διαδικτύου έκανε καλό ή κακό στους καλλιτέχνες;
Είναι μια μετάβαση και αυτό από την δισκογραφία που έπιανες τον καλλιτέχνη στα χέρια σου στην ψηφιακή performance. O καλλιτέχνης με την εταιρεία που συνεργάζεται μπαίνουν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον digital, όπως λέγεται. Ακόμα και μόνος σου να είσαι σαν καλλιτέχνης (χωρίς εταιρεία) μπορείς να αναζητήσεις τον τρόπο με τον οποίο αποκτάς κάποια αναγνωρισιμότητα μέσα από πλατφόρμες μουσικής προώθησης με λιγότερα χρήματα μεταφορτώνωντας από ένα track μέχρι ολόκληρο δίσκο, αλλά σε ψηφιακή μορφή με σκοπό την διαδικτυακή προώθηση.
-Πώς κρίνεις τη σημερινή ελληνική κοινωνία;
Θα προτιμούσα να είμαστε περισσότερο ανοιχτοί και συμπεριληπτικοί. Όποιος είναι σταθερός στις αξίες του και ξέρει μέσα του ποιος είναι δεν φοβάται να επηρεαστεί ή να «αλλοιωθεί». Νουνεχείς άνθρωποι είμαστε, οφείλουμε -προτού κρίνουμε- να τα έχουμε ήδη καλά με τον εαυτό μας. Εμείς καθοδηγούμε τις καταστάσεις κι όχι αυτές εμάς. Ο διάλογος και η αγάπη είναι το μυστικό και όχι ο παρορμητισμός και οι τάσεις αφανισμού του Άλλου, του διαφορετικού απο εμάς. Μας έχει χρήσει κάποιος ως «κριτές» των άλλων και δεν το ξέρουμε στα πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα που ζούμε και συν-αναπνέουμε;
-Τι άνθρωπος είναι ο Παναγιώτης Σδούκος;
Ευαίσθητος, παρατηρητικός, διαισθητικός, δεν μιλά πολύ αλλά πράττει, δημιουργικός, συγκεντρωμένος στη δουλειά του, διερευνητικός, δρα με στοχευμένα βήματα και με μέθοδο.
-Νιώθεις ευτυχισμένος για όσα βιώνεις;
Βεβαίως, και αυτό είναι το ζητούμενο. Να κάνουμε ό,τι μας γεμίζει και να προσδιορίζουμε ένα δημιουργικό μέλλον στα χρόνια μας.
-Το προσωπικό σου καταφύγιο όταν όλα δείχνουν δύσκολα;
Μια ξένη χώρα, η Αγγλία. Προτιμώ να αλλάξω χώρα για να αλλάξει και να ησυχάσει το μυαλό μου.
–Ετοιμάζεις κάτι αυτή τη περίοδο;
Και βέβαια… Δυο σημαντικές εμφανίσεις: η πρώτη με τη Fide Köksal στη Σφίγγα (Sfiga Music Theater) την Κυριακή στις 25 Φεβρουαρίου. Μια κοινή μας εμφάνιση που ο κόσμος περίμενε και μάλιστα το τραγούδι μας «Άκου Ουρανέ μου – Helal», που έχει ανέβει στις πλατφόρμες τον τελευταίο καιρό είναι δηλωτικό της μουσικής μας σύμπραξης, που εμπνέεται από το «moto»: «η μουσική δεν χωρίζει, αλλά ενώνει τους ανθρώπους». Είμαι πολύ χαρούμενος γι΄αυτό.
Η δεύτερη μεγάλη παράσταση θα γίνει στις 20 Απριλίου στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στο Σύνταγμα, ο τίτλος της οποίας σε εξιτάρει: «Χαρά Χορός Χάροντας – η πορεία της ζωής μέσα από το δημοτικό τραγούδι», παίζω με την ομοηχία των λέξεων, συμπράττω με εκλεκτούς μουσικούς και τεχνικούς συνεργάτες. Συν-τραγουδώ με την ομάδα τραγουδιού «Παραδοσιακοί Δρόμοι» του ομώνυμου Πολιτιστικού Συλλόγου Πατησίων, η εξαιρετική συνεργάτης μου Ρενάτα Δαλιανούδη, Μουσικολόγος Καθηγήτρια του τμ. Τεχνών Ήχου & Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου το προλογίζει και με την ομάδα μου Καλειδοσκόπιο – Κύτταρο Πολιτισμού, Μελέτης & Τεχνών Ηπείρου το στηρίζουμε ενεργά, διότι είναι άλλη μια «επιτέλεσή μου στον μικρότοπο» επί σκηνής αυτή τη φορά ως καλλιτεχνική έρευνα και ως επί σκηνής δραματουργία, που θα με απασχολήσει και στο διδακτορικό μου.
-Η συμβουλή που θα έδινες σε ένα νέο άνθρωπο για να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα;
Συμβουλες δεν υπάρχουν να σου πω την αλήθεια, απλά θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις ποιος είσαι και τι θέλεις να κάνεις κάθε φορά, συγκέντρωση στο έργο μας, όραμα και οργανόγραμμα θέλει.
-Παναγιώτη σε ευχαριστώ πολύ για την επικοινωνία μας.
Και εγώ σε ευχαριστώ.
★ Social media
Συνέντευξη στον Χρήστο Ηλιόπουλο
