Ήταν όνειρο ζωής να «συναντήσω» τον Σταμάτη Σπανουδάκη μέσα από μια ολοκληρωμένη συνέντευξη. Τον προσέγγισα πρώτη φορά το 2015 όταν ετοίμαζα ένα αφιέρωμα για τη κινηματογραφική μουσική και φυσικά ήθελα να μου μιλήσει για τις συνεργασίες του με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, τον Γιώργο Κατακουζηνό, τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο και τον Παντελή Βούλγαρη. Ανταποκρίθηκε κάτι παραπάνω από θετικά και πραγματικά με αγκάλιασε. Ο Σταμάτης Σπανουδάκης είναι ένας ολοκληρωμένος συνθέτης που έχει δοκιμαστεί σε ετερόκλητα μουσικά δημιουργήματα, όντας ο μοναδικός μελωδός που η μουσική του είναι ένα αμάλγαμα ροκ, δυτικοευρωπαϊκής και βυζαντινής μουσικής. Με αφορμή τη συναυλία με τίτλο Για Τη Σμύρνη που θα πραγματοποιηθεί στις 20 Φεβρουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον φιλοξενώ στο yourearticles.
-Στις 20 Φεβρουαρίου θα πραγματοποιήσεις τη συναυλία που θα φέρει τον τίτλο Για Τη Σμύρνη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τι θα περιλαμβάνει;
Μετά την συναυλία του Οκτωβρίου στο Ηρώδειο, με αφορμή τα 22 χρόνια από τη κυκλοφορία του δίσκου μου Για Τη Σμύρνη, είχα προγραμματίσει μερικές ακόμη το 2022. Λόγω ενός θέματος υγείας μου όμως παρέμεινα κάποιους μήνες στο κρεβάτι και δεν κατάφερα να τις πραγματοποιήσω όλες. Τώρα που μπήκαμε στο 23, έφυγα λίγο από τον αρχικό σχεδιασμό και έχω εντάξει πέρα από τις μουσικές του δίσκου Για τη Σμύρνη, παλιά και νέα μουσικά κομμάτια. Ξέρεις, ως συνθέτης προσπαθώ να αγγίξω κάτι από το αύριο. Αλλά ο κόσμος που με στηρίζει σταθερά μέσα στα χρόνια, θέλει να παίξω και αυτά που αγάπησε. Αυτό δυστυχώς ή ευτυχώς είναι και ο κανόνας για κάθε συναυλία που πραγματοποιώ.
-Να τα πάρουμε από την αρχή. Γεννήθηκες στην Αθήνα. Οι μνήμες των παιδικών σου χρόνων;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ένα σπίτι στην οδό Σωκράτους, στην Ομόνοια λίγο μετά τον Εμφύλιο. Σε μια άλλη Αθήνα, όπου ο κόσμος είχε αρχίσει να χαίρεται που τελείωσε ο πόλεμος και όλοι έκαναν μια νέα αρχή. Μνήμες από μια νέα κοινωνία που αναγεννιόταν από τις στάχτες της.
-Η ανάμνηση που θυμάσαι ανάγλυφα;
Θυμάμαι έντονα τη νταντά μου η οποία είχε πάντα κοντά μου την εικόνα του Άγιου Φανούριου. Εγώ βέβαια τότε ήμουν παιδάκι, δεν καταλάβαινα πολλά για τον Θεό και τους Αγίους. Όταν πια σε μεγάλη ηλικία πίστεψα στον Χριστό, ξαναβρήκα την αγάπη για τον Άγιο Φανούριο και πολλούς πολλούς άλλους…..
-Έχεις αναφέρει σε παλαιότερη συνέντευξη ότι «για να κάνεις μεγάλα πράγματα θα πρέπει να παραμένεις παιδί, να σκαλίζεις συνέχεια. Αν δεν αγαπήσεις, δεν κάνεις τίποτα μεγάλο». Εσύ είσαι παιδί;
Είμαι σε πολλά παιδί… Δε το εννοώ με την έννοια να παιδιαρίζεις και να λες σαχλαμάρες. Όχι ότι είναι κακό. Και εγώ καμιά φορά λέω σαχλαμάρες στις συναυλίες μου. Το εννοώ με το να παραμένεις με μεγάλο δέος ως προς το αντικείμενο σου. Στη δική μου περίπτωση τη μουσική. Τη στιγμή που θα το πάρεις πάνω σου επειδή σε χειροκρότησαν, το πράγμα τέλειωσε.
-Ο πατέρας σου ήταν πολιτικός μηχανικός. Ήταν σύμφωνος να ασχοληθείς με τη μουσική;
Και ο πατέρας και ο παππούς μου ο Σταμάτης. Όχι, καθόλου. Ήθελε να με κάνει πολιτικό μηχανικό και εμένα. Είχε «επενδύσει» πάνω μου ότι θα ακολουθήσω την οικογενειακή παράδοση μα αυτό που ονειρεύτηκε δεν έγινε. Δεν μπορούσα να μπω σε νόρμες και σε πλαίσια. Ήθελα να ασχοληθώ με τη μουσική. Το παράλογο δε στην άρνηση του πατέρα μου ήταν ότι ο ίδιος έπαιζε πιάνο, ακορντεόν και τραγούδαγε…
-Στα δεκαέξι σου χρόνια ο πατέρας σου έφυγε από τη ζωή. Πώς ένιωσες;
Ελπίζω να μην παρερμηνευτεί αλλά ελευθερώθηκα. Δεν εννοώ ότι ήθελα να πεθάνει. Ήμουν ο πρωτότοκος γιος του, το καμάρι του αλλά ταυτόχρονα ήμουν και αποτυχημένος στα μάτια του για τους λόγους που προανέφερα. Τον καταλαβαίνω απόλυτα και τον ευχαριστώ για τα όσα μου έδωσε. Αλλά παράλληλα, δε με κατάλαβε. Ήταν μια καταδικασμένη δυστυχώς σχέση μεταξύ μας.
-Στα 17 έκανες την επανάστασή σου και έφυγες από το σπίτι για να ακολουθήσεις τη μουσική.
Βρήκα δουλειά και αμέσως σηκώθηκα και έφυγα. Δούλευα στα νυχτερινά μουσικά κέντρα της εποχής. Συγκεκριμένα, πρώτη φορά δούλεψα παίζοντας μπάσο στην ορχήστρα του Μίμη Πλέσσα ο οποίος τότε συνεργαζόταν με τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Μαρινέλλα. Εκεί έμαθα πρακτικά μουσική. Ήταν σχολείο ο χώρος αυτός.
-Κάπου εκεί ήταν που γνώρισες τον Λουκά Σιδερά των Aphrodite’s Child.
Βέβαια! Και τον Λουκά Σιδερά και τον Ντέμη Ρούσσο. Ο Ντέμης έπαιζε τρομπέτα και μπάσο σε άλλο συγκρότημα εκείνη τη περίοδο, λίγο πριν πάει στο Παρίσι. Ακόμη τότε δεν τραγουδούσε να φανταστείς. Έπαιζε μόνο όργανα. Ξεκίνησε να τραγουδάει γιατί ένα βράδυ αρρώστησε ο Τόνυ Πινέλι νομίζω και οι μαγαζάτορας από φόβο μη κλείσει το μαγαζί, έβαλε τον Ντέμη. Ε, αυτό ήταν! Από τότε φάνηκε η μοναδικότητα της φωνής του. Ο λόγος που ο Λουκάς και ο Ντέμης πήγαν στο εξωτερικό ήταν ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. Ο Βαγγέλης τους έδωσε το κίνητρο, έγραφε τη μουσική και οργάνωσε το συγκρότημα.
-Πώς αποφάσισες να ταξιδέψεις για το Παρίσι;
Ήταν κάπου το 1970. Τότε, είχα έναν αποτυχημένο γάμο που ήθελα να ξεφύγω οπωσδήποτε. Επιπλέον, ο Λουκάς Σιδεράς μετά τη διάλυση των Aphrodite’s Child ήρθε στην Ελλάδα και άκουσε τα κομμάτια που έγραφα. Μου πρότεινε να κάνουμε ένα σχήμα όπου θα τραγουδούσε ο ακόμη αγαπημένος φίλος μου Δημήτρης Ταμπόσης. Και κάπως έτσι, βρέθηκα στο Παρίσι. Στη συνέχεια διαλύθηκε το γκρουπ και έκανα μουσική πορεία μόνος μου. Το 1971 κυκλοφόρησα από την Polygram τον πρώτο μου δίσκο με τίτλο Beautiful Lies, σε δική μου ερμηνεία, μουσική και στίχους. Ο δίσκος απέτυχε πλήρως και έτσι αποφάσισα να πάω στην Αγγλία.
-Εκεί ήρθες σε πιο στενή επαφή με τη ροκ μουσική;
Η ροκ μουσική ήταν το μόνο πράγμα που έκανα και αγαπούσα εκείνη τη περίοδο. Και το ροκ με επηρέασε και στις μετέπειτα συνθέσεις μου. Ακόμα και σήμερα στις συναυλίες μου, μου αρέσει να παίζω ηλεκτρική κιθάρα και να πατάω πάνω σε ρυθμούς της ροκ. Στο Λονδίνο έκανα στενή παρέα με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου. Ήταν ο άνθρωπος που θαύμαζα πολύ και ήταν μεγάλη χαρά να συνυπάρχουμε εκεί.
-Τι σήμαινε για σένα ο Βαγγέλης Παπαθανασίου;
Τι να πω για τον Βαγγέλη… Ο Βαγγέλης κατάφερε να κάνει γνωστό τον δικό του ήχο σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ένας συνθέτης μεγάλης εμβέλειας ο οποίος ήταν αυτοδίδακτος, δεν είχε ιδέα πως γράφουν νότες. Δεν σπούδασε κλασική μουσική αλλά ήξερε τα πάντα για αυτήν. Φαντάσου, ότι κάποια στιγμή όταν ήταν στη κορυφή, ερχόταν σπίτι του οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών οργάνων και πριν κυκλοφορήσει ένα synthesizer στο εμπόριο, έλεγε την γνώμη του και τους έκανε παρατηρήσεις.
-Ένα ακόμα ταξίδι που πραγματοποίησες ήταν στη Γερμανία όπου ασχολήθηκες με τη κλασική μουσική και σπούδασες δίπλα στον Bertold Hummel. Τι αποκόμισες;
Έκλεισε ο κύκλος του ροκ στην Αγγλία και πήγα στη Γερμανία για να μάθω σωστά τη κλασική μουσική. Εκεί, όπως σωστά είπες γνώρισα τον Bertold Hummel. Καταγόταν από μια μουσική οικογένεια και ήταν ένας γλυκύτατος άνθρωπος. Ο Hummel ήταν Διευθυντής στο Ανώτερο Πανεπιστήμιο Μουσικής της Γερμανίας, στο Wurzburg, ένα Πανεπιστήμιο στο οποίο δε σε δέχονταν εύκολα. Ένας λόγος που δέσαμε ήταν ότι εγώ δεν ήξερα καλά γερμανικά και εκείνος δεν ήξερε καλά αγγλικά. Οπότε μάθαμε ο ένας από τον άλλον. Του εξήγησα ότι δεν είχα ιδέα και ήθελα να με διδάξει και να μελετήσω. Μου έδωσε κάποιες ασκήσεις, με βοήθησε και κατάφερα να συνεχίσω. Είμαι ευγνώμων και του χρωστάω πολλά.
-Στη Γερμανία βίωσες δυσκολίες λόγω των εξαρτήσεών σου σε τέτοιο σημείο που έφτασες κοντά στην αυτοκτονία. Πώς οδηγείται σε κάτι τέτοιο ένας άνθρωπος;
Οι καταχρήσεις με τα ναρκωτικά είχαν ξεκινήσει πολύ πιο πριν, από τη δεκαετία του 60 όταν είχα πρωτοασχοληθεί με τα συγκροτήματα. Παρόλα αυτά, η μαυρίλα μου δεν είχε να κάνει μόνο με τα ναρκωτικά. Είχε να κάνει με τη προσωπική μου ζωή. Από μικρό παιδί μέχρι την εφηβεία την είχα. Η μητέρα μου με πήγε σε ψυχίατρο και η διάγνωση ήταν, άγχος θανάτου. Αυτό μαζί με τα ναρκωτικά σταδιακά μέσα στα χρόνια με επιβάρυναν.
-Και μέσα σε αυτή τη μαυρίλα, τη πιο κρίσιμη στιγμή εμφανίστηκε ο Χριστός και βρήκες παρηγοριά σε εκείνον;
Τον φώναξα στα δύσκολα και ο Χριστός εμφανίστηκε. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα ιδέα. Δεν ήμουν παραδοσιακός Χριστιανός, δεν ήξερα τα της Εκκλησίας και της Ορθοδοξίας, ούτε είχα σχέσεις με ιερείς. Όλα αυτά τα ανακάλυψα μετά. Αφού γνώρισα τον Χριστό, στην Γερμανία, αποφάσισα να επιστρέψω στην Ελλάδα.
-Με ποιο σκεπτικό;
Γύρισα στην Ελλάδα για να μπορέσω να μιλήσω στους φίλους μου για τον Χριστό. Η μουσική έπαψε να με ενδιαφέρει. Ήθελα να διαδώσω αυτό που βίωσα. Ότι υπάρχει ο Χριστός που αγαπάει και όποτε τον χρειαστείς, θα’ ναι πλάι σου. Πήρα λοιπόν μια κιθάρα με μια παρέα παιδιών που πίστευαν, συζητούσαμε και προσευχόμαστε. Στη συνέχεια γυρίσαμε όλη την Ελλάδα και κάναμε κήρυγμα για τον Χριστό. Σε πόλεις, σε πλατείες, σε φυλακές και σε πτωχοκομεία. Πολλοί με έβριζαν και δε με άφηναν να τους πω αυτά που ήθελα. Ήταν πολύ δύσκολο. Όμως έμαθα πολλά εκείνη την περίοδο
-Ο λόγος που προσέγγισες τη βυζαντινή μουσική;
Μέχρι τότε δεν είχα ιδέα από τη βυζαντινή μουσική. Ήξερα μόνο το ροκ και τη κλασική μουσική. Σε μία από τις ομιλίες μου για τον Χριστό, βρέθηκε ένας παππούλης και με έπιασε από το χέρι. Στη συνέχεια μου συστήθηκε ως ο ηγούμενος της Μονής Γρηγορίου του Αγίου όρους και μου ζήτησε να πάω μαζί στο Άγιο Όρος. Τον ακολούθησα και πήγα για μερικές μέρες μαζί του. Την ίδια μέρα μάλιστα… Εκεί, έζησα τις λειτουργίες και κατάλαβα τι θα πει Ορθοδοξία. Μαγεύτηκα από τους ψαλμούς και τους φωτισμένους μοναχούς. Λάτρεψα τη βυζαντινή και τους γέροντες. Είχαν αγάπη στο πρόσωπο τους. Είχαν Χριστό
-Πώς συνδύασες το ροκ, τη κλασική και τη βυζαντινή μουσική;
Δεν έγινε με σκέψη. Έβγαινε μόνο του απ’ όλα αυτά που είχα ακούσει και μελετήσει τα προηγούμενα χρόνια. Ήταν και είναι όλα, κομμάτια απ’ την ψυχή μου. Όταν τέλειωσε η δεκαετία του εβδομήντα και είχα εγκατασταθεί στην Αθήνα όπως σου είπα παραπάνω, δεν ήξερα αν θέλω να είμαι μουσικός ή κάτι σαν ιεροκήρυκας. Μετά από την διαμονή μου στο Άγιο όρος άλλαξα σκεπτικό. Αποφάσισα ότι έπρεπε να κερδίσω τον κόσμο με την μουσική μου πρώτα. Αυτός που με έσπρωξε ξανά στην μουσική ήταν ο Hummel ο οποίος ήρθε το 1980 να με επισκεφθεί και διαπίστωσε ότι δεν έγραφα αλλά μόνο μελετούσα. Με έφερε στα ίσια μου με τον τρόπο του και άρχισα να γράφω. Έτσι έγραψα ως πρώτο επίσημο δίσκο μου το 1980 το Κύριε των δυνάμεων.
-Μεγάλο κεφάλαιο στη διαδρομή σου είναι τα τραγούδια που έγραψες για σπουδαίες φωνές όπως η Ελένη Βιτάλη, ο Γιάννης Κούτρας, ο Ντέμης Ρούσσος, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, η Άλκηστης Πρωτοψάλτη, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Πέτρος Γαιτάνος, ο Μανώλης Μητσιάς και ο Γιάννης Πάριος. Με τον οποίον και το Καλημέρα τι κάνεις, αποχαιρέτισες το ελληνικό τραγούδι για να πας γι’ άλλες πολιτείες.
Μόνη εξαίρεση ο Ρέμος με το Πάλι Απ’ Την Αρχή και η Ιροντίνα με τις Νύφες.
-Νομίζω ότι για σένα το πιο σημαντικό που έχεις κάνει είναι Ορχηστρική μουσική με θέματα επηρεασμένα από την ιστορία και τη θρησκεία.
Ο δρόμος μου ήταν αυτός. Τον κατάφερα αργά με πολλές δυσκολίες και πόλεμο, αλλά χαίρομαι που τον ακολούθησαν και άλλοι μουσικοί.
-Όλα σου τα τραγούδια είναι σε δικούς σου στίχους, εκτός από το Έφυγες Νωρίς που ήταν σε στίχους του Αντώνη Ανδρικάκη. Δεν ήθελες να συνεργαστείς με στιχουργούς;
Με τον Αντώνη Ανδρικάκη ήταν να κάνουμε ένα δίσκο που δεν πραγματοποιήθηκε τελικά. Στη μοναδική μας συνεργασία έγραψε εκείνος τους στίχους από το Έφυγες νωρίς. Εγώ στην αρχή δεν έγραφα στίχο. Ήθελα να αφιερωθώ μόνο στη μουσική και το μερίδιο των στίχων να το αναθέσω σε στιχουργούς. Το θέμα ήταν όμως ότι με τους περισσότερους είχαμε άλλη αντίληψη στα θέματα και τη προσέγγιση. Δεν ήθελα να γράψω αμιγώς ερωτικά τραγούδια αλλά τραγούδια που να έχουν Χριστό. Και αυτό έκανα. Όλα μου τα τραγούδια είναι τέτοια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Έλα Λίγο με την Ελένη Βιτάλη που όλοι νομίζουν ότι είναι ένα απόλυτα ερωτικό τραγούδι.
-Έγραψες όμορφη μουσική και για το κινηματογράφο και συνεργάστηκες με κορυφαίους σκηνοθέτες.
Με τον πρώτο σκηνοθέτη που συνεργάστηκα ήταν ο Νίκος Παναγιωτόπουλος το 1974 στα Χρώματα της Ίριδας. Στη συνέχεια, με τον Γιώργο Κατακουζηνό, τον Σταύρο Τσιώλη, τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο και τον Παντελή Βούλγαρη.
-Ήταν εύκολο για σένα να συνθέσεις κινηματογραφική μουσική;
Για να γράψω μουσική ήθελα να μου διηγούνται οι σκηνοθέτες την ιστορία της ταινίας που επρόκειτο να κάνουν. Όχι να μου διαβάζουν τα σενάρια. Ο καλύτερος στις διηγήσεις ήταν ο Παντελής. Άφηνα ας πούμε τον Παντελή να αφηγείται και προσπαθούσα να καταλάβω τι θα ήθελε να κάνει αν ήταν ο ίδιος συνθέτης. Και δεν είχα αντίρρηση, ούτε ήμουν απόλυτος σε αυτά που έγραφα. Ήμουν ανοικτός σε οτιδήποτε ήθελαν οι σκηνοθέτες.
-Με τη σύντροφο της ζωής σου την Ντόρη είστε μαζί για πάνω από πενήντα χρόνια. Πώς ισορροπήσατε για τόσα χρόνια μαζί;
Δεν έχω ιδέα. Πραγματικά. Είμαστε δύο άνθρωποι που ζούμε μέρα-νύχτα μαζί. Εγώ στο σπίτι μας γράφω και ηχογραφώ τα πάντα. Εκείνη με προσέχει. Είμαστε ευτυχισμένοι και ζούμε μαζί. Αν ήταν να χωρίσουμε, θα το είχαμε κάνει μέσα σε αυτά τα χρόνια. Η Ντόρη είναι δώρο θεού για μένα. Χωρίς εκείνη θα ήμουν μισός.
-Θεωρείς ότι έχεις αδικηθεί στην Ελλάδα;
Με ενοχλεί που έχω πολεμηθεί για τις απόψεις μου, οι οποίες έχουν παρερμηνευτεί εσκεμμένα. Πόλεμο από τους αριστερούς ενώ για το δράμα δυο αριστερών ανθρώπων στα Πέτρινα Χρόνια, τη ταινία του Παντελή Βούλγαρη έγραψα μουσική, το θέμα με τον Βασίλη Σαλέα στο κλαρίνο. Πόλεμο από διάφορους ότι είμαι ομοφοβικός ενώ συνεργάστηκα με τον Γιώργο Κατακουζηνό και έγραψα τη μουσική για τον Άγγελο, τη ταινία που περιγράφει το δράμα του ομοφυλόφιλου Χρήστου Ρούσου που δολοφόνησε τον εραστή του. Τι να πω! Σε λίγο θα βιώσουμε αυτό που είπε ο Ντοστογιέφσκι: Θα απαγορεύεται να είσαι έξυπνος για να μην προσβληθούν οι μη έξυπνοι.
-Τι είναι για εσένα η Πατρίδα;
Αυτό που κυλάει στο αίμα μου και με κρατάει ζωντανό.
-Ο Θεός;
Είναι αυτό που κυλάει σε όλη τη πλάση σαν φως.
-Η μουσική;
Το φαΐ μου. Αυτό που με κρατάει ζωντανό σωματικά αλλά και ψυχικά. Το δώρο για να πηγαίνω κοντά στο Θεό.
-Ο μεγάλος σου φόβος;
Ο θάνατος. Τώρα πια με την έννοια του να είμαι κοντά Του.
-Αν γύριζες το χρόνο πίσω υπάρχει κάτι που θα άλλαζες;
Απολύτως τίποτα. Όλα όσα έχουν γίνει στις ζωές όλων μας είναι πλάνο του Θεού. Κάποιοι δεν το έχουν καταλάβει. Θεωρώ πως είμαι από τους τυχερούς που το κατάλαβα.
-Τι άνθρωπος είναι ο Σταμάτης Σπανουδάκης;
Αλαλούμ.
-Τα όνειρά σου για το μέλλον;
Να είμαι κοντά στον Χριστό, όταν θα έρθει η ώρα.
-Τι σου έρχεται στο μυαλό όταν λες το όνομα Σταμάτης Σπανουδάκης;
Δεν είμαι κάτι το ξεχωριστό.
–Σταμάτη σε ευχαριστώ πολύ για την επικοινωνία μας.
Και εγώ σε ευχαριστώ.
Stamatis Spanoudakis Σταμάτης Σπανουδάκης (OFFICIAL) – Σελίδα στο FB: εδώ
Συνέντευξη στον Χρήστο Ηλιόπουλο
