Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση. Σπούδασε βιολογία και ακολούθησε την επιστήμη της ανθρωπολογίας. Υπήρξε καθηγητής πανεπιστημίου. Αφιερώθηκε στη συγγραφή, την μετάφραση και την κριτική και αποτέλεσε έναν κύριο εκπρόσωπο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από τη συνέντευξη αυτή και όσα κατέθεσε βγήκα σοφότερος. Η συνέχεια στο your e-articles.
-Σπουδάσατε βιολογία και ακολουθήσατε την επιστήμη της ανθρωπολογίας. Τι αποκομίσατε από τη διαδρομή σας ως φοιτητής μέχρι καθηγητής πανεπιστημίου;
Σχεδόν όλα έγιναν απρογραμμάτιστα, τα έφεραν οι περιστάσεις. Σπούδασα στην Αθήνα βιολογία, γιατί αγαπούσα το αντικείμενο. Ξεκίνησα στη Γερμανία διδακτορικό, κυρίως για να βγω έξω από την Ελλάδα της Χούντας, αλλά και για να είμαι κοντά στην κοπέλα με την οποία είχα τότε δεσμό. Tο παράτησα λόγω ερωτικής απογοήτευσης και ασχολήθηκα με άλλα πράγματα. Επέστρεψα στην Ελλάδα και μπήκα στον χώρο του βιβλίου. Έγινα μάλλον από σύμπτωση μέλος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας του Άρη Πουλιανού και αυτός επέμενε να ξεκινήσω καινούργιο διδακτορικό. Διάλεξα για θέμα την εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, ένα ζήτημα που με απασχολούσε από παλιά, και έπειτα από πρόσκληση υποστήριξα το διδακτορικό στο πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ, στην Πολωνία, γιατί στην Ελλάδα δεν υπήρχε τότε πουθενά έδρα ανθρωπολογίας.
Μερικά χρόνια αργότερα με κάλεσαν από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, με πρωτοβουλία και μεσολάβηση ενός παλιού φίλου, να διδάξω το αντικείμενο της διατριβής μου και ένα δεύτερο, που αποφάσισα να είναι η σεξουαλική σημειολογία στην τέχνη. Καθώς και τα δύο αυτά θέματα είναι «πιασάρικα», τα μαθήματά μου είχαν μεγάλη προσέλευση. Στους φοιτητές μου ήμουν δημοφιλής, στους συναδέλφους καθηγητές όχι και τόσο, μάλλον επειδή για έναν ορισμένο λόγο απέφευγα να πηγαίνω στις συνελεύσεις του τμήματος. Ίσως υπήρχε και κάποιος φθόνος. Έτσι, δεν έμεινα πολύ εκεί. Αλλά δεν στενοχωρήθηκα, είχα περάσει πολύ ωραία με τη διδασκαλία και τις συζητήσεις με τους φοιτητές μου, από τις οποίες έμαθα κι εγώ πολλά.
-Τα συμπεράσματα που βγάλατε από την μελέτη της εξέλιξης της ανθρώπινης σεξουαλικότητας;
Το κύριο συμπέρασμα ήταν ότι το θηλυκό φύλο, η γυναίκα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία της ανθρωπογένεσης, δηλαδή της μετάβασης από το στάδιο του πιθήκου σε αυτό του ανθρώπου, για να το πω κάπως απλουστευτικά. Το θηλυκό ήταν πάντα πιο έτοιμο για αυτή τη μετάβαση, πιο εξελιγμένο, και συμπαρέσυρε ευεργετικά το αρσενικό. Για αυτό διαφωνώ κάθετα με μερικές και μερικούς από το φεμινιστικό κίνημα που ισχυρίζονται ότι οι διαφορές συμπεριφοράς ανάμεσα στα δύο φύλα είναι όλες ζήτημα κουλτούρας, αγωγής. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν ιδέα από παλαιοανθρωπολογία, δεν έχουν ιδέα από πριματολογία, την επιστήμη που μελετά τα πρωτεύοντα, από τα οποία προερχόμαστε και στα οποία ανήκουμε και εμείς.
-Είναι ένας άλλος κόσμος η συγγραφή ως λογοτέχνης από την συγγραφή ακαδημαϊκών μελετών;
Η διαφορά ανάμεσα στις δύο είναι πιο πολύ θέμα προσέγγισης παρά θέμα γραφής. Υπάρχουν εκλεκτοί επιστήμονες που έχουν και το χάρισμα του λόγου, ξέρουν να εκφράζονται με τρόπο γοητευτικό για τον αναγνώστη.
-Πώς κρίνετε το αναγνωστικό κοινό σήμερα;
Το αναγνωστικό κοινό σήμερα είναι πιο διαφοροποιημένο από άλλοτε. Υπάρχουν αναγνώστες που διαβάζουν μόνο λογοτεχνία, αναγνώστες που προτιμούν βιβλία με ιστορικά θέματα και μάλιστα για συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους. Αναγνώστες που τους τραβούν ιδιαίτερα τα βιβλία γαστρονομίας, άλλοι που αγαπούν κυρίως τα εκλαϊκευμένα επιστημονικά βιβλία ή τις βιογραφίες και πάει λέγοντας. Εξειδίκευση υπάρχει και στον τομέα της λογοτεχνίας. Μερικοί διαβάζουν προπαντός ή και αποκλειστικά ξένη λογοτεχνία (αν μιλάμε για την Ελλάδα), άλλοι «ειδικεύονται» σε αστυνομικά μυθιστορήματα ή μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας και πολλοί, ή μάλλον πολλές, διαβάζουν μόνο τα λεγόμενα ροζ μυθιστορήματα. Ξέρω και κάποιους που διαβάζουν μόνο ποίηση.
-Οι νεότερες γενιές αγαπούν το διάβασμα;
Μου είναι δύσκολο να απαντήσω έτσι γενικά. Η κυρίαρχη εντύπωση είναι ότι οι νέοι δεν πολυδιαβάζουν. Αλλά συνήθως δεν λαμβάνεται υπόψη η παρακολούθηση ειδησεογραφικών σάιτ ή ποικίλων σοβαρών αναρτήσεων στο διαδίκτυο, που είναι και αυτή μια μορφή ανάγνωσης. Βλέπω πάντως τα τελευταία χρόνια ολοένα περισσότερους νέους σκυμμένους πάνω από ένα βιβλίο, στα πάρκα, στα καφέ, ακόμη και στο μετρό. Φαίνεται πως κάτι αλλάζει, πως υπάρχει μια τάση επιστροφής στο τυπωμένο βιβλίο.
-Πρώτα ζείτε και μετά γράφετε; Αντίστροφα, παράλληλα;
Στη λογοτεχνία η φαντασία και η εμπειρία πάνε χέρι-χέρι. Όταν η φαντασία δεν πατάει σε κάτι πραγματικό και βιωμένο, αυτό που προκύπτει είναι μια φούσκα, φανταχτερή ίσως, αλλά ανούσια. Όταν, από την άλλη, η εμπειρία δεν περνάει μέσα από το φίλτρο της φαντασίας, δεν έχουμε λογοτεχνία μα κάτι άλλο, μαρτυρία ή απομνημόνευμα. Δεν υπάρχει επομένως «πριν» και «μετά» στη σχέση φαντασίας και ζωής.
-Οι συγγραφείς που σας συγκλόνισαν όταν τους διαβάσατε για πρώτη φορά;
Ο Ντοστογιέφσκι, προπαντός με τους Δαιμονισμένους, ο Χέρμαν Μέλβιλ με το Μόμπι Ντικ, ο Έντγκαρ Άλαν Πόου με τα αφηγήματά του, ο Μυριβήλης με τη Ζωή εν Τάφω. Θα μπορούσα να μνημονεύσω και πλήθος άλλους που με γοήτευσαν ή και με συνάρπασαν και συγκαταλέγονται στους αγαπημένους μου συγγραφείς. Αυτούς όμως τους διάβασα σε κάπως μεγαλύτερη ηλικία, μετά την εφηβεία, και τότε δεν «συγκλονιζόμουν» τόσο εύκολα.
-Αν είχατε τη δυνατότητα να συναντήσετε κάποιον εξ’ αυτών, ποιος θα επιθυμούσατε να είναι;
Δεν σκέφτηκα ποτέ τι ωραίο θα ήταν αν μπορούσα να συναντήσω κάποιον από τους αγαπημένους μου συγγραφείς και να συζητήσω μαζί του. Από ένστικτο ίσως έκανα από νωρίς διαχωρισμό ανάμεσα στον συγγραφέα και το έργο του. Και η πείρα μου αργότερα με δικαίωσε. Οι προσωπικές συναντήσεις με συγγραφείς είναι συνήθως απογοητευτικές. Καλύτερα να τους φαντάζεσαι παρά να τους γνωρίζεις.
-Τι αίσθηση σας προκαλεί η σημερινή πολιτική πραγματικότητα;
Κατάθλιψη μου προκαλεί. Η κυρίαρχη πολιτική, που στην πραγματικότητα δεν είναι πολιτική αλλά καθ’ υπαγόρευση διεκπεραίωση των συμφερόντων επιχειρηματικών κολοσσών, οδηγεί τους λαούς στο περιθώριο και τον πλανήτη σε καταστροφή. Οι φωνές της λογικής, όπως και οι κραυγές της δίκαιης οργής, αγνοούνται ή συκοφαντούνται. Θα υπάρξει κάποια στιγμή έκρηξη, αλλά δεν μπορώ να πω αν θα φέρει κάτι δημιουργικό.
-Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν άνθρωπο για να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα;
Θα του έλεγα, επαναλαμβάνοντας τα λόγια μιας Βρετανίδας συγγραφέως, της Μαίρυ Γουέμπ, «Σέλωσε τα όνειρά σου πριν τα καβαλικέψεις».
-Κύριε Κούρτοβικ σας ευχαριστώ πολύ για την επικοινωνία μας.
Εγώ σε ευχαριστώ.
Δημοσθένης Κούρτοβικ, βιογραφικό: εδώ
Συνέντευξη στον Χρήστο Ηλιόπουλο
