Ένας «χάκερ» (hacker) είναι κάποιος που αποκτά πρόσβαση, επιθυμητή ή όχι, σε έναν υπολογιστή με σκοπό την ανάλυση, αντιγραφή ή δημιουργία δεδομένων. Ας μεταφέρουμε αυτή την έννοια έξω από τον ψηφιακό κόσμο, στον θαυμαστό κόσμο του μυαλού μας, αφού στο κάτω-κάτω υπολογιστής είναι κι αυτό και μάλιστα ο τελειότερος που έχει κατασκευαστεί ποτέ.
Μήπως τελικά μπορούμε να επέμβουμε κατά βούληση σε όλα τα «προγράμματα» που τρέχει το μυαλό μας, να διαγράψουμε όσα μας προκαλούν δυστυχία ή μας τραβούν πίσω, και να βελτιώσουμε όλα τα υπόλοιπα; Μπορούμε να χακάρουμε το ίδιο μας το μυαλό και να αποκτήσουμε πρόσβαση σε προγράμματα, τοίχους προστασίας και antivirus που ούτε καν γνωρίζαμε ότι υπάρχουν;
Σύμφωνα με τον ορισμό του meme, ο οποίος δόθηκε από τον Richard Dawkings στο διάσημο πλέον βιβλίο του «The selfish gene», ένα μνημίδιο είναι μια ιδέα, συμπεριφορά ή στυλ που εξαπλώνεται από άτομο σε άτομο σε ένα πολιτισμό. Έκτοτε (1976) υπήρξαν πολλές παραλλαγές του ορισμού, που οδήγησαν μάλιστα και σε διάφορες σχολές μελέτης του συγκεκριμένου θέματος. Όμως ας μην αναλωθούμε σε ιστορικές λεπτομέρειες. Στο γενικό πλαίσιο, θεωρούμε μνημίδια την οποιαδήποτε νοητική διεργασία μπορεί να μεταδοθεί από εγκέφαλο σε εγκέφαλο είτε απ’ ευθείας (π.χ. μέσω συζήτησης ή μίμησης), είτε εμμέσως (π.χ. μέσω ενός βιβλίου ή τραγουδιού) [1]..
Για να καταλάβετε πώς λειτουργούν τα μνημίδια, προσπαθήστε να δείτε τον εαυτό σας ή την προσωπικότητά σας «απ’ έξω», σαν να μην ήσασταν εσείς, αλλά κάποιος άλλος. Σαν να παρατηρούσατε ένα φίλο. Ή καλύτερα σαν να παρατηρούσατε ένα κοπάδι ιδεών που απαρτίζουν αυτό που ονομάζετε «φίλο». Διότι υπό αυτό το πρίσμα -και παραδόξως- ο φίλος σας δεν υπάρχει, παρόλο που εκείνος πιστεύει το αντίθετο. Η προσωπικότητά του είναι ένα συνονθύλευμα ιδεών, συμπεριφορών, εξαρτήσεων, συναισθημάτων και διαφόρων άλλων νοητικών διεργασιών. Μια συλλογή μνημιδίων.
Θεωρούμε τα μνημίδια αυτόνομα. Τα «προγράμματα» που τρέχουν στο μυαλό μας έχουν τους δικούς τους σκοπούς. Για αρχή, μπορείτε να φανταστείτε μικρές μαϊμούδες που πηδάνε από νευρώνα σε νευρώνα μέσα στο κεφάλι μας. Οι αυτόματες, ατίθασες και απείθαρχες σκέψεις μας. Ας προσπαθήσουμε να το δούμε από τη μεριά τους. Πρέπει να «σκεφτούμε» όπως τα μνημίδια για να καταλάβουμε πώς λειτουργούν. Να αλλάξουμε σημείο αναφοράς!
Τα μνημίδια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Μια από αυτές είναι τα μνημίδια διάκρισης. Οι σκιές στην παραβολή του σπηλαίου του Πλάτωνα [2] για τις οποίες μίλησε κάπου 2500 χρόνια πριν.
Κοιτάξτε γύρω σας και εστιάστε σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Τι βλέπετε; Θα πείτε ένα «κάτι», οτιδήποτε, αλλά είναι στην πραγματικότητα έτσι; Στη δικιά μου περίπτωση βλέπω το στυλό μου. Ή μήπως είναι μια κυλινδρική θήκη μελάνης; Μια μονάδα μέτρησης; Κέρδη στην εταιρία που το κατασκεύασε; Δουλειά για τους εργαζόμενούς της; Ένα σκουπίδι που κάποια στιγμή αναπόφευκτα θα μολύνει το περιβάλλον; Εργαλείο ξεβουλώματος του νιπτήρα; Ίσως ένας πιθανός χάρακας;
Το στυλό είναι αυτό που είναι και δεν έχει καμία ανάγκη να αυτοπροσδιοριστεί σε μένα. Εγώ είμαι αυτός που έχει την ανάγκη να το κατηγοριοποιήσει και να του δώσει όνομα και ιδιότητες. Χρειάζομαι να το ορίσω. Δεν βλέπω το στυλό. Βλέπω την εικόνα που επιλέγει το μυαλό μου για το στυλό. Το μνημίδιο διάκρισης.
Για το καθετί που υπάρχει, έχετε κι ένα μνημίδιο διάκρισης που το συνοδεύει. Είναι τα φίλτρα μας για να μην τρελαθούμε από την ακατάπαυστη ροή πληροφοριών του κόσμου. Είναι όμως και οι σκιές στον τοίχο της σπηλιάς του Πλάτωνα.
Αυτό βέβαια δεν είναι απαραίτητα κακό, όταν το γνωρίζει κάποιος. Γιατί όπως και στην περίπτωση του στυλό μου, υπάρχουν ίσως δεκάδες μνημίδια διάκρισης που μπορούν να συνοδέψουν κάτι. Είναι στο χέρι μου όμως (ή καλύτερα στο μυαλό μου) να διαλέξω ποιο με εξυπηρετεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Αν εξ’ αρχής ήμουν περισσότερο στενόμυαλος λέγοντας «αυτό είναι ένα στυλό, τέλος», θα μου είχα στερήσει όλες τις υπόλοιπες εναλλακτικές. Το μνημίδιο του «στυλό, τέλος» θα είχε επικρατήσει στο μυαλό μου και θα ήμουν αναγκασμένος να το βλέπω μόνο έτσι από εκεί και πέρα.
Όμως τα πράγματα γύρω μας δεν υπάρχουν κατ’ ανάγκη όπως τα φανταζόμαστε. Είναι απλά μνημίδια διάκρισης που προβάλλονται στο μυαλό μας, ώστε να τα αναγνωρίσουμε. Άρα αφού είναι στο μυαλό μας, μπορούμε να είμαστε περισσότερο «ελαστικοί» με την πραγματικότητα γύρω μας. Να την δούμε περισσότερο όπως εμείς θέλουμε, και όχι όπως αποφάσισε το επικρατέστερο μνημίδιο.
Όσον αφορά τα μνημίδια διάκρισης, τις περιώνυμες σκιές στον τοίχο της σπηλιάς του Πλάτωνα, αυτό που χρειάζεται είναι να ελευθερώσουμε το μυαλό μας από τις ταμπέλες που αυτό συνοδεύει κάθε αντικείμενο, πρόσωπο ή κατάσταση. Τα πράγματα δεν είναι ούτε άσπρα ούτε μαύρα. Έχουν χρώμα, και μάλιστα αυτό που επιλέγουμε εμείς να δούμε.
Από τον Ασημακόπουλο Ανδρέα
Βιβλιογραφία:
Ασημακόπουλος, Ανδρέας. Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάππα (Εκδόσεις Φυλάτος, 2015)
Dawkins, Richard. The Selfish Gene, New Edition (Oxford University Press, 1989).
Dennett, Daniel C. Consciousness Explained (Little, Brown, 1991).
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Dawkins, Richard. River Out of Eden: A Darwinian View of Life (Basic Books, 1995).
Διαδυκτιακές πηγές:
[1] http://manitariskapas.blogspot.com/2016/11/1.html [2] http://blogs.sch.gr/stratilio/files/2012/09/politeia-2013-2014.pdf
