Συνέντευξη με τον Μιχάλη Τερζή: «Η απληστία των ανθρώπων είναι ασθένεια σοβαρή»

Είναι ένας από τους πιο σπουδαίους Έλληνες συνθέτες. Η παρουσία του για πολλές δεκαετίες χαρακτηρίζεται από συνέπεια προς το αντικείμενο της μουσικής. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από το Όγδοο, η τελευταία του δισκογραφική κατάθεση, το Τίποτα Δε Μένει Σταθερό. Πρόκειται για ένα κύκλο τραγουδιών που δίνει σάρκα και οστά στο όραμα του συνθέτη. Σήμερα, στο your e-articles ο Μιχάλης Τερζής.

-Ποιες είναι οι μνήμες σας ως παιδί;  

Πολύ όμορφες και ευχάριστες είναι οι μνήμες μου από την παιδική μου ηλικία. Πέρασα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια, ελεύθερος μέσα στην όμορφη φύση, μέσα σε μια οικογένεια και σε μια μικρή κοινωνία, του χωριού μου, που κυριαρχούσε η αγάπη, ο σεβασμός, η αλληλοβοήθεια και η κατανόηση. Χαιρόμασταν πολύ, όπως όλα τα παιδιά του κόσμου, να ασχολούμαστε με τα παιχνίδια και κυρίως με το ποδόσφαιρο, το βόλεϊ, την γυμναστική και βέβαια με τις εξορμήσεις στα βουνά και στα ποτάμια της περιοχής μου. Ειδικά τα καλοκαίρια εξορμούσαμε στον Αξιό Ποταμό για να κολυμπήσουμε και να δούμε τα τραίνα να περνούν από την γέφυρα του. Εκεί έμαθα κολύμπι. Ο Ευρύροος κατά τον Όμηρο Αξιός (Ο Αισχύλος στην τραγωδία Πέρσαι αναφέρει την πορεία που ακολούθησαν οι ηττημένοι Πέρσες:  ἔς τε Μακεδόνων χώρανἀφικόμεσθ᾽, ἐπ᾽ Ἀξιοῦπόρον) όμως ήταν πολύ επικίνδυνος και κάθε τόσο «Έπαιρνε» – με τα ρεύματά του- και ένα παιδί, από την ευρύτερη περιοχή. Το κυνηγητό των γονιών μας όμως δεν μπορούσε να αναχαιτίσει την ακατανίκητη επιθυμία μας για το κολύμπι. Κάθε βράδυ μόλις ξάπλωνα κάτω από την κληματαριά της αυλής μου, άκουγα μια καταπληκτική συναυλία από τους βατράχους της όχθης του Αξιού που έκρωζαν ρυθμικά μαζί με τα νυχτοπούλια και τους πελαργούς. Καταπληκτική αίσθηση. Βοηθούσαμε, ως παιδιά κατά δύναμη και εμείς στις αγροτικές εργασίες. Παρά το ότι οι δικοί μου γονείς δεν ήταν αγρότες, βοηθούσα τους φίλους μου. Άνθρωποι φτωχοί του μόχθου και της βιοπάλης οι περισσότεροι συγχωριανοί μου όμως πάντα με την προσδοκία ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες στην ζωή τους και αγωνίζονταν για τούτο. Η γενιά μου δεν έζησε πολέμους, βίωσε όμως τις συνέπειες του πολέμου και της Ναζιστικής κατοχής. Υπήρχαν πολλά αδιέξοδα και φτώχεια τότε στον κόσμο. Τότε, άρχισε να φουντώνει και η αιμορραγία της μετανάστευσης για την Γερμανία κυρίως.

-Υπάρχει κάποια ανάμνηση που δε θα τη ξεχάσετε ποτέ; 

Να σας περιγράψω, πώς γλύτωσα εγώ και η αδερφή μου κουβαλώντας μια οβίδα Όλμου που μας φάνηκε σαν παιχνίδι! Σε ηλικία έξι ετών πήγαμε με την αδερφή μου, βόλτα μια μέρα, σε έναν κοντινό λόφο στην γειτονιά μου για να παίξουμε. Εκεί παίζοντας ανέμελα, βλέπω ξαφνικά να λάμπει κάτι στον Ήλιο που μου φάνηκε σαν φανταχτερό, χρυσαφένιο παιχνίδι. Φωνάζω την αδερφή μου και παίρνουμε περιχαρείς αγκαλιά το παιχνίδι και ξεκινάμε για το σπίτι, να το δείξουμε και στην μάνα μας. Μόλις βγήκαμε όμως στον δρόμο, συναντάμε δυο γυναίκες που μόλις μας είδαν βάζουν τις φωνές και μας λένε που το βρήκατε καλέ αυτό; Παναγία μουαφήστε το κάτω, σιγά – σιγά παιδιά, ενώ οι ίδιες καλύφθηκαν πίσω από ένα αυτοκίνητο σταθμευμένο. Βάζουν τις φωνές, μαζεύεται κόσμος, έρχονται και δύο αστυνομικοί. Εμείς τρομαγμένοι προσπαθούσαμε να πάρουμε πάλι πίσω το παιχνίδι που μας στέρησαν… Ξαφνικά δυο χέρια μας βουτάνε και τρέχουμε όλοι μακριά. Τι ήταν το φανταχτερό αυτό παιχνίδι  που τόσο πολύ γυάλισε στα αθώα παιδικά μας μάτια; Ήταν μια οβίδα όλμου παρακαλώ και βρέθηκε εκεί… Ξεχασμένη από κάποια άλλη σκοτεινή εποχή. Όμως φαίνεται είχε κουραστεί. Πού στο δαίμονα βρέθηκε εκεί μέρα μεσημέρι;

-Τι αποτέλεσε ερέθισμα για να ασχοληθείτε με τη μουσική; 

Το ερέθισμα ήταν ένα Πιάνο που είδα και άκουσα να παίζει μια συγγένισσα της μάνας μου, όταν με πήγε, πολύ μικρό παιδί, στο σπίτι της στην Θεσσαλονίκη. Στην ουσία είναι – λέω – το Μουσικό ένστικτο που με πήγαινε πάντοτε κοντά σε μουσικά δρώμενα και τελετουργίες, όπου κυριαρχούσε ο ήχος, ο ρυθμός και το τραγούδι.

-Πώς την ορίζετε την Μουσική; 

Η Μουσική: Η τέχνη του μέτρου και της αρμονίας. Της συμπαντικής αρμονίας δηλαδή που διέπει τα πάντα στον κόσμο και το μέτρο που ξεκινάει από τον ρυθμό της καρδιάς μας, για να βάλει σε τάξη το ηχητικό χάος.

-Η σημασία της Μουσικής στη ζωή σας; 

Καθοριστική η σημασία της Μουσικής. Είναι ενέργεια που περνάει κατ’ ευθείαν στην ψυχή του ανθρώπου. Με βοήθησε να δω την ομορφιά του κόσμου, να κοινωνικοποιηθώ και να γίνω καλύτερος άνθρωπος. Να καλλιεργήσω τα συναισθήματά μου και την ενσυναίσθηση. Να προσπαθώ να βρω την ουσία των πραγμάτων δια της αφαιρετικής διαδικασίας. Η μουσική είναι η τέχνη των τεχνών!

-Την αφουγκράζεστε ως μουσικός ή ως απλός ακροατής; 

Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Πάντα ως μουσικός, με ενδιαφέρει η δομή, τα ηχητικά μέσα, η εξέλιξη, η πρωτοτυπία, η αλληλουχία της αρμονίας μαζί και με πολλά άλλα στοιχεία.

-Σπουδάσατε πιάνο και θεωρητικά αρχικά στη Μακεδονία και εν συνεχεία συνεχίσατε τις σπουδές στην Αθήνα. Τι αποκομίσατε; 

Σε βοηθούν οι σπουδές να κατανοήσεις καλύτερα την μουσική. Οι σπουδές είναι πολύ χρήσιμες. Σου επιτρέπουν να βάλεις τάξη στο ηχητικό χάος και να το μετατρέψεις σε αρμονική ακολουθία. Να λειτουργείς αφαιρετικά ή προσθετικά αναλόγως. Από την άλλη όμως ο Μάρκος, ο Τσιτσάνης, ο Παπαϊωάννου, ο Καζαντζίδης, ο Ξυλούρης, οι Χαλκιάδες, ο Αηδονίδης και όλοι οι εμπειρικά αυτοδίδακτοι μουσικοί, χωρίς να σπουδάσουν τα θεωρητικά της μουσικής, δημιούργησαν μνημειώδη, μοναδικά πράγματα. Ιδού το θαύμα που ονομάζεται μουσικό ένστικτο.

-Τι είδους δυσκολίες είχε να αντιμετωπίσει ένας ανερχόμενος καλλιτέχνης τότε για να κατορθώσει να κάνει τα πρώτα του βήματα και να εδραιωθεί; 

Πολλές δυσκολίες και συχνά ανυπέρβλητες. Πρώτα να πείσει -με το έργο του- τους αρμόδιους, δηλαδή εταιρίες δίσκων, στιχουργούς, τραγουδιστές κλπ. Πράγμα όχι και τόσο εύκολο. Να πείσει έναν σημαντικό τραγουδιστή να ερμηνεύσει τα τραγούδια του. Ή να πείσει τους αρμόδιους μιας ορχήστρας να ασχοληθεί αυτή με το έργο του και να το παρουσιάσουν αυτό το έργο. Αυτό όμως που πρωτίστως είναι βασική προϋπόθεση, είναι το εξής: Να έχει ο ίδιος οργανώσει στο νου του ένα όραμα –όχι μια φαντασίωση. Ένα όραμα και να εργάζεται μεθοδικά πάνω σε αυτό. Να σταθμίσει αυτά που αισθάνεται για την μουσική, αυτά που μπορεί να προσφέρει και πως βλέπει τον εαυτό του και την πορεία του μέσα σε αυτήν. Εάν είναι αντικειμενικός και έχει αντοχή, πείσμα και θέληση, αυτό θα τον ωθήσει σε καλά αποτελέσματα θεωρώ.

-Σήμερα είναι πιο δύσκολα τα πράγματα;  

Όχι. Σήμερα ο Νέος μουσικός -εκτός από τις σπουδές του- έχει ένα ολοκληρωμένο τεχνολογικό σύστημα δίπλα του που του επιτρέπει να συνθέτει και να ηχογραφεί τα έργα του. Καταπληκτικό πράγματι. Το θέμα είναι όμως να ελέγχει ο ίδιος το σύστημα και όχι το αντίθετο. Επίσης σήμερα έχει σπάσει η αλυσίδα παραγωγής από τις εταιρείες. Αυτό προκαλεί μεγάλες δυσκολίες. Όμως ευτυχώς υπάρχουν πολλές εναλλακτικές διέξοδοι που σίγουρα βοηθούν.

-Βιώσατε την άνθηση της δισκογραφίας όπου οι δίσκοι αποτελούσαν σπουδαίο καλλιτεχνικό γεγονός. Πώς οδηγηθήκαμε στον κατακερματισμό της σημερινής δισκογραφίας πενήντα χρόνια μετά; 

Πραγματικά έτσι είναι. Η κατάληξη είναι θλιβερή. Τα τεχνολογικά μέσα ήρθαν και επέβαλαν την δυναμική τους. Δεχόμαστε καθημερινά πολλές πληροφορίες από πολλές κατευθύνσεις. Έτσι χάνεται ο ελεύθερος προσωπικός χρόνος που επιτρέπει σε κάποιον να κάνει αυτό που αγαπάει. Έτσι προκαλείται η απομόνωση των ανθρώπων, η αποξένωση του ενός από τον άλλον. Έτσι χάνεται η βαθύτερη ουσία της συνύπαρξης των ανθρώπων. Όμως κάποιος που γνωρίζει την τεχνολογία καθίσταται αυτάρκης. Σημαντικό αυτό για έναν συνθέτη. Η τεχνολογία λοιπόν, επέτρεψε την άμεση επικοινωνία, την δυνατότητα της άμεσης πληροφόρησης και ακρόασης μουσικής που κατεβάζει κάποιος δωρεάν πλέον. Έτσι όμως, τα έσοδα από τα νόμιμα δικαιώματα των δημιουργών συρρικνώθηκαν. Έχουμε μια νέα κατάσταση. Πρέπει να μπει μια τάξη. Ωραία τα τεχνολογικά μέσα, κακή όμως η αυθαιρεσία. Η μαγεία του να ηχογραφώ στο Studio με παρόντες όλους τους μουσικούς υπάρχει ευτυχώς ακόμα, το ίδιο και ο δίσκος. Όμως έχει εκπέσει πλέον δυστυχώς ως προϊόν. Τι κρίμα. Βλέπω απ’ την άλλη μια τάση επαναφοράς του LP. Ο χρόνος θα δείξει. Είναι εποχή που τα σηκώνει όλα. Γενικά όμως πρέπει να μη μας φοβίζει το καινούργιο. Πρέπει να αφορά και εμάς τους μεγαλύτερους το καινούργιο. Εγώ το αναζητώ, με εμπνέει.

-Που πρέπει να ψάξουμε για ευθύνες; Στους ιθύνοντες ή στο αγοραστικό κοινό;

Ευθύνες υπάρχουν σε πολλές κατευθύνσεις, σε ολόκληρο το σύστημα που αιφνιδιάστηκε. Να καταλάβουμε ότι μόλις τα τελευταία χρόνια, θεσπίστηκαν κάποιοι νόμοι που προστατεύουν κάπως τα δικαιώματα των δημιουργών. Υπάρχουν και οι αρμόδιοι εταιρειών διαχείρισης των δικαιωμάτων που κάποιοι από αυτούς, χρησιμοποιούν τα έργα σου και πολλές φορές δεν βάζουν καν τα ονόματα των δημιουργών. Ο Νόμος αυτό το απαγορεύει. Είναι υπεύθυνοι για αυτό. Θεωρώ πως πολύ σύντομα θα μπει μια τάξη.

-Η επίδραση του διαδικτύου έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτό; 

Ασφαλώς. Είμαστε στην εποχή του διαδικτύου, καθώς αυτό βοηθάει πολύ στην διάδοση των τραγουδιών και στην άμεση ακρόασή τους από όλους του ανθρώπους  παγκοσμίως. Αυτό είναι υπέροχο. Όμως υπάρχει και η αρνητική, σκοτεινή και άθλια πλευρά της ανεξέλεγκτης χρήσης του διαδικτύου και υπάρχουν πολλοί που δεν έχουν τις καλύτερες προθέσεις όπως εσύ.. Βλέπετε τι γίνεται. Πρέπει λοιπόν να ισχύουν παντού οι κανόνες για να διαφυλάξουμε την αξιοπιστία μας.

-Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από το Όγδοο η τελευταία σας δισκογραφική κατάθεση, το Τίποτα Δε Μένει Σταθερό. Πώς προέκυψε αυτή η δημιουργία;

Τα τραγούδια του δίσκου αυτού, γράφτηκαν με μεγάλη περίσκεψη, σε μια απόπειρα να ερμηνεύσω τα αισθήματα και τις ιδέες που με διέπουν, ως αντανάκλαση των δρώμενων του βίου μας στις μέρες της πανδημίας. Υπάρχουν και μερικά τραγούδια που τα ξαναηχογράφησα για να τα εντάξω σε μια ολοκληρωμένη δουλειά μου. Κεντρικό πρόσωπο του νέου δίσκου μου είναι ο καλός και έμπειρος τραγουδιστής Κώστας Σκόνδρας, παλιός φίλος και συνοδοιπόρος στην μουσική μου διαδρομή. Συνεργαστήκαμε συχνά σε Συναυλίες, Μουσικές σκηνές, χώρους κ.λπ. Πρωτοβρεθήκαμε με τον Κώστα και συνεργαστήκαμε πριν πολλά πολλά χρόνια στην Απανεμιά του Βαγγέλη Ντίκου, εγώ να παίζω Πιάνο και εκείνος νέος τραγουδιστής. Σχεδιάζαμε πάντα μια συνεργασία στην δισκογραφία, κάτι που το πετύχαμε τελικά αυτή την δύσκολη εποχή.

-Ποια τα συναισθήματά σας; 

Απέχω πολύ καλά συναισθήματα για τους συνεργάτες μου μουσικούς τραγουδιστές, ηχολήπτες κλπ. Έχουμε την ίδια αγάπη που μας δένει, την Μουσική. Ειδικά λατρεύω την διαδικασία της ηχογράφησης στο Στούντιο. Είναι η ώρα που οι παρτιτούρες και οι νότες μετουσιώνονται σε μουσική ουσία και πρόσωπο μουσικό. Έτσι έγινε και με αυτό τον δίσκο.

-Στην εποχή που ζούμε Τίποτα Δε Μένει Σταθερό

Τα πάντα ρει τα πάντα χωρεί και ουδέν μένει. Η ρήση αυτή του Ηράκλειτου μας λέγει μια μεγάλη Αλήθεια. Πόσο ρευστά είναι τα στοιχεία στην παγκόσμια σφαίρα, αφού καθημερινά οι άνθρωποι του Πλανήτη Γή , βιώνουμε διαρκείς ανατροπές στη ζωή μας. Το φυσικό περιβάλλον εξ αιτίας των ορυκτών καυσίμων και άλλων βιομηχανικών και αστικών ρύπων εκπέμπει SOS. Όμως ο άφρων, άλλος, άνθρωπος της στέπας, ξοδεύει δισεκατομμύρια για περισσότερα ορυκτά καύσιμα, την ώρα που η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος ξεκίνησε ήδη (Αυτοκίνητα κλπ.). Αυτά όλα επηρεάζουν καταστροφικά την ζωή των ανθρώπων και όλων των εν βίων όντων, που με την αχαλίνωτη πελώρια δύναμη και ενέργειά της η φύση εκδικείται. Η απληστία των ανθρώπων είναι ασθένεια σοβαρή. Η εκλαΐκευση λοιπόν του όρου σε «Τίποτα δε μένει σταθερό» ως αντανάκλαση, φανερώνει την ίδια αλήθεια του Ηράκλειτου για τον βίο των ανθρώπων.

 -Πώς επηρέασε η πανδημία τις ζωές μας; 

Επηρέασε αρνητικά την ζωή μου όπως και όλων των ανθρώπων. Βιώσαμε πρωτόγνωρες καταστάσεις. Ανετράπη η οργανωμένη κοινωνική ζωή απρόσμενα και απότομα και αυτό προκάλεσε παγκόσμιο σοκ. Με ενόχλησε και ο σάλος και η παραφιλολογία που δημιουργήθηκε από επαΐοντες και μη. Αρμόδιοι να μιλήσουν για κάθε σοβαρή ασθένεια είναι οι ειδικοί Γιατροί και οι Βιολόγοι ερευνητές. Και οι Δημοσιογράφοι έχουν την υποχρέωση και την ευθύνη να επαναλαμβάνουν τις ανακοινώσεις των ειδικών επαϊόντων Γιατρών. Αυτό κυρίως ήταν το σωστό που έπρεπε να γίνει, όπως πολλοί λένε. Όταν το θέμα περιήλθε στην αρμοδιότητα χαμηλόβαθμων αξιωματούχων, παγκοσμίως εννοώ και δημοσιογράφων μη ειδικών που με σχεδόν υστερικό τρόπο πίεζαν τον κόσμο για πράγματα για τα οποία δεν είναι ειδικοί, αυτό δημιούργησε ένα θέμα. Έτσι δημιουργήθηκε η δυσπιστία των ανθρώπων παγκοσμίως αλλά και εδώ. Ίσως γιατί οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται εύκολα, παγκοσμίως, τις εξουσίες. Η μεγαλύτερη αξία για τον πολιτισμό μας είναι ο άνθρωπος. Πάντων χρημάτων μέτρον Άνθρωπος, λέει ο Πρωταγόρας. Δυστυχώς έχουμε θανάτους χιλιάδων ανθρώπων από Covid -19 που δεν έχουν εμβολιαστεί, πεθαίνουν ή υφίστανται σοβαρές βλάβες και κάποιοι εμβολιασμένοι (θρομβώσεις, καρδιακά κ.λπ). Αυτά δεν χωράνε σε καμιά στατιστική, γιατί αφορά ανθρώπους το θέμα. Έχουμε ένα δίλημμα εδώ που αρμόδια να το λύσει είναι μόνον η επιστήμη. Έχουν ανάγκη οι άνθρωποι από εγγυημένη θεραπεία, διότι τα εμβόλια έσωσαν όντως κόσμο μέσα στο διάβα του 20ου Αιώνα και μετά, καταπολεμώντας ασθένειες σοβαρές.

-Οι καλλιτέχνες πώς το βίωσαν; 

Οι Απαγορεύσεις κυκλοφορίας κ.λπ. που ήταν αναγκαίες σε κάποιο βαθμό, προκάλεσαν μεγάλη ζημιά, σε όλους τους καλλιτέχνες. Είναι γνωστό αυτό και όχι μόνο στους καλλιτέχνες αλλά και σε όλους τους εργαζόμενους, στο μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής διαδικασίας.

-Η στάση της Κυβέρνησης;

Δεν είναι θέμα μιας κυβέρνησης αυτό. Η Ε.Ε. πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα, επανεκκίνησης της οικονομίας των Ευρωπαϊκών κρατών επιβάλλοντας πρώτα Σεισάχθεια και παράλληλα να χρηματοδοτήσει την δημιουργία ενός εγγυημένου αντίδοτου φαρμάκου.

-Πώς βλέπετε το άνοιγμα του καλοκαιριού στα καλλιτεχνικά δρώμενα; 

Καλώς να γίνει και να δοθεί βήμα σε όλους μας, κα. Υπουργέ Πολιτισμού.

-Οι επιρροές που σας διαμόρφωσαν ως καλλιτέχνη; 

Η ώσμωσή μου με τον κοινωνικό βίο των Ελλήνων και η ταύτισή μου μαζί του. Η μελέτη της Ιστορίας, των έργων πολιτισμού, των μεγάλων Ποιητών, του Αρχαίου Δράμας, της Ελληνικής Φιλοσοφίας, των Μνημείων του Πολιτισμού μας, το Ανάγλυφο της Πατρίδας. Και πολλά άλλα. Οι Μουσικές μας, το Δημοτικό τραγούδι, η Βυζαντινή μουσική, το λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι. Η παγκόσμια σκάλα της κλασσικής μουσικής, τα έργα για Πιάνο, Η χορωδιακή μουσική, η Jazz, η ροκ μουσική, ολόκληρο το μουσικό σύμπαν, μπορεί να επηρεάσει έναν καλλιτέχνη.

-Πώς έρχεται η έμπνευση; 

 Έρχεται και φεύγει. Είναι σαν ατίθαση ερωμένη. Είναι ανάγκη όμως να δημιουργείς και τις κατάλληλες συνθήκες!

-Ποια είναι η πιο αντιπροσωπευτική σας στιγμή στη δισκογραφία; 

Θα μπορούσα να αναφερθώ στο έργο μου επάνω στην ποίηση του Κωστή Παλαμά, Όλη τη μουσική μεσ’ την αγάπη βάλε, όπου τραγουδούν ο Γιώργος Νταλάρας, η Δήμητρα Γαλάνη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, ο Διονύσης Θεοδόσης, όλα ήταν μαγικά πραγματικά. Δεν μπορώ όμως να ξεχωρίσω μία μόνο γιατί θα αδικήσω τις άλλες. Μπορώ επομένως να αναφέρω πολλές, όμως η στιγμή που πραγματικά συντάραξε το είναι μου, ήταν η πρώτη μέρα που πέρασα την πόρτα των Στούντιο της Columbia για να ηχογραφήσω τα πρώτα τραγούδια μου. Αυτό χαράχθηκε στην μνήμη μου ανεξίτηλα.

-Ποιο είναι το τραγούδι που συνθέσατε και περιγράφει σε μεγάλο βαθμό τη ψυχή σας; 

Το κάθε τραγούδι μου έχει αφήσει χαραγμένο το αποτύπωμά του μέσα στην ψυχή μου, γιατί εκεί είναι η αφετηρία του. Όμως όλα μαζί τα τραγούδια μου σκιαγραφούν ένα πρόσωπο νοητό το οποίο περιέχει όλα τα αντικειμενικά στοιχεία. Όλα τα συναισθήματα και τις ιδέες που μου δημιούργησαν την έμπνευση για να τα συνθέσω. Η εικόνα αυτού του προσώπου μου, βλέπω να ταυτίζεται με τα πρόσωπα που εμπεριέχει ολόκληρη η κοινωνία μας. Όλα τα ορίζει τελικά η ενέργεια της ψυχή μας.

-Ποια η γνώμη σας για τα μουσικά ριάλιτι; Δίνουν πραγματικά ευκαιρίες σε νέα ταλέντα

Δεν κατέχω το θέμα. Δεν τα βλέπω. Δεν με αφορούν. Οι ταλαντούχοι άνθρωποι όμως σε κάθε τομέα της τέχνης, γνωρίζω πως θα βρουν τον τρόπο να δημιουργήσουν την ευκαιρία που χρειάζονται και θα ορίσουν τον δρόμο τους που ταιριάζει στις δικές τους αξίες και στα οράματά τους. Η τέχνη βοηθάει τους ανθρώπους να κατακτήσουν  σταδιακά την Πνευματική τους Ελευθερία και όχι το αντίθετο. Ενώ η εικονική πραγματικότητα δεν έχει καμία απολύτως αντιστοιχία με την πραγματική ζωή.

-Τι μετράει για την καθιέρωση ενός καλλιτέχνη; Η προσωπική δουλειά ή το ταλέντο;

Και τα δύο είναι σημαντικά και τίμια μέσα για να προχωρήσει κανείς.

-Πώς αντιλαμβάνεστε τη κοινωνική και οικονομική κατάσταση της χώρας;  

Το θέμα που αναφέρετε μας επηρεάζει άπαντες γιατί είναι ζωτικής σημασίας για όλους μας. Όμως είναι καλό να καλέσουμε τους αρμόδιους κοινωνικούς και οικονομικούς αναλυτές για να μας διαφωτίσουν, όπως μας διαφώτισαν και στο πρόσφατο παρελθόν. Από ανεξάρτητες -μη δεσμευμένες φωνές επαϊόντων- περιμένουμε να μας φωτίσουν τίμια. Υπάρχουν.

-Πιστεύετε στον Θεό;   

Είμαι ένθεος. Σέβομαι το Θείον. Αγαπώ τις Βυζαντινές τελετουργίες στην εκκλησία . Έχουν ενσωματώσει στοιχεία από το Αρχαίο Δράμα πολύ καλά. Αγαπώ πολύ την Βυζαντινή Μουσική, την Αγιογραφία και την αρχιτεκτονική της. Ο Παπούλης μου ήταν Ιερέας και εγώ από μικρός έψελνα στο ψαλτήρι της εκκλησίας. Αισθάνομαι μεγάλη αγαλλίαση και ευλάβεια κοντά, ή μέσα, σε έναν Βυζαντινό Ναό. Την ίδια μεγάλη αγαλλίαση και την ίδια θετική πνευματική ενέργεια αισθάνομαι και όταν βρίσκομαι κοντά σε Αρχαία Ελληνικά Ιερά και Ναούς. Αισθάνομαι δέος για όλα αυτά. Είναι αυτά στοιχεία της ταυτότητάς μας και οφείλουμε να τα σεβόμαστε πολύ και να τα διαφυλάττουμε.

-Το καταφύγιό σας; 

Τα βιβλία, η επαφή μου με τα έργα τέχνης, το φυσικό περιβάλλον, οι θάλασσες, τα βουνά. Τα αθώα μάτια. Οι ομορφιές του κόσμου.

-Ο μεγάλος σας φόβος;

Γνωρίζω καλά την κοινή Μοίρα όλων των ανθρώπων που είναι και ο φόβος όλων μας. Είμαστε πεπερασμένα όντα. Μόνον ο άνθρωπος έχει αυτή την γνώση μέσα στο ζωικό βασίλειο. Δεν διακατέχομαι επομένως υπέρμετρα από τον μεγάλο Φόβο. Απλώς γνωρίζω ότι κάποτε θα με επισκεφθεί και όπως λέει ο Επίκουρος όταν ρωτήθηκε εάν φοβάται τον θάνατο απάντησε: Δεν τον φοβάμαι διότι τώρα που ζω, αυτός είναι μακριά μου και όταν έρθει εκείνος, εγώ θα έχω φύγει μακριά του. Όμως έχω πολλές μικρές φοβίες. Ανεβαίνω συχνά στον Όλυμπο και με φοβίζουν πάντα οι κεραυνοί που εξαπολύει ο Δίας και πέφτουν συχνά επάνω σε δένδρα! Φοβάμαι γενικά το σκοτάδι πιο πολύ. Όμως στην έξαψη του κινδύνου -μπορώ να πω- πως δεν φοβάμαι τίποτα, παρά μόνο τον θεό.

-Πότε νιώσατε ευτυχισμένος; 

Κάθε πρωί που ξυπνάω και βλέπω τον Ήλιο να ανατέλλει, του λέω καλημέρα και είμαι ευτυχισμένος.

-Αγγίξατε την πληρότητα ως άνθρωπος; 

Η τέχνη μου με ωθεί πάντα να προσεγγίσω το άπιαστο, το ακατόρθωτο, το ουτοπικό. Να ξεπεράσω τις δυνατότητες μου δηλαδή. Αυτή η τάση μου όμως με κάνει να αναζητώ, ταυτοχρόνως, καινούργιες εμπειρίες στον πνευματικό βίο μου. Είναι ένα παίγνιο αυτό. Ένας κύκλος που δεν θα κλείσει ποτέ θαρρώ. Αντιστέκομαι σφόδρα στον κορεσμό και την αποχαύνωση.

-Τι άνθρωπος είναι ο Μιχάλης Τερζής;   

Είμαι ένα ανθρώπινο όν, από τα 12 περίπου δισεκατομμύρια των ανθρώπων του πλανήτη Γη. Ζω στο μεταίχμιο του 20ου και του 21ου αιώνα. Επιθυμώ και αγωνίζομαι να υπάρχουν στον κόσμο έργα Πολιτισμού και όχι διένεξης ή μίσους. Να υπάρχει στον κόσμο Ειρήνη, Δικαιοσύνη, Αλληλεγγύη, Αγάπη, Σεβασμός, Κοινωνική Ευθύνη. Τα κράτη να υπάρχουν και να φροντίζουν τους ανθρώπους, το περιβάλλον, την φύση και όλα τα έμβια όντα του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Να μην υπάρχει φτώχεια, ασθένειες και δυστυχία. Να μην υπάρχουν πόλεμοι. Να εκλείψει η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός των ανθρώπων και οι άνθρωποι να ασχολούνται με τα ειρηνικά τους έργα χωρίς να εξοντώνονται σε ατέλειωτες ώρες δουλειάς την ημέρα και σε μποτιλιαρίσματα. Να μην υπάρχει απληστία. Οι Πόλεις μας να γίνουν πάρκα και πολλά πολλά άλλα καλά. Τα τελευταία χρόνια όταν κατεβαίνω πεζός στο κέντρο της Αθήνας, αναπαλαιώνω νοερά όλα τα κτήρια του κέντρου της Πόλις, κατά τον τρόπο που έστεκαν αυτά πριν τον πόλεμο και τις συγκρούσεις. Εάν είχα χρήματα θα το είχα ήδη πραγματοποιήσει αυτό. Θα γίνουν κάποτε όλα αυτά; Είθε να γίνουν.

-Αν μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω υπάρχει κάτι που θα αλλάζατε;  

Θα άλλαζα κάτι ναι. Θα προσπαθούσα να αλλάξω τις συνθήκες και τις μορφές της καταπιεστικής εξουσίας, της κάθε εξουσίας ασήμαντα μικρής ή μεγάλης που ασκείται από κάποιους ή κάποιες αρχομανείς, που καταπιέζουν κόσμο. Θα προσπαθούσα να εκλείψει με θέσπιση νόμων αυτό μαζί με το «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε», « Είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ». Έτσι κλείνει τα απομνημονεύματά του ο Γ. Μακρυγιάννης. Είμαστε και λίγοι που να πάρει. Έχουμε και δημογραφικό θέμα παιδιά… Πρέπει να γεννήσουμε παιδιά οι Έλληνες. (κατά το: «Ο Πατήρ γεννά, η Μήτηρ Τίκτει»)

-Πώς φαντάζεστε τη τελευταία μέρα σας στη γη;  

Δεν την έχω φανταστεί αλλά αφού με ρωτάτε να σας πω. Θα καλέσω σαν σε μια γιορτή, όλους τους συγγενείς όλους τους προγόνους μου και όλους τους αγαπημένους φίλους και φίλες μου, να έρθουν –από όπου κι αν ζουν στον πλανήτη να τους κεράσω όλους κρασί και να πούμε όλοι μαζί ένα τραγούδι: Αυτό.

 Όρε με γέλασαν μια χαραυγή

Της Άνοιξης τ’ Αηδόνια

Ορέ τ’ Αηδόοοοοονιααααα!

Κ’ ύστερα κατά το δειλινό, θα πετάξω σαν πουλί. Θα πάω σε καλά χέρια.

-Τα όνειρά σας για το μέλλον;   

Το Μέλλον είναι εδώ και είναι τώρα, λέει ένα τραγούδι μου με τον Βασίλη Σκουλά. Έχω πολλά σχέδια για κάποια έργα μου που θα γράψω και άλλα που πρέπει να ολοκληρώσω και εργάζομαι εντατικά και καθημερινά για αυτό. Πρέπει να ηχογραφήσω και περίπου 35 τραγούδια -της τελευταίας σοδειάς μου που τα έχω έτοιμα και ενορχηστρωμένα. Έχω έτοιμα έργα της λόγιας μουσικής μου που πρέπει να παρουσιάσω και να ηχογραφήσω.

-Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν άνθρωπο για να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα;   

Να εργασθεί μεθοδικά για να τα πραγματοποιήσει. Είναι αγώνας καταπληκτικός ζωής.

-Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν λέτε το όνομα Μιχάλης Τερζής;  

Μου έρχεται στο νου ένας άνθρωπος πάντα εκστασιασμένος με την ομορφιά και την σοφία του σύμπαντος κόσμου που ο σοφός ο Άνθρωπος, ο επιστήμων δηλαδή (ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, έθνους) προσπαθεί σήμερα, να κατανοήσει και να ερμηνεύσει το σύμπαν μέσω της επιστημονικής γνώσης. Για την οποία επιστημονική γνώση πρωτομίλησαν, πρωτοέγραψαν και πρωτοθέσπισαν, με επιστημονικά τεκμήρια, οι σοφοί του πρόγονοι. Οι Έλληνες σοφοί. Αυτά όλα σε μια γλώσσα που είναι μητέρα των περισσοτέρων γλωσσών του δυτικού τουλάχιστον κόσμου. Την Ελληνική.

-Κύριε Τερζή σας ευχαριστώ πολύ για την επικοινωνία μας.

Και εγώ σας ευχαριστώ.

Συνέντευξη στον Χρήστο Ηλιόπουλο

Αποτυχημένος φοιτητής Κοινωνικής Θεολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποτυχημένος φοιτητής Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Ερασιτέχνης ραδιοφωνικός παραγωγός και αρθρογράφος. Συλλέκτης βινυλίων, κόμικς και βιβλίων. Λάτρης της ινδικής κουζίνας και του κόκκινου κρασιού. Με το γράψιμο έχω μια ιδιαίτερη σχέση. Όταν γράφω θέλω η σκέψη που ξεκινάει από εμένα να ολοκληρώνεται από τον αναγνώστη...