Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι η εξέλιξη των γονιδίων είναι τόσο αργή που πρακτικά είναι στάσιμη. Αυτός είναι ίσως και ένας από τους λόγους που η θεωρία του Δαρβίνου δεν γεννήθηκε ιστορικά νωρίτερα. Η παρατήρηση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Οποιοσδήποτε έχει ασχοληθεί με την βιολογία, έστω και σε επίπεδο αρχαρίου, γνωρίζει ότι οι γρήγορες γενετικές μεταλλάξεις ανήκουν μόνο σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας ή κόμικ. Με άλλα λόγια, ακόμα κι αν το τσίμπημα μιας ραδιενεργής αράχνης μπορούσε να σε κάνει να σκαρφαλώνεις τοίχους, αυτό δεν θα συνέβαινε σε σένα αλλά (με πολλή τύχη και βοήθεια από το περιβάλλον) σε κάποιον μακρινό-μακρινό απόγονό σου.
Από την άλλη τα μνημίδια γεννιούνται, μεταδίδονται και εξαφανίζονται εν ριπή οφθαλμού [1]. Κατά την διάρκεια της ζωής σου, θα τσιμπηθείς από πολλές μνημιδιακές «ραδιενεργές αράχνες» με αποτελέσματα όχι πάντα ωφέλιμα.
Εδώ και πάρα πολύ καιρό, η κυριαρχία των μνημιδίων είναι απόλυτη. Πλέον δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα γονίδια ή το άτομο-φορέα. Από την δικιά τους σκοπιά το μόνο που τα ενδιαφέρει είναι η επιβίωση και αναπαραγωγή. Το δε πεδίο στο οποίο θα γίνει αυτό είναι το μυαλό σου. Για τα μνημίδια, είσαι απλά το μέσον.
Αυτό σημαίνει ότι τα πρωταρχικά μνημίδια, που συζητήσαμε στο προηγούμενο άρθρο [2] και βρίσκονται ήδη μέσα σου, πυροδοτούν άλλα κατά το δοκούν και σου ελέγχουν την ζωή. Αυτό όμως δεν το κάνουν επειδή θέλουν να επιβιώσεις ή να κάνεις παιδιά. Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ από τότε που ήμασταν στο μέσο της τροφικής αλυσίδας και το κυριότερο πρόβλημά μας ήταν το πώς θα ανάψουμε φωτιά.
Σήμερα έχουμε πολιτισμό. Τα προβλήματα εκείνης της εποχής μας φαίνονται αστεία. Φυσικά και σήμερα έχουμε κινδύνους, όπως π.χ. ένα αυτοκίνητο που περνάει με κόκκινο ή την ηλεκτροπληξία από γυμνά καλώδια, αλλά σε γενικές γραμμές, τα περισσότερα προβλήματα επιβίωσης είναι λυμένα.
Όμως τα πρωταρχικά μνημίδια είναι ακόμα εδώ και μάλιστα τυγχάνουν και ιδιαίτερου σεβασμού, αφού βρίσκονται στη ρίζα του πολιτισμού μας. Είναι βέβαιο ότι θα κάνουν ότι μπορούν για να χειριστούν τη ζωή σου με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Ακόμα χειρότερα δε, θα υπάρξουν άλλοι άνθρωποι που θα τα χρησιμοποιήσουν ώστε να σε χειραγωγήσουν!
Παρακολούθησε ειδήσεις ή μία πολιτική συζήτηση. Το μνημίδιο της Κρίσης βρίσκεται πασπαλισμένο παντού. Στην περίπτωση των ειδήσεων εξυπηρετεί τον εαυτό του. Λίγο πριν γραφτούν αυτές οι γραμμές, ένα τρομακτικό κύμα κακοκαιρίας χτύπησε την Ελλάδα. Μέσα στις επόμενες εβδομάδες το θέμα ξεχάστηκε εντελώς μαζί με τις επιπτώσεις του, εντούτοις λίγες εβδομάδες πριν όλοι το συζητούσαν και τα δελτία ειδήσεων το αναπαρήγαγαν με βιβλικούς τόνους. Η κακοκαιρία συνδυάστηκε με το μνημίδιο της Κρίσης και άρα μονοπώλησε το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινωνίας μέχρι που ολοκληρώθηκε ο κύκλος του.
Στην περίπτωση του πολιτικού ή κάποιου τηλεπωλητή που διασπείρει το μνημίδιο της Κρίσης, το πράγμα θα έπρεπε να είναι πλέον προφανές. Ισχυροποιεί την θέση του και προωθεί την ατζέντα του, δηλαδή να σε μολύνει με όποιο μνημίδιο ήθελε αρχικά, το οποίο επειδή έχει συσχετίσει με το πρωταρχικό της Κρίσης, θα του δώσεις σημασία και άρα είναι πιο πιθανό να προσβληθείς.
Δες το και μόνος σου ή μόνη σου. Πόσο γρήγορα θα άλλαζες κανάλι από ένα δελτίο ειδήσεων που θα είχε μόνο χαρούμενες ιστορίες ή από μια πολιτική συζήτηση χωρίς ένταση;
Συνεχίζω με το μνημίδιο της Αποστολής. Κάνει και αυτό θραύση στην εποχή μας. Από το «πρέπει να περάσω στο πανεπιστήμιο» μέχρι το «να αγοράσω χαρτί υγείας γιατί τελείωσε», η ζωή μας είναι γεμάτη αποστολές, μικρότερες ή μεγαλύτερες, οι οποίες μας κατευθύνουν. Σαφέστατα και δεν έχουν και πολύ σχέση με την αρχική τους κατάσταση «βρες φαγητό» ή «βρες να… αγαπήσεις». Σήμερα περικλείουν πολλούς περισσότερους τομείς της (πολύπλοκης πλέον) ζωής μας. Το σίγουρο είναι ότι βρίσκονται μέσα σου και, είτε σου αρέσει είτε όχι, σε ελέγχουν ήδη.
Ίσως τελικά εκείνη η προαγωγή στην οποία αφιέρωσες την ζωή σου τα τελευταία δέκα χρόνια, δεν ήταν και το καλύτερο για την ψυχική σου υγεία. Ούτε τελικά ο προεκλογικός αγώνας που έκανες για τον τάδε υποψήφιο, έφερε κάτι καλύτερο στη ζωή σου ή στον περίγυρό σου. Αποστολές που ανέλαβες ευχαρίστως χωρίς να το πολυσκεφτείς, μόνο και μόνο για να εκπληρώσεις τον σκοπό τους.
Ας είμαστε λιγάκι ρεαλιστές. Δεν πρόκειται να ξεφύγεις από το μνημίδιο της Αποστολής, ούτε και από κανένα άλλο πρωταρχικό μνημίδιο, γιατί είναι εδραιωμένα από τον τρόπο που μεγάλωσες, και είναι παντού μέσα στην κοινωνία και στον πολιτισμό που ζεις. Διάφορες «αποστολές» υπάρχουν και θα υπάρξουν είτε στο προσκήνιο, είτε στο παρασκήνιο της ζωής σου. Το θέμα όμως είναι να τις διαλέξεις εσύ και όχι να σε διαλέγουν εκείνες. Τι εννοώ;
Δώσε εσύ στον εαυτό σου μια αποστολή, πριν το κάνουν άλλοι για σένα. Κάτσε και σκέψου σοβαρά τι θέλεις. Γράψε το σε ένα χαρτί. Ύστερα σκέψου τι από αυτά που κάνεις το εξυπηρετούν και γράψε τα κι αυτά. Γράψε κι εκείνα που δεν εξυπηρετούν τον σκοπό σου, ή σε απομακρύνουν από αυτόν, σε ένα ξεχωριστό τμήμα και στη συνέχεια διέγραψέ τα. Δώσε απόλυτη προτεραιότητα στα πρώτα και ξεκίνα να αφαιρείς χρόνο από τα διαγραμμένα μέσα στη μέρα σου. Βήμα-βήμα την φορά. Εσύ αποφασίζεις που θα πας. Όχι τα μνημίδιά σου.
Κάπως έτσι σε ελέγχει και το μνημίδιο του Κινδύνου. Αν και, όπως είπα, δεν είναι και τόσο άμεσο όσο αυτό της Κρίσης, εντούτοις είναι πάρα πολλοί οι πιθανοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν, με τον μόνο πραγματικό και απόλυτο κίνδυνο να είναι αυτά τα μνημίδια να μονοπωλήσουν την προσοχή σου. Από πραγματικούς κινδύνους όπως «μην πίνεις αλκοόλ, όταν οδηγείς» ή «μην κολυμπάς με γεμάτο στομάχι» σε εντελώς πλασματικούς και αφηρημένους όπως π.χ. «μην σπάσεις καθρέφτη» ή «μην περάσεις κάτω από σκάλα», υπάρχουν πολλά μνημίδια για κάθε συνείδηση.
Δώσε σημασία στα σημαντικά και πείσε τον εαυτό σου ότι δεν μπορεί να προβλέψει τα πάντα και ότι κάποιες απώλειες θα είναι δικαιολογημένες. Πρέπει να περπατάς στον κόσμο με αγάπη, όχι με φόβο.
Ο σύγχρονος πολιτισμός σε έκανε ένα control freak, σου έδωσε ένα μηχανιστικό τρόπο σκέψης και σου είπε ότι ελέγχεις τα πάντα. Αν δεν το έκανες είναι δικιά σου αβλεψία. Όμως ο κόσμος είναι χαοτικός, ζούμε μέσα σε ένα χαοτικό ανοιχτό σύστημα, οπότε το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να πάρεις μερικές βαθιές ανάσες και να ηρεμίσεις. Τίποτα δεν είναι υπό έλεγχο!
Το μόνο πράγμα που μπορείς και πρέπει να ελέγξεις είναι η συνείδησή σου και ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδράς με τον κόσμο. Σταμάτα να φοβάσαι την κάθε μνημιδιακή σου σκιά. Είσαι πολύ πιο δυνατός και δυνατή από ό,τι νομίζεις.
Ορίστε ένα πρόβλημα άξιο της προσοχής σου. Το πρωταρχικό μνημίδιο του Προβλήματος έχει γεμίσει την μέρα σου με πράγματα που πρέπει να γίνουν και καταστάσεις που πρέπει να λυθούν. Πολλά από αυτά εντελώς άχρηστα και απλώς χρονοβόρα. Οτιδήποτε για να μην σου αφήσει χώρο για ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που θα έπρεπε να σκέφτεσαι ήδη: ποιος ή ποια είσαι και που θέλεις να πας.
Η ζωή σου δεν θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε θα βελτιωθεί η καθημερινότητά σου, όσα «προβλήματα» κι αν λύσεις. Όχι όσο δουλεύεις για λογαριασμό των ίδιων των προβλημάτων, πληρώνοντας με τον χρόνο και την προσοχή σου. Διάλεξε εσύ ποια προβλήματα αξίζουν την φροντίδα σου. Σταμάτα να ανησυχείς για την κάθε παραμικρή επιπλοκή που μπορεί να έχουν στην ζωή σου. Είναι μια αφηρημένη έννοια.
Εννοείται ότι πολλά προβλήματα ή κίνδυνοι μπορεί να είναι ιδιαιτέρως σοβαρά, πιο σοβαρή όμως είναι η προσοχή σου στο να τα ταξινομήσεις, καθώς και ο χρόνος και ο τόπος που θα επιλέξεις για να τα επιλύσεις. Αυτό δεν έχει να κάνει με τα προβλήματα. Έχει να κάνει με σένα.
Κάτι ανάλογο γίνεται και με το μνημίδιο της Ευκαιρίας. Πόσες και πόσες διαφημίσεις δεν σε βομβαρδίζουν με τις «μοναδικές» τους ευκαιρίες και προσφορές; Τόσο φτηνό το προϊόν Χ και μόνο για λίγες ημέρες; Παίζεις ήδη με την ιδέα να το αγοράσεις, έτσι δεν είναι; Το ερώτημα όμως είναι: το χρειάζεσαι πραγματικά;
Μην γίνεις η μαριονέτα των ευκαιριών. Δεν λέω να τις αποκόψεις τελείως. Είναι χρήσιμο να δίνεις σημασία όπου χρειάζεται, αλλά στο σύνολό τους δεν φτιάχτηκαν για να σε κάνουν πιο ευτυχισμένο ή ευτυχισμένη. Αναρωτήσου ειλικρινά τι έχουν να σου προσφέρουν και αν θα σε ωφελήσουν. Αν δεν έχουν τίποτα, μην τσιμπάς.
Να θυμάσαι ότι τα πάντα και όλοι αποζητούν ότι πιο πολύτιμο έχεις: την προσοχή σου. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είσαι δέσμιος ή δέσμια αυτών. Επιβάλλεται να έχεις τα μάτια και τα αυτιά σου ανοιχτά για πιθανούς κινδύνους, προβλήματα ή ευκαιρίες, αλλά δεν χρειάζεται να γίνεις το φοβικό αυτόματο που αντιδρά στην κάθε υστερία με την οποία σε βομβαρδίζουν.
Έχεις λογική. Τώρα έχεις και επίγνωση. Μπορείς να διαλέξεις ποιο μνημίδιο έχει αξία για σένα, και ποιο αποπειράται να σε προσβάλει για να εξυπηρετήσει την ατζέντα του ή τους σκοπούς του δημιουργού του.
Από τον Ανδρέα Ασημακόπουλο
Βιβλιογραφία
Ασημακόπουλος, Ανδρέας. Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάππα (Εκδόσεις Φυλάτος, 2015)
Csikszentmihalyi, Mihaly. The Evolving Self (Harper Collins, 1993).
Maslow, A. H. The Farther Reaches of Human Nature Penguin (Arkana, 1993).
Brodie, Richard. Getting Past OK: A Straightforward Guide to Having a Fantastic Life (Warner Books, 1995).
